واکنش آمریکا به سوءقصد علیه جان بی‌نظیر بوتو
انفجار کراچی سیاست خارجی آمریکا را تکان داد
به رغم تلاش‌های دولتمردان واشینگتن برای زمینه چینی ائتلاف پرویز مشرف، رئیس جمهور پاکستان، با بی‌نظیر بوتو، نخست وزیر سابق و رهبر حزب مردم پاکستان (پاکستان پیپلز پارتی)، رویدادهای پنجشنبه شب در استقبال از بوتو که از تبعید 8 ساله به پاکستان بازگشته بود، مقامات آمریکایی را درباره آینده توافق تقسیم قدرت بین دو رقیب دیرینه در صحنه سیاسی پاکستان دچار تردید کرده است.
پنجشنبه شب زمانی که هواداران بوتو در خیابان‌های کراچی از خودروی زرهی حامل بوتو و هیات مشایعت کننده او استقبال می‌کردند، دو انفجار تقریباً همزمان موجب کشته شدن دست کم 139 تن از هواداران او و نیروهای پلیس شد.
پس از این انفجارها هر یک از مقامات بلندپایه هر دو طرف انگشت اتهام خود را به سوی طرف دیگر نشانه گرفتند؛ آصف علی زرداری، همسر بوتو، بلافاصله سازمان اطلاعات و امنیت پاکستان (ISI) را متهم کرد؛ بوتو در مصاحبه مطبوعاتی روز بعد از واقعه اشخاصی درون حاکمیت را که با اسلام‌گرایان افراطی ارتباط دارند مسئول این حادثه دانست و فاش کرد که پیش از عزیمت از دوبی به سمت کراچی نامه‌ای برای مشرف ارسال کرده که حاوی نام سه نفر از افراد درون حاکمیت بوده که احتمالاً علیه وی سوء‌قصدی را برنامه‌ریزی کرده بودند؛ نیوزویک به نقل از یکی از مسئولان حزب مردم که به بوتو نزدیک است هویت یکی از این سه تن را اعجاز شاه، رئیس اداره اطلاعات امنیت داخلی پاکستان عنوان کرد؛ دولت انگشت اتهام را به سمت اسلام‌گرایان افراطی نشانه گرفت و بیت‌الله مسعود، رهبر جنبش طالبان در پاکستان را مسئول این حادثه معرفی کرد؛ مسعود این اتهام را تکذیب کرد؛ دولت با پخش تصویر سر شخصی که مدعی است عامل انتحاری این حمله بوده سعی کرد بر ادعای خود مبنی بر مسئولیت گروه‌های مذهبی افراطی صحه بگذارد.
اما در چنین شرایطی پیچیده‌ای، مقامات دولت بوش که طی ماه‌های اخیر توجه زیادی به بوتو از خود نشان داده و به ائتلاف و توافق او و مشرف بر سر تقسیم قدرت دل خوش کرده بودند، در واکنش‌های اولیه به رویدادهای کراچی سعی کردند اهمیت این سوءقصد را اندک جلو داده و احتمال عمیق‌تر شدن شکاف موجود بین مشرف و بوتو را نادیده بگیرند. آن‌ها برای مثال بیشتر سعی کردند در این واکنش‌ها به سپاسگزاری بوتو از تلاش‌های نیروهای امنیتی برای حفاظت از او تاکید کنند و بارها تکرار کردند که مشرف پس از حادثه شخصاً در تماسی تلفنی جویای سلامتی بوتو شده و خواسته از امنیت وی مطمئن شود.
اما با وجود این اظهار نظرها و به رغم اشاره مستقیم بوتو در مصاحبه مطبوعاتی جمعه به رد اتهام علیه دولت که به عقیده برخی تحلیل‌گران نشانه آمادگی او برای آغاز مذاکرات تقسیم قدرت با مشرف است، نمی‌توان انکار کرد که معمای لاینحل انفجار پنجشنبه شب لایه قطور دیگری به دیوار بی‌اعتمادی بین بوتو و مشرف افزوده است؛ مساله‌ای که عامل اصلی تردید کاخ سفید درباره آینده همکاری‌های مشرف و بوتو به شمار می‌رود.
در تایید بروز تردید در بین مقامات واشینگتن برسر این مساله، روزنامه آمریکایی هرالدتریبیون به نقل از مقامات آمریکایی نوشت از نظر کاخ سفید در حال حاضر هیچ زمینه مساعدی برای اطمینان متقابل دو طرف درگیر در رقابت‌های سیاسی پاکستان وجود ندارد و در حالی که بوتو به پاکستان بازگشته، مقامات کاخ سفید اعتراف کرده‌اند که تسلط بسیار اندکی بر مسایلی دارند که در پاکستان می‌گذرد؛ چیزی که به نوشته این نشریه در انفجار پنجشنبه مشهود بود.
البته آن طور که روزنامه لوموند چاپ فرانسه در این باره به نقل از شخص بوتو نوشت، سرویس اطلاعاتی یکی از کشورهای «دوست»، وی را قبل از بازگشت به پاکستان از تهدید چهار گروه مشهور به انجام عملیات‌های انتحاری مطلع کرده بود و به نظر می‌رسد منظور از این کشور «دوست» آمریکا بوده است. اما با این حال در اصل ماجرا تفاوتی پدید نمی‌آید چرا که دولت بوش طی ماه‌های اخیر با نوعی سرمایه‌گذاری سیاسی روی شخصیت بوتو او را که تا دو سال پیش حتی به رغم درخواست‌های مکررش به میهمانی‌های رسمی مسئول وقت اداره جنوب آسیا در وزارت خارجه ایالات متحده دعوت نمی‌شد به وزنه‌ای سیاسی تبدیل کرده و با ترغیب مشرف به تشکیل ائتلاف با او، وی را روانه پاکستان کرده است، اما اکنون اعتراف می‌کند که برای پیش‌برد برنامه ائتلاف این دو کاری از دست‌اش برنمی‌آید.
در همین زمینه، یکی از مقامات رسمی دولت بوش که به دلیل فقدان اجازه برای اظهار نظر درباره مسائل پاکستان نخواست نام‌اش فاش شود، به هرالدتریبیون گفت: «در مقطع فعلی واقعاً چیز زیادی برای گفتن نداریم و کاری هم از دستمان برنمی‌آید و هیچ نقطه روشنی هم وجود ندارد که بتوان آن را زیربنایی برای همکاری دو طرف [مشرف و بوتو] ارزیابی کرد.»
اما بوتو که طی دوران هشت ساله تبعید خود خواسته‌اش از زمان به خوبی استفاده کرده تا ارتباط‌های موثری در پشت صحنه سیاست کاخ سفید برای خود پدید آورد، به نظر می‌رسد که امروز، با توجه به ناتوانی واشینگتن برای پیش‌برد سیاست نزدیکی بوتو و مشرف، به گزینه ارجح ایالات متحده در پاکستان نزدیک‌تر شده باشد.
در حقیقت در تمام این سال‌ها به رغم تلاش‌های بوتو، آمریکا مشرف را به هر کس دیگری در پاکستان ترجیح می‌داد و پس از وقایع 11 سپتامبر 2001 او را متحد بی‌قید و شرط خود می‌دانست. اما به نظر می‌رسد طی ماه‌های اخیر و به ویژه پس از ملاقات بوتو با زلمی خلیلزاد، نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد، و گفت و گوی تلفنی با کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه آمریکا، این شرایط اندکی دگرگون شده است.
حسین حقانی، یکی از مشاوران سابق بوتو و استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه بوستون آمریکا در این باره می‌گوید: «دولت آمریکا سال‌های متمادی بر این تصور بود که شماره تلفن پرویز مشرف تنها شماره تلفنی در پاکستان است که می‌شود با آن تماس گرفت اما بوتو این مساله را برای آن‌ها روشن کرد که هر زمان که بخواهند می‌توانند با شماره تلفن او نیز تماس بگیرند.»
البته با وجود نزدیک‌تر شدن بوتو به گزینه شماره یک آمریکا در پاکستان و به رغم اشتباهات مکرر مشرف به خصوص در یک سال اخیر که موجب افول محبوبیت او و گسترش اعتراضات به حکومت او به عنوان یک نظامی شده است، به نظر می‌رسد که هنوز مقامات آمریکایی از جایگزینی بوتو به جای مشرف در نقش متحد اول آمریکا چندان استقبال نمی‌کنند. حقیقت این است که هنوز با وجود اختلاف‌هایی که مقامات آمریکایی بر سر نحوه برخورد با نیروهای شبه‌نظامی وابسته به القاعده و طالبان در شمال پاکستان با مشرف دارند، او را گزینه ساده‌تری برای مصالحه و معامله می‌دانند و ترجیح می‌دهند در مسائل حساس با مشرف طرف باشند تا شخص دیگری.
این مساله در پافشاری کاخ سفید به نزدیکی غیر محتمل و ائتلاف مشرف و بوتو نیز دیده می‌شود چرا که هنوز از دید مقامات رده بالای واشینگتن هدف اصلی از این اقدام تقویت پشتیبانی مردمی از مشرف است نه وارد کردن بوتو به عرصه سیاسی پاکستان.
از طرفی دیگر مسئولان اداری وزارت خارجه ایالات متحده نیز معتقدند با توجه به سابقه پرآشوب بوتو، حضور او در ساختار حاکمیت پاکستان، ناپایداری و عدم ثبات را که مدتی است در این کشور حاکم شده از پیش وخیم‌تر خواهد کرد. بوتو که تا کنون دو بار در فاصله سال‌های 1988 تا 1990 و 1993 تا 1996 نخست وزیر پاکستان بوده هر دو بار به اتهام فساد مالی و با جنجال فراوان از کار برکنار شده است. علاوه بر این چه در داخل وزارت خارجه آمریکا و چه بیرون از آن تردید‌های بسیاری درباره دوام ائتلاف (در صورت شکل گرفتن آن) بین مشرف و بوتو به عنوان دو دشمن قدیمی وجود دارد.
بروس ریدل، مشاور عالی کاخ سفید در امور مربوط به جنوب آسیا در دوران تصدی سه رییس‌جمهور که اکنون در موسسه تحقیقاتی بروکینگز فعالیت می‌کند با اشاره به توافقات پشت پرده سیاست خارجه آمریکا برای ترغیب ائتلاف بوتو و مشرف می‌گوید: «آتش این توافقات پشت پرده دامن خودمان را خواهد گرفت. آقای مشرف و خانم بوتو از یکدیگر متنفر هستند و تصور این که این دو بتوانند با یکدیگر همکاری کنند نیز دشوار است.»
مقامات آمریکایی تا امروز برای زمینه سازی ائتلاف بوتو و مشرف دیدارهای محرمانه و خصوصی متعددی با بوتو، هواداران او، مشرف، و سایر مقامات دولتی پاکستان داشته‌اند که گستره جغرافیایی محل این دیدارها نیمی از کره زمین را در بر می‌گیرد؛ از لندن، نیویورک، و واشینگتن گرفته تا اسلام‌آباد.
به این دیدارها باید تماس تلفنی رایس با مشرف در ساعت 2 بامداد به وقت راولپندی برای بر حذر داشت ژنرال از اعلام شرایط فوق‌العاده، و دیدارهای متعدد جان نگروپونته، معاون وزیر خارجه، و همچنین ریچارد بوچر، بالاترین مقام رسمی وزارت خارجه آمریکا در مسائل مربوط به پاکستان، با مشرف در اسلام‌آباد را نیز افزود که ترغیب او به تشکیل ائتلاف با بوتو یکی از مسائل مورد بحث بین طرفین بوده است.
برای بوتو، بازگشت به پاکستان، بیش از آن که نتیجه تصمیم آمریکا بوده باشد، نتیجه تلاش‌های بی‌وقفه‌اش برای گسترش شبکه ارتباطات‌اش در بین سیاستمداران رده بالای کاخ سفید، نخبه‌های موسسات تحقیقاتی و مشاوران سیاست خارجه، و خبرنگاران و اصحاب برجسته رسانه‌ها بوده است. اما با این حال به نظر می‌رسد تلاش او برای جانشینی مشرف به عنوان متحد شماره یک آمریکا در پاکستان بیشتر به این بستگی دارد که آمریکایی‌ها بپذیرند تاریخ مصرف ژنرال سر آمده یا همچنان او را به بوتو ترجیح بدهند.
نظر شما :