معادله‌ای چندلایه در سایه تحولات سوریه و غزه
نگاهی به قطع روابط اقتصادی و بستن آسمان ترکیه بر روی اسرائیل و تبعات آن
دیپلماسی ایرانی: در یکی از مهم‌ترین تحولات منطقه‌ای، دولت ترکیه اعلام کرده است که روابط اقتصادی خود را با اسرائیل به طور کامل قطع کرده و حریم هوایی‌اش را به روی هواپیماهای اسرائیلی بسته است. این تصمیم که در نشست فوق‌العاده روز جمعه پارلمان ترکیه از زبان هاکان فیدان، وزیر خارجه این کشور اعلام شد، نه تنها نقطه عطفی در مناسبات دو جانبه محسوب می‌شود بلکه می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای بر معادلات انرژی، تجارت منطقه‌ای و توازن قدرت در خاورمیانه به جا بگذارد.
دلایل آشکار؛ جنگ غزه و فشار افکار عمومی
فیدان در سخنان خود اسرائیل را به ارتکاب «نسل‌کشی» در غزه متهم کرد و گفت این کشور در یکی از تاریک‌ترین فصل‌های تاریخ بشریت ارزش‌های انسانی را پایمال کرده است. ترکیه از آغاز جنگ غزه در سال ۲۰۲۳ یکی از منتقدان جدی اسرائیل بوده و اردوغان بارها بنیامین نتانیاهو را با هیتلر مقایسه کرده است. افکار عمومی ترکیه نیز در ماه‌های اخیر به شدت علیه اسرائیل موضع گرفته و دولت ناگزیر بوده تا سیاست‌های سختگیرانه‌تری را در دستور کار قرار دهد.
قطع روابط اقتصادی در شرایطی رخ داده که حجم تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۷ میلیارد دلار برآورد شده بود. با این حال، ترکیه پیش‌تر نیز در سال ۲۰۲۴ روابط تجاری مستقیم را کاهش داده و اکنون با مسدود کردن همه مسیرهای دریایی و هوایی عملاً مناسبات اقتصادی را به صفر رسانده است. این تصمیم البته به شدت بر مسیر انتقال انرژی نیز اثر خواهد گذاشت، زیرا نفت آذربایجان از طریق بندر جیهان ترکیه به اسرائیل صادر می‌شد؛ موضوعی که می‌تواند بر روابط ترکیه با باکو هم سایه بیفکند.
ابعاد پنهان؛ سوریه و بازی اسرائیل با اقلیت‌ها
با وجود آنکه ظاهراً تصمیم ترکیه صرفاً پاسخی به جنگ غزه ارزیابی می‌شود، اما نمی‌توان از تحولات اخیر سوریه غافل شد. سقوط حکومت بشار اسد در اوایل سال ۲۰۲۵ و روی کار آمدن احمد الشرع – یکی از چهره‌های نزدیک به سیاست‌های آنکارا، معادله جدیدی را رقم زده است. اسرائیل طی ماه‌های اخیر با بهره‌گیری از خلأ قدرت در سوریه، علاوه بر تداوم حملات هوایی علیه مواضع دمشق و نابودی کامل توان تسلیحاتی ارتش سوریه، حمایت گسترده‌ای از کردها و دروزی‌ها برای ایجاد ساختارهای خودمختار یا حتی فدرالی در سوریه داشته است.
این حمایت‌ها عملاً به معنای تضعیف موقعیت الشرع است؛ چهره‌ای که نزدیکی او به آنکارا می‌توانست ترکیه را به بازیگر اصلی در سوریه پس از اسد بدل سازد. بنابراین، اقدام اخیر ترکیه علیه اسرائیل را می‌توان بخشی از واکنش به سیاست‌های تل‌آویو در سوریه نیز دانست؛ جایی که آنکارا بیم دارد طرح‌های اسرائیل برای اقلیت‌ها به تشکیل مناطق خودمختار بیانجامد و ضربه‌ای جدی به دولت متحدش در دمشق وارد سازد.
پیامدهای اقتصادی و انرژی
از نظر اقتصادی، قطع کامل روابط با اسرائیل تنها یک اقدام نمادین نیست، بلکه تبعات عینی دارد. اسرائیل تا پیش از این بخشی از کالاهای وارداتی خود را از طریق ثبت سفارش به نام تشکیلات خودگردان فلسطین دریافت می‌کرد، روشی که پس از اعلام رسمی ترکیه مبنی بر بستن این مسیر نیز در حال مسدود شدن است. این موضوع عملاً موجب خواهد شد اسرائیل برای تأمین کالاهای اساسی خود مسیرهای پرهزینه‌تر و طولانی‌تری را انتخاب کند.
از منظر انرژی نیز، توقف انتقال نفت از جیهان به اسرائیل می‌تواند معادلات سه‌جانبه بین ترکیه، آذربایجان و اسرائیل را تحت تأثیر قرار دهد. باکو که روابط راهبردی نزدیکی با تل‌آویو دارد، اکنون ناچار است در معادلات صادراتی خود بازنگری کند؛ مسئله‌ای که بالقوه به سردی روابط آنکارا–باکو نیز منجر خواهد شد.
چالش‌های هوانوردی و مسیرهای جایگزین
بستن حریم هوایی ترکیه به روی هواپیماهای اسرائیلی یکی از مؤثرترین ضربات عملی است. تا پیش از این، پروازهای عبوری اسرائیل از آسمان ترکیه با وجود اختلافات سیاسی ادامه داشت، اما با تصمیم جدید، شرکت‌هایی مانند «العال» ناچار به انتخاب مسیرهای طولانی‌تر هستند. این تغییر به ویژه در پروازهای اسرائیل به گرجستان، روسیه و آذربایجان محسوس خواهد بود؛ به‌گونه‌ای که مسیر دو ساعته تل‌آویو–تفلیس به پروازی پنج ساعته بدل خواهد شد.
واکنش اسرائیل و چشم‌انداز آینده
اسرائیل تاکنون واکنش رسمی به این تصمیم نشان نداده است، اما رسانه‌های این کشور از نگرانی مقامات هوانوردی خبر داده‌اند. کارشناسان معتقدند اگرچه بستن حریم هوایی ممکن است با توافق‌نامه شیکاگو در تعارض باشد، اما ترکیه می‌تواند با استناد به مسائل امنیت ملی آن را توجیه کند. در هر حال، نتانیاهو اکنون با چالشی جدی مواجه است: یا باید با ترکیه وارد مذاکره شود یا آماده پیامدهای برخورد مستقیم در آسمان سوریه گردد؛ جایی که احتمال تقابل میان جنگنده‌های اسرائیلی و ترکیه‌ای بیش از هر زمان دیگر افزایش یافته است.
اقدام ترکیه در بستن آسمان و قطع روابط اقتصادی با اسرائیل تنها واکنشی به جنگ غزه نیست؛ بلکه حاصل ترکیبی از عوامل سیاسی، امنیتی و ژئوپولیتیک در منطقه است. حمایت اسرائیل از کردها و دروزی‌های سوریه، که هدف آن تضعیف حکومت الشرع و بی‌ثبات‌سازی سوریه جدید است، تهدیدی مستقیم برای نفوذ ترکیه در این کشور به شمار می‌رود. از سوی دیگر، فشار افکار عمومی داخلی و بحران انسانی غزه دولت اردوغان را ناگزیر ساخته تا سیاستی سختگیرانه‌تر اتخاذ کند.
به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده، این تنش نه تنها بر روابط آنکارا–تل‌آویو، بلکه بر معادلات انرژی و تجارت منطقه‌ای نیز تأثیرگذار خواهد بود. ترکیه با این اقدام جایگاه خود را به عنوان یکی از مدعیان اصلی رهبری سیاسی در خاورمیانه تثبیت می‌کند، اما باید هزینه‌های اقتصادی و دیپلماتیک آن را نیز بپردازد. در این میان، سرنوشت حکومت الشرع در دمشق و میزان توانایی ترکیه در حمایت از متحد خود در برابر پروژه‌های اسرائیل، نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده خواهد داشت./هفت صبح
نظر شما :