تعلیق همکاری تهران با آژانس و تحولات پیش رو
ایران چگونه معادلات را تغییر می دهد؟
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: جمهوری اسلامی ایران، در پاسخ به تجاوزات بی‌سابقه ایالات متحده و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز خود، با تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) گام معناداری برای دفاع از حاکمیت ملی و حقوق هسته‌ای خود برداشته است که در نهایت به خروج بازرسان این نهاد (آژانس) منجر شد. تصمیم تهران، که با تصویب قانون «الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس» در مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان اجرایی شد، نه تنها واکنشی به نقض منشور سازمان ملل و معاهده عدم اشاعه (NPT) توسط غرب، بلکه نشانه‌ای از استراتژی جدید تهران برای حفظ استقلال در برابر فشارهای سیاسی و نظامی است.
خروج بازرسان آژانس از ایران در کنار اظهارات جدید دونالد ترامپ مبنی بر عدم موافقت ایران با توقف غنی‌سازی و تداوم نظارت های ازانس و نیز تاکید ایران بر پایبندی به NPT، همگی حکایت از پیچیدگی‌های جدید در پرونده هسته‌ای کشورمان و معادلات تودرتویی دارند که برای رمز گشایی باید منتظر تحولات روزهای و هفته های پیش رو بود. با اینحال دیپلماسی نوین هسته‌ای ایران که در پی جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل و حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران رخ داده، نشان‌دهنده عزم تهران برای تقویت موضع خود در مذاکرات احتمالی آینده است. ایران با این اقدامات پیامی روشن به جامعه جهانی ارسال کرده که، «هرگونه تهدید یا تجاوز، تنها اراده این کشور برای دفاع از حقوق مشروع خود را مستحکم‌تر می‌کند.»
خروج بازرسان آژانس؛ پاسخی قاطع به تجاوزات نظامی
تصمیم ایران برای تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و خروج بازرسان این نهاد از کشور در روز جمعه ۱۳ تیرماه ۱۴۰۴، واکنشی مستقیم به حملات نظامی ایالات متحده و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران بود. آژانس در بیانیه‌ای در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد تیم بازرسانش، پس از اقامت در تهران در طول درگیری‌های اخیر، به سلامت به وین بازگشته‌اند. این اقدام پس از ابلاغ قانون «الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس» توسط مسعود پزشکیان اجرایی شد. این قانون که با ۲۲۱ رأی موافق از مجموع ۲۲۳ نماینده حاضر در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و توسط شورای نگهبان تأیید شد، همکاری ایران با آژانس را تا تحقق دو شرط کلیدی به حالت تعلیق درآورد: «تضمین کامل حاکمیت ملی و امنیت تأسیسات و دانشمندان هسته‌ای ایران و رعایت حقوق این کشور در بهره‌مندی از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز، به‌ویژه غنی‌سازی اورانیوم.»
در این بین برخی نمایندگان مجلس نسبت به بازگشت همکاری های دو جانبه تهران و آژانس، ذیل این قانون بر شروط تهران تاکید کردند. کما اینکه علیرضا سلیمی، عضو هیئت رئیسه مجلس، تصریح نمود که، «بازرسان آژانس تا زمانی که این شروط محقق نشود، حق ورود به ایران را ندارند». او این تصمیم را پاسخی به گزارش‌های مغرضانه آژانس، به‌ویژه گزارش ۱۰ خرداد ۱۴۰۴، دانست که ادعای انباشت ۴۰۸.۶ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی توسط ایران را مطرح کرد. این گزارش، که زمینه‌ساز قطع‌نامه شورای حکام علیه ایران و متعاقباً حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای این کشور شد، از سوی ایران به‌عنوان ابزاری سیاسی برای توجیه تجاوزات غرب تلقی شد. عباس گودرزی، سخنگوی هیئت رئیسه مجلس، نیز این اقدام را واکنشی به «جاسوسی» برخی بازرسان آژانس دانست که به گفته او، منافع ملی ایران را تهدید کرده‌اند.
امیرحسین ثابتی، نماینده تهران در مجلس، این قانون را گامی مهم برای تأمین منافع ملی ایران توصیف کرد و اظهار داشت که اگرچه ایران از NPT خارج نشده، اما این مصوبه مزایای مشابهی با خروج از NPT برای تهران به ارمغان آورده است. او معتقد است این قانون باید در سال ۱۳۹۷ پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام تصویب می‌شد، اما اکنون فرصتی برای دفاع از حقوق ایران فراهم کرده است. قانون مذکور، با استناد به ماده ۶۰ کنوانسیون وین ۱۹۶۹، همکاری ایران با آژانس را مشروط به رفع تهدیدات امنیتی و تضمین حقوق هسته‌ای کرده و حتی مجازات‌هایی برای متخلفان از اجرای آن پیش‌بینی کرده است. این مجازات‌ها، که در تبصره الحاقی با ۱۹۰ رأی موافق به تصویب رسید، شامل محکومیت متخلفان به مجازات تعزیری درجه ۶ می‌شود.
با اینحال و در طرف مقابل، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بدون اشاره به نقش گزارش‌های این نهاد در تشدید تنش‌ها، خواستار ازسرگیری نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران شد. اما ایران با قاطعیت اعلام کرد که تا رفع تهدیدات امنیتی، همکاری با آژانس را محدود خواهد کرد. این تصمیم، که با حمایت گسترده نمایندگان مجلس همراه بود، نشان‌دهنده عزم ایران برای دفاع از حاکمیت خود در برابر استانداردهای دوگانه غرب است.
تعلیق همکاری با آژانس به معنای خروج از NPT نیست
در میانه تحولات ناشی از تعلیق همکاری های تهران و آژانس و نیز خروج بازرسان، مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه، طی مصاحبه‌ای با شبکه NBC، همچنان بر پایبندی ایران به معاهده عدم اشاعه NPT) ) و توافقنامه پادمان تأکید کرد. او اظهار داشت که «تعلیق همکاری با آژانس به معنای خروج از NPT نیست، بلکه واکنشی منطقی به نقض حاکمیت ایران توسط آمریکا و اسرائیل است. تخت‌روانچی با انتقاد از حمایت کشورهای غربی، به‌ویژه آلمان، از حملات غیرقانونی به تأسیسات هسته‌ای ایران، این اقدامات را نقض آشکار تعهدات برجام و منشور سازمان ملل دانست.» وی تأکید کرد که ایران، بر اساس قانون جدید مجلس، همکاری با آژانس را از طریق شورای عالی امنیت ملی ساماندهی خواهد کرد تا امنیت تأسیسات هسته‌ای‌اش تضمین شود. این موضع نشان‌دهنده استراتژی تهران برای حفظ حقوق خود در چارچوب قوانین بین‌المللی است، در حالی که از ابزار دیپلماتیک برای مقابله با فشارهای غرب استفاده می‌کند. تخت‌روانچی همچنین به نقش گزارش‌های مغرضانه آژانس در زمینه‌سازی برای حملات نظامی اشاره کرد و گفت که این گزارش‌ها، که بدون شواهد معتبر ادعای انباشت اورانیوم تسلیحاتی توسط ایران را مطرح کرده‌اند، بخشی از تلاش غرب برای توجیه اقدامات خصمانه است.
او تأکید کرد ایران، با وجود تعلیق همکاری، به اصول NPT پایبند است و فتوای رهبر انقلاب مبنی بر حرام بودن تولید سلاح هسته‌ای، تعهد این کشور به اهداف صلح‌آمیز را تأیید می‌کند. دیپلمات ارشد کشورمان در بخش دیگری از این مصاحبه یادآور شد که «پیش از تجاوز، بازرسان به سایت‌هایی که اورانیوم بسیار غنی شده وجود داشت رفت و آمد داشتند. بنابراین آنها به طور کامل از وضعیت این مواد آگاهی داشتند. الان من نمی‌دانم آن مواد کجا هستند. و اصلا من نمی‌توانم بگویم آن مواد کجا هستند. من می‌توانم بگویم پیش از تجاوز بازرسان به آن مواد دسترسی داشتند و آن را بازرسی می‌کردند. » به گفته تخت روانچی، «مهم‌ترین نکته ایمنی و امنیت سایت‌های ما و بازرسان است. این خیلی برای ما مهم است. ما نمی‌خواهیم بازرسان را به یک منطقه جنگی ببریم. ما هنوز نمی‌دانیم شاید مواد انفجاری عمل نکرده هنوز در سایت‌ها باشند و ایمنی و امنیت بازرسان را به خطر بیاندازند. به همین دلیل ما می‌بایست اقدامات احتیاطی زیادی را به طور شفاف و آشکار با همکاری آژانس انجام دهیم.» با این وجود معاون سیاست وزارت خارجه ادامه داد که، «سیاست ما درباره غنی سازی تغییر نکرده است. ما بر اساس ان پی تی حق داریم. در این معاهده تکالیف و حقوق مشخصی برای اعضا مشخص شده است و ایران به عنوان یک عضو مسئول معاهده حق این را دارد تا غنی سازی را در چارچوب آن و داخل خاک خود انجام دهد. تنها نکته این است که غنی سازی ما نباید بعد نظامی پیدا کند. همین.»
ابهام هسته‌ای یا بازدارندگی استراتژیک؟
پیرو آنچه گفته شد، شبکه الجزیره در تحلیلی با عنوان «استراتژی ابهام هسته‌ای تهران و سرنوشت تنش‌های ایران و آمریکا» به بررسی پیامدهای تعلیق همکاری ایران با آژانس پرداخت. این تحلیل، تصمیم ایران را نشانه‌ای از اتخاذ استراتژی «ابهام هسته‌ای» مشابه رویکرد رژیم صهیونیستی (آمیموت) دانست، اما تأکید کرد که هدف ایران نه دستیابی به سلاح هسته‌ای، بلکه حفظ استقلال و بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی است. حسن احمدیان، استاد دانشگاه تهران، در برنامه «ماورای خبر» اظهار داشت که ایران با محدود کردن دسترسی بازرسان آژانس، گمانه‌ززنی‌ها درباره میزان خسارات وارده به تأسیسات هسته‌ای و ذخایر اورانیوم خود را تقویت کرده است. این استراتژی، به گفته او، اهرمی برای مقابله با تهدیدات غرب و جلوگیری از حملات بیشتر است.
این شبکه قطری به نگرانی‌های کاخ سفید از عدم شفافیت درباره وضعیت تأسیسات هسته‌ای ایران اشاره کرد. گری سیمور، هماهنگ‌کننده پیشین کاخ سفید، اذعان داشت که ایران همچنان بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی و دانش فنی لازم برای بازسازی برنامه هسته‌ای خود را در اختیار دارد. این موضوع، همراه با خسارات وارده، تردیدهایی را درباره ادعای آمریکا مبنی بر «نابودی» توان هسته‌ای ایران ایجاد کرده است. وزارت دفاع آمریکا نیز تأیید کرد که حملات اخیر تنها برنامه هسته‌ای ایران را حداکثر دو سال به تعویق انداخته است، که نشان‌دهنده ناکامی این حملات در دستیابی به اهداف اعلام‌شده است. احمدیان در تحلیل خود تأکید کرد که ایران با این استراتژی، ضمن حفظ پایبندی به NPT، به غرب نشان داده که تهدیدات و تحریم‌های جدید تأثیری بر اراده این کشور برای دفاع از حقوق هسته‌ای خود ندارد. او افزود که ایران، با تمرکز بر تقابل با آمریکا و اسرائیل، اروپا را در اولویت دوم قرار داده و اولویت اصلی‌اش جلوگیری از تکرار حملات به تأسیسات هسته‌ای است. این رویکرد، به گفته الجزیره، می‌تواند به مذاکراتی بالقوه با آمریکا منجر شود، اما در صورت تداوم تهدیدات، ممکن است ایران دکترین هسته‌ای خود را بازنگری کند.
لازم به یادآوری مجدد است که تعلیق همکاری با آژانس و اتخاذ استراتژی ابهام هسته‌ای، پاسخی استراتژیک به تجاوزات نظامی و فشارهای سیاسی غرب است و برخلاف ادعاهای الجزیره مبنی بر شباهت این رویکرد به سیاست «آمیموت» اسرائیل، هدف ایران نه تولید سلاح هسته‌ای، بلکه حفظ استقلال و بازدارندگی در برابر تهدیدات است. ایران با محدود کردن دسترسی بازرسان، ضمن حفظ پایبندی به NPT، گمانه‌زنی‌ها درباره توان هسته‌ای خود را تقویت کرده تا از حملات بیشتر جلوگیری کند. این استراتژی، همراه با قانون جدید مجلس، به ایران اهرمی قدرتمند در مذاکرات احتمالی آینده می‌دهد. ایران همچنین با حفظ ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی و دانش فنی خود، نشان داده که حتی در صورت حملات نظامی، توان بازسازی برنامه هسته‌ای خود را دارد. این موضوع، که توسط گری سیمور نیز تأیید شده، نگرانی‌های غرب را درباره ناکامی حملات اخیر افزایش داده است. ایران با این استراتژی، نه تنها از حقوق خود دفاع کرده، بلکه توانسته است ابتکار عمل را در مذاکرات احتمالی آینده به دست گیرد.
ادعای ترامپ؛ بن‌بست مذاکرات یا فشار برای تسلیم؟
به دنبال خروج بازرسان از ایران در روز جمعه و تعلیق همکاری تهران و آژانس، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز شنبه در گفت‌وگو با خبرنگاران در هواپیمای ریاست‌جمهوری ادعا کرد که ایران با بازرسی از برنامه هسته‌ای خود یا توقف غنی‌سازی اورانیوم موافقت نکرده است. او مدعی شد که حملات اخیر آمریکا و اسرائیل برنامه هسته‌ای ایران را «برای همیشه» عقب انداخته، اما هشدار داد که ایران ممکن است برنامه خود را در مکانی دیگر از سر بگیرد. این اظهارات در حالی مطرح شد که قرار است روز دوشنبه با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، درباره ایران گفت‌وگو کند.
ترامپ از درخواست ایران برای مذاکره خبر داد، اما تأکید کرد اجازه ازسرگیری برنامه هسته‌ای را به تهران نخواهد داد. این موضع، که با حمایت گروه ۷ و سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان، و بریتانیا) همراه شده، نشان‌دهنده تلاش غرب برای اعمال فشار حداکثری بر ایران است. ترامپ همچنین ادعا کرد ایران به دنبال دیدار با اوست، اما این اظهارات از سوی مقامات ایرانی تأیید نشده است. در مقابل، ایران با تعلیق همکاری با آژانس و تقویت ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود، موضع قدرتمندی در مذاکرات احتمالی آینده اتخاذ کرده است. این رویکرد نشان‌دهنده عزم ایران برای مقاومت در برابر فشارهای غرب و حفظ استقلال خود است.
آینده دیپلماسی نوین هسته‌ای ایران
آینده روابط ایران با غرب به توانایی جامعه بین‌المللی در به رسمیت شناختن حقوق مشروع ایران و توقف اقدامات خصمانه بستگی دارد. تعلیق همکاری با آژانس، اگرچه به معنای خروج از NPT نیست، پیامی روشن به غرب است که ایران در برابر فشارهای نظامی و سیاسی تسلیم نخواهد شد. اظهارات تخت‌روانچی موید آمادگی ایران برای مذاکره در چارچوب احترام متقابل است، اما تهران به وضوح اعلام کرده که هرگونه همکاری با آژانس مشروط به تضمین امنیت تأسیسات هسته‌ای و دانشمندان آن است. تحلیل الجزیره نشان می‌دهد که استراتژی ابهام هسته‌ای ایران، اگرچه با ریسک‌هایی همراه است، می‌تواند به بازدارندگی در برابر تهدیدات نظامی منجر شود.
علیرغم نکات مذکور، این استراتژی نیازمند مدیریت دقیق است تا از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند. ایران با تأکید بر پایبندی به NPT و فتوای رهبر انقلاب، عملا ثابت کرده است که به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، بلکه هدفش حفظ اسشتقلال و حقوق هسته‌ای خود است. در مقابل، ادعاهای ترامپ و فشارهای غرب برای توقف کامل غنی‌سازی، مبین تلاش برای تحمیل شروط غیرواقع‌بیننانه است. این رویکرد، که با حمایت کشورهای اروپایی همراه شده، نه تنها به بن‌بست مذاکرات منجر می‌شود، بلکه می‌تواند ایران را به بازنگری در دکترین هسته‌ای خود وادارد. با این حال، ایران با اتخاذ استراتژی ابهام هسته‌ای و حفظ توان فنی خود، نشان داده که آماده مقاومت در برابر این فشارها و دفاع از منافع ملی خود است./شرق
نظر شما :