استقلال و ابتکار؛ گمشده‌های دستگاه سیاست خارجی ایران
با اعلام اسامی اعضای کابینه دهم از سوی محمود احمدی نژاد، معدودی از وزرای کابینه نهم در این کابینه ابقا شده‌اند. منوچهر متکی یکی از این افراد است که در دولت جدید نیز در سمت وزیر امور خارجه را ابقا شده است و احتمالا در چهار سال آتی هم ادامه فعالیت هایش را ادامه خواهد داد. علل این انتخاب مجدد، کارنامه دستگاه دیپلماسی ایران طی چهار سال گذشته و رویکرد احتمالی این دستگاه با ابقای متکی در سمت خویش بحث‌های مختلفی را در محافل رسانه‌ای و کارشناسی به دنبال داشته است.
گفتاری از دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و تحلیل‌گر سیاست خارجی ایران:
در همه جای دنیا وزیر خارجه و دستگاه دیپلماسی از نوعی استقلال برخودارند که به این دستگاه و فعالان آن اجازه ابتکار عمل می دهد. در کشورهای پیشرفته مانند امریکا و کشورهای اتحادیه اروپا بسیاری از برنامه‌ها و تصمیمات را وزارت خارجه بدون آن که رئیس جمهور در جریان جزییات باشد اتخاذ و به مرحله اجرا می‌گذارد و این یک اصل کلی است.
در حالی که در ایران وزیر امور خارجه درست مجری اهداف، عقاید و نیات رئیس جمهور است. بنابراین وزیر خارجه توانایی هیچ نوع ابتکار عملی را ندارد و برای انجام هر سفر یا گفت و گو و دیدار دیپلماتیک باید رئیس جمهور را در جریان جزییات قرار دهد و مسائل لازم را هماهنگ کند.
در واقع انتخاب مجدد آقای متکی برای تصدی پست وزارت خارجه به این دلیل بوده است. دو بحث مطرح است اول استقلال و دیگری توانایی در بروز ابتکار عمل که متاسفانه هیچ یک از این دو مورد در دستگاه دیپلماسی ایران دیده نمی‌شود.
وزارت خارجه هر کشور باید از میزانی استقلال برخوردار باشد چراکه وزیر خارجه در محافل سیاسی و بین‌المللی شرکت می‌کند؛ اوست که در جزییات اخبار دیپلماسی جهان قرار دارد و بنابراین اوست که باید به مقام ارشد بالاتر خود یعنی رئیس جمهور شرکت در اجلاس‌ها یا انتخاب کشورها برای گفت و گو و همکاری و دیگر امور عرصه سیاست خارجی را پیشنهاد دهد. البته به نظر می‌رسد که آقای متکی شخصا این گونه نبوده و متوجه اوامر و دستورات رئیس جمهور است.
در علم سیاست این بحث مطرح است که وزیر خارجه پس از ورود به هر اجلاس یا نشستی نباید در انتظار باشد تا نوبت او شود، بلکه باید با احاطه به اوضاع و مباحث و بهره مندی از قوت کلام جمع حاضر را تحت تاثیر خود قرار دهد. قاطعانه می‌‌توان گفت که آقای متکی از این قابلیت ها برخوردار نیست و بر این اساس سطح تاثیرپذیری ایشان در محافل بین المللی بیشتر از میزان تاثیرگذاری ایشان است.
به نظر می‌رسد که روند موجود در دستگاه سیاست خارجی ایران طی چهار سال گذشته در چهار سال آینده نیز ادامه خواهد داشت با این تفاوت که ایران فضای چهار سال قبل را نیز در اختیار ندارد. به عنوان مثال در بحث بازداشت چند تبعه خارجی در تحولات پس از انتخابات ایران شاهد بودیم که برخی از این افراد با ابتکار عمل یا وساطت برخی کشورهای همسایه آزاد شدند. در این موارد دستگاه سیاست خارجی ایران خود ابتکار عملی نشان نداد.
زمانی که میزانی از استقلال در دستگاه سیاست خارجی پذیرفته نشود ابتکار عمل هم در سیاست خارجی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در این میان امتیاز نصیب طرف‌های مقابل ایران به ویژه کشورهایی می‌شود که با وساطت یا ابتکار عمل سطح بازی خود را ارتقا می‌دهند.
نظر شما :