چرا لغو تحریم‌ها برای دولت روحانی مهم است؟

نویسنده: علی امیدی، دانشیار روابط بین الملل دانشگاه اصفهان

دیپلماسی ایرانی: مقام معظم رهبری سرانجام مهر تایید خود را بر سند برجام گذاشتند، اما همزمان آن را حایز « ... ابهام و ضعف های ساختاری و موارد متعددی... که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه به لحظه، می تواند به خسارت های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود» توصیف کردند و تاییدیه نهایی خود را مشروط به الزاماتی کردند. ایشان تصریح کردند که «اقدام در مورد نوسازی کارخانه اراک با حفظ هویت سنگین آن، تنها در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد قطعی و مطمئن درباره طرح جایگزین و تضمین کافی برای اجرای آن منعقد شده باشد.»

طبق توافق بین ایران و قدرت های جهانی قرار شد تمام تحریم های اعمال شده علیه ایران مرتبط با برنامه هسته ای حذف و تعلیق و اموال بلوکه شده ایران در غرب نیز بازگردانده شود. هر چند به صورت رسمی رییس جمهوری آمریکا و اتحادیه اروپا فرایند اجرایی برجام را با صدور بیانیه ای در 18 اکتبر 2015 ابلاغ کردند، ولی چهار دیپلمات غربی آشنا به روند مذاکرات و توافق هسته ای به بلومبرگ اعلام کردند تحریم های اقتصادی به خصوص تحریم های نفتی علیه ایران تا سه ماه اول سال ۲۰۱۶ میلادی برداشته می شود. به گفته این دیپلمات ها در ماه ژانویه و فوریه 2016 حذف تحریم ها شروع می شود و در ماه مارس 2016 به طور کلی حذف خواهد شد. فیلیپ هاموند وزیر خارجه بریتانیا در 24 اگوست2015 به خبرگزاری انگلیسی رویترز گفت: «می توان از بهار آینده(مارس 2016) به عنوان شروع زمان رفع تحریم ها صحبت کرد.» یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در یک کنفرانس خبری (8 سپتامبر2015) در وین گفت: «هر کاری برای تسریع بازرسی های این سازمان در تاسیسات هسته ای ایران و ارائه گزارش کامل انجام خواهد شد. ولی نمی توانیم تاریخ مشخصی برای اتمام بازرسی ها ارائه کنیم.» در حالیکه طبق صراحت برجام تنها در صورت تایید آژانس از کاهش غنی سازی و سایر تعهدات توسط ایران تحریم ها برداشته می شود. در این راستا، فرانک والتر اشتاین مایر، وزیر امور خارجه آلمان (18اکتبر2015)، اظهار داشت: تحریم های اتحادیه اروپا علیه ایران، دست کم تا ژانویه 2016 (اوایل دیماه امسال)، به قوت خود باقی خواهد ماند. این درحالی است که حسن روحانی (18 اکتبر2015) در مصاحبه با تلویزیون دولتی ایران گفت، تحریم ممکن است یک تا دو ماه پس از آغاز پروسه اجرای توافق هسته ای (ژانویه 2016) برداشته شود. با توجه به نظر مقامات غربی، جدول زمانی ای که روحانی ارائه داده احتمالا بسیار خوشبینانه است. برخی از کارشناسان هسته ای از جمله کارشناسان فنی وزارت انرژی آمریکا که در مذاکرات ایران و ۱+۵ حضور داشته اند معتقدند، ممکن است چندین ماه یا بیشتر زمان ببرد تا ایران بتواند به مفاد توافق عمل کند. این کارها شامل جداسازی و ذخیره هزاران دستگاه سانتریفیوژ، بازطراحی قلب راکتور اراک و کاهش حجم ذخیره مواد هسته ای ایران از طریق رقیق سازی یا انتقال آن به خارج از کشور است. رابرت اینهورن، مذاکره کننده سابق دولت اوباما در پرونده ایران و عضو فعلی موسسه بروکینگز در این باره گفت: «کارهای زیادی هست که قبل از لغو تحریم ها ایران باید انجام دهد». وی بازه زمانی مورد نیاز برای انجام این کارها را «حداقل ماه ها» توصیف کرد.

اکثر کارشناسان از جمله صالحی اصفهانی معتقدند که فوری ترین تاثیر کاهش تحریم ها بر اقتصاد ایران، آزادسازی دارایی های بلوکه شده ایران در خارج از کشور است، مبلغی که به گفته رییس بانک مرکزی ایران تخمین زده می شود حدود 29 میلیارد دلار است. همچنین افزایش صادرات نفت که گلوگاه اقتصادی ایران محسوب می شود از دیگر برکات لغو تحریم محسوب می شود و مهمتر از همه که بازار کسب و کار ایران به خوبی آن را لمس خواهد کرد لغو تحریم بانکی، خصوصا برقراری مجدد سوئیفت می باشد.

نکته اینجاست که در ماه فوریه 2016 ایران دو انتخابات مهم در پیش دارد: پارلمان و مجلس خبرگان. اولی کارش تایید طرح های دولت و همکاری با دولت در عدم استیضاح وزرا و غیره است و دومی کارش نظارت بر رهبری و نهادهای زیر مجموعه آن. اگر تحریم های تاثیرگذار تا قبل از انتخابات لغو و تعلیق نشود حسن روحانی و اصلاح طلبان کارت های کمتری جهت اقناع مردم به رأی دادن به افراد و گروه های سمپات سیاسی خواهند داشت. طبق گفته محمد جواد حق شناس (فعال سیاسی اصلاح طلب)، انتخابات ماه فوریه می تواند بر توازن قدرت بین اصلاح طلبان و محافظه کاران ایران در ساختار قدرت تاثیر بگذارد. به نظر او: «قطعا برجام و لغو تحریم ها در تصمیم گیری مردم اثرگذار خواهد بود چراکه وقتی مردم ببینند حضورشان در انتخابات 92 در آینده کشور و ملت چه تاثیری داشته است لذا تلاش می کنند در رقابت های سیاسی حضور فعالی داشته باشند تا در شکل گیری نهادهایی چون مجلس شورای اسلامی، شوراها و ریاست جمهوری نقش داشته باشند.»

اکنون در داخل ایران، گروه های سیاسی بین برجام و دو انتخابات فوریه 2016 پیوند برقرار کرده اند. طرفداران دولت و اصلاح طلبان با هدف پیشبرد پروژه سیاست خارجی و داخلی خود یعنی گفتمان تعامل سازنده با جهان خصوصا غرب و عقلانیت سیاسی در داخل، به دنبال احراز بیشترین کرسی ها در انتخابات پیش رو هستند.

بسیاری از مردم منتظر این هستند که تاثیر برجام را در زندگی خود مشاهده کنند ولی حرف و کاغذ به تنهایی کفایت نمی کند مردم دست در جیب می کنند و در می یابند که برجام چقدر در دارایی آنها تاثیر گذاشته است. تا موقعی که پول در ایران سرازیر نشود، سوئیفت برداشته نشود، صادرات نفت اوج نگیرد قطعا در جیب مردم نیز تغییری ایجاد نخواهد شد . اگر عکس آن رخ دهد همین مسئله می تواند رأی آنان را به سمت نمایندگان طرفدار دولت سوق داد. می توان تصور کرد در صورت گرایش مردم به دولت و اصلاح طلبان، شاهد مجلس خبرگانی باشیم که هاشمی رفسنجانی رییس آن و حجت الاسلام حسن خمینی (نوه بنیانگذار انقلاب اسلامی) از اعضای تاثیرگذار آن باشند.

از سوی دیگر، شاهد پارلمانی باشیم که چوب لای چرخ دولت نگذارند و آن را در تحقق پروژه های اقتصادی و سیاسی یاری دهند. در این صورت توازن قدرت به نفع اعتدال گرایان و اصلاح طلبان در ماه مارس 2016 متعادل خواهد شد و حداقل همانند اکنون نامتوازن نخواهد بود. در اینجاست که لغو حداقل سه تحریم اساسی(سوئیفت، نفت و آزاد سازی دارایی های بلوکه شده) تا ژانویه 2016 برای اصلاح طلبان ایرانی و غرب نقش حیاتی خواهد داشت، چون غرب بهتر خواهد توانست دغدغه های سیاسی-امنیتی خود را با دولت روحانی حل و فصل نماید.