چگونه بن بست گفت و گو با ایران را پایان دهیم

سیاست ایالات متحده در قبال ایران با بن بست رو به رو شده و بیشتر نوعی بازی برای مهار است تا سیاست. قطعنامه سوم شورای امنیت در راه است بدون آن که فشار زیادی به ایران وارد آورد و به احتمال زیاد آخرین قطعنامه از این دست است که احتمال صدور از جانب ایالات متحده را دارد.

ادامه سیاست تحریم ایران فقط زندگی را برای بعضی از ایرانیان دشوار کرده اما نمی تواند ایران را به تغییر سیاست ها و اهتمامش به برنامه هسته ای وادار کند. به تغییر رژیم هم نمی انجامد. دیپلماسی ایالات متحده موجب مخالفت  با برنامه هسته ای ایران شده اما مانع ساخت تعداد زیاد سانتریفوژ برای غنی سازی اورانیوم در ایران نشده است. شورای امنیت پیچ های نظارتی خود را سفت تر کرده با این حال تعداد سانتریفوژهای ایران از 164 در سال 2006 به 3000 رسیده است، و این رقم رو به افزایش است.

با هر سانتریفوژی که در ایران ساخته می شود گام ها به سمت کامل شدن دانش و فناوری هسته ای برداشته می شود. ما فقط نمی دانیم که چه زمانی غنی سازی به حد کافی برای ساخت بمب اتمی می رسد. شاید بهترین حدس و گمان بین 5 تا 10 سال باشد. تلاش شورای امنیت با حمایت آمریکا برای تحریم ایران به قوت خود باقی است اما به نتیجه رسیدن آن با احتمال ضعیفی روبه روست.

گفته شده است که اعضای سازمان ملل تحریم بعدی را منوط به التزام و تعهد از سوی آمریکا برای گفت و گوی مستقیم با ایران کرده اند. چین و روسیه به مناسبات تجاری خود با ایران ادامه می دهند و بعید است که تحریم ها در مهار برنامه هسته ای ایران مؤثر واقع شود. ایران به تلاش هاى دیپلماتیک خود در منطقه خلیج [فارس] ادامه می دهد و سیاست هایش در قبال عراق به سمت همکاری بیشتر گرایش یافته و به گفت و گوی سازنده و مثبت با آژانس بین المللی انرژی هسته ای تداوم می بخشد. تمام این پیشرفت هایی که ایران به دست آورده رویکرد تحریم را تضعیف می کنند.

گفت و گوی رو در رو با ایران در مورد برنامه هسته ای هم با بن بست رو به روست چون ایالات متحده گفت و گوی مستقیم در این باره را منوط به توقف غنی سازی اورانیم در ایران کرده است. ایران هم گفته که هرگز غنی سازی را متوقف نخواهد کرد. اصرار ایالات متحده بر توقف کامل غنی سازی در خاک ایران با هر سانتریفوژی که در ایران ساخته می شود، بی اعتبارتر خواهد شد.

با این که تعداد افراد بلندپایه آمریکایی که خواستار گفت و گوی مستقیم با ایران هستند افزایش یافته، اما هیچیک از آنان پیشنهادی در باره محتوای این گفت و گو ارائه نکرده است جز این که ایران باید غنی سازی را رها کند. ایالات متحده باید به دنبال استراتژی جدیدتری برای ساختار گفت و گوهایش در باره موضوع هسته ای ایران باشد. در شماره جاری مجله مرور کتاب نیویورک The New York Review of Books پیشنهاد کردیم موضوع غنی سازی اورانیم در ایران و سایر فعالیت های هسته ای آن بر پایه فعالیتی چندملیتی انجام شود و به شکل مشترک در خاک ایران کنسرسیومی متشکل از ایران و سایر حکومت های خارجی صورت پذیرد.

ما پیشنهاد می کنیم مؤسسه ای با ویژگی نظارتی قوی و وسیع، برنامه هسته ای ایران را تحت نظارت داشته باشد و فعالیت های هسته ای  ایران را به برنامه های چندملیتی تبدیل کند تا جامعه بین المللی از نزدیک به نظارت و بازرسی پرداخته و در مدیریت و عملیات با ایران کاری مشترک انجام دهد.

این رویکرد ریسک تکثیر سلاح های نامتعارف را پایین آورده و پایه محکمی برای گفت و گوها در سطحی وسیع تر برای رفع عدم توافق ها و رسیدن به منافع مشترک را فراهم می کند. هر چند که در چنین طرحی ریسک های فراوانی وجود دارد. عده ای معتقدند که ریسک تکثیر سلاح های غیر متعارف افزایش می یابد چون این گونه همکاری ها موجب انتقال دانش و تجربه  می شود و امکان انجام برنامه های پنهانی را تسهیل می کند یا آن که حتی احتمال آن وجود دارد ایران تصمیم به ملی سازی این کنسرسیوم بگیرد و بعد هم شرکا را از کشورش بیرون کند و به ناظران و بازرسان هم اجازه حضور ندهد.

سازمان بین المللی انرژی هسته ای نشان داده است که می توان به شکل مؤثر به نظارت بپردازد بنابراین ریسک پیمان شکنی به شکل چشمگیری کاهش می یابد. در ضمن باور داریم که معامله  از طریق مذاکره، هزینه های بیرون انداختن بازرسان و شرکا را بسیار گزاف خواهد کرد. پیشنهاد می کنیم قطعنامه ای در شورای امنیت به تصویب برسد که در صورت تخطی ایران، اعضای شورا حق دارند از اقدامات تنبیهی بهره بجویند.

شرایطی که باید با ایران در مورد آنها مذاکره کرد عبارتند از: 1) ایران از غنی سازی اوانیم با درصد خلوص بالا و فرآوری پلوتونیم منع شود؛ 2) ایران بندهای الحاقی به پیمان منع گسترش سلاح های غیرمتعارف را به اجرا در آورد؛ 3) ایران برنامه خود را منحصر به تولید رآکتورهای آب سبک کند چون با این کار فرصت تولید مقادیر زیاد پلوتونیم برای سلاح هسته ای به طرز چشمگیری کاهش می یابد.

با نگاه به سیاست ایالات متحده در برابر ایران در بهترین حالت، نتیجه ممکن این است که ایران از همه انواع غنی سازی دست بکشد. بدترین حالت ممکن هم پیگیری یک برنامه ملی در خاک ایران بدون هیچگونه نظارتی از بیرون و بدون هیچ التزامی از سوی ایران در قبال جامعه بین المللی است. 

متأسفانه امروز بدترین حالت بسیار محتمل تر از بهترین حالت است. پیشنهادهای ما بدترین گزینه ها را پیش روی ایرانیان قرار داده است.ما بعد از 5 سال متقاعد شدیم با گروهی از ایرانیان تحت حمایت انجمن سازمان ملل ایالات متحده از طریق دیپلماسی وارد گفت و گو شویم تا به این نتیجه برسیم که اگر گفت و گوها وضعیت سازنده و مثبتی پیدا کرد در مورد موارد وسیع تر دیگر گفت و گوها ادامه یابد.

نتایج حاصل از NIE یا همان National Intelligence Estimate درمورد توقف برنامه ساخت سلاح هسته ای در عراق فرصت بسیار ارزشمندی برای بهبود روابط بین ایران و آمریکا فراهم آورده، روابطی که سال هاست خصمانه و بیگانه ستیزبوده است.