چرا ایران عضو شورای همکاری خلیج فارس نیست؟

در پاسخ به این سوال، بهزاد خوش اندام، پژوهشگر و کارشناس سازمان‌های بین‌المللی، بر این باور است که امکان پیوستن ایران به این شورا حداقل در فاصله زمانی نزدیک منتفی است و این شورا از ابتدا در تقابل با جمهور اسلامی ایران پایه‌گذاری شده است.

با توجه به این امر که ایران و عراق دو کشور تعیین کننده در میان کشوهای حوزه خلیج فارس هستند، چرا هیچ گاه صحبتی از عضویت آنها در شورای همکاری خلیج فارس نشده است، امااز طرف دیگر شاهد هستیم که برای عضویت اردن و یا مغرب در این شورا در حال تصمیم‌گیری هستند، این نگاه را چطور ارزیابی می‌کنید؟

برای پاسخ به این سوال باید به این امر توجه کرد که ماهیت شکل‌گیری این شورا چه بوده است، به عبارت دیگر ماهیت شکل‌گیری شورای همکاری خلیج فارس در حقیقت در واکنش به تحولات داخلی ایران بوده و همانطور که می‌دانید این شورا در واکنش به انقلاب اسلامی ایران شکل گرفته است. امروز نیز پس از گذشت چند سال ماهیت وجودی شورای همکاری خلیج فارس در تقابل با ایران شکل می‌گیرد.

این امر که چرا عراق برای عضویت به این شورا پذیرفته نمی‌شود و یا بر سر درخواست آن صحبت زیاد شده است، باید بیشتر به تحولات منطقه نگاه کرد. درباره عضویت اردن و مراکش در برابر کشورهای مهم‌تر در این منطقه نیز باید گفت، باز هم این مساله نیز نشات گرفته از تحولات منطقه است. به عبارت دیگر باید شرایط زمانی را مورد توجه قرار داد که برای اولین بار است که عضویت این دو کشور به صورت جدی مطرح شده است و نشانه اولیه حاکی از آن است که این موضوع را در دستور کار خود قرار دادند.

بنابراین باید شرایط زمانی منطقه را در چند ماه اخیر مورد توجه قرار داد که با توجه به تحولات و جنبش‌های آزادی بخشی که در منطقه شکل گرفته، بحث کنشگری شورای همکاری خلیج فارس ارتباط عمیقی با دیدگاه‌‌های بازیگران نظام بین‌المللی از جمله قدرت‌های بزرگ پیدا کرده است. در نتیجه ما باید این موضوع را در چنین بستری مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.

بنابراین مطرح شدن عضویت این کشورها را تنها باید با توجه به تحولات اخیری که در این کشورها اتفاق افتاده سنجید؟

بله، این مساله نقش قاطع و تاثیرگذاری داشته است. اگر تحولات اخیر در منطقه را پیگیری کرده باشید، شاهد بودیم که نوع رفتارها و کنش‌ها و برگزاری جلسات آنها و حتی موضع‌گیری‌های رسمی شورای همکاری خلیج فارس با قدرت‌های بزرگ مربوط بوده است.

با توجه به تیرگی روابط ایران با شورای همکاری خلیج فارس، آینده این روابط را چطور ارزیابی می‌کنید؟

باید به موضع‌گیری دو طرف توجه داشت، بدین معنا نشانه‌هایی که از طرف شورای همکاری خلیج فارس ارائه شده، نشانگان خوبی نیست. از طرف دیگر موضع‌گیری‌هایی که از طرف ایران در دوران آقای صالحی تاکید بر حوزه همسایگان به مثابه عمق استراتژیک ایران بوده و در چند ماه اخیر هم نهایت تلاش خود را کرده است که روابط بر اساس حسن همجواری، حسن نیت و روابط مبتنی بر همسایگی پیش برده شود. اما موضع‌گیری‌های شورای همکاری خلیج به ویژه درباره تحولات اخیر منطقه، موضع‌گیری‌های خوبی نبوده و پاسخ خوبی به حسن نیت ایران داده نشده است.

 درباره پیش‌بینی حسنه شدن روابط ایران با شورای همکاری خلیج فارس باید گفت که به دلیل ماهیت وجودی شورای همکاری خلیج فارس نوع رفتار بازیگران مسلط در این شورا و همچنین موضعگیری‌هایی که اخیرا در ارتباط با ایران داشته و در کنار این امر ارتباط تنگاتنگی که شواری همکاری خلیج فارس در وضعیت موجود با دیگر ساختارهای نظام بین‌المللی و قدرت‌های بزرگ و اتحادیه اروپا داشته است، به عقیده من نمی‌توان با قاطعیت گفت که روابط به سمت همکاری بیشتر یا همکاری همراه با حسن نیت متقابل با شورای همکاری خلیج فارس پیش خواهد رفت.

از طرف دولت ایران هم اقدامات خوبی صورت گرفته و لازم است که دیپلماسی ایران فعال شود و کنش‌گری بیشتری داشته باشد و نمایندگی‌های ایران در کشورهای عضو این شورا فعالیت بیشتری داشته باشند تا حداقل اجازه ندهند این وضعیت که به صورت غیرمنصفانه و غیرعادلانه و به دور از حسن نیت و همراه با ارتباط اعضای شورای همکاری خلیج فارس از جمله کشور عربستان با دیگر بازیگران بین‌المللی شکل گرفته، به سمت تخاصم بیشتر با ایران پیش رود.

با توجه به این تحلیل آیا فرضیه پیوستن ایران به این شورا را باید رد کرد؟

اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دقیقی دهیم باید سه متغیر کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت را در نظر بگیریم.

در توضیح این سه متغیر باید گفت:

1. به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی با توجه به معادلات قدرت منطقه خاورمیانه نوع کنشگری کشورهای مطرح در ساختار شورای همکاری خلیج فارس و تحولات منطقه در کوتاه مدت بحث پیوستن ایران به شورای همکاری خلیج فارس منتفی است.

2.در میان مدت بستگی به تحولات منطقه و نوع کنشگری و نیات و اهداف دو طرف دارد.

3. در بلند مدت نیز شاید مساله دور از ذهنی نباشد و این امر بستگی دارد که تحولات منطقه چطور رقم بخورد و اهداف سیاست خارجی این دو بازیگر به کدام سمت سوق داده می‌شود و نهایتا اینکه چه بازیگرانی در عرصه حاکمیتی و یا کنشگری دو ساختار ایفای نقش کنند.

آیا ممکن است که ایران با عراق و دیگری کشورهای نزدیک همچون قطر یا عمان شورایی را در مقابل شورای همکاری خلیج فارس تشکیل دهند؟

تا امروز چنین بحثی به صورت جدی حداقل در سیاست خارجی مطرح نشده، به عبارت دیگر در حوزه سیاست‌گذاری سابقه‌ای از مساله را نمی‌توان پیدا کرد. جدای از این بحثی که در دوران وزارت خارجه آقای متکی مطرح شد تحت عنوان اتحادیه آسیایی که تاکید زیادی هم بر‌آن داشتند، ولی ماهیت اولیه طرح شده برای اتحادیه آسیایی هیچ ارتباط عمیقی با تخاصم این اتحادیه با شورای همکاری خلیج فارس نداشت. تا امروز هم بحث جدی در ارتباط با این امر مطرح نشده که یک سازمان منطقه‌ای در تقابل با شواری همکاری خلیج فارس و در راستای خنثی کردن عملکرد این شورا که دقیقا در نقطه مقابل اهداف سیاست خارجی ایران معنا و مفهوم پیدا می‌کند، بوجود آمده باشد.