ابهام در چشم انداز مذاکرات ایران و آمریکا
غنی‌سازی در کانون گفت‌وگوها
مالک مصدق، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: مذاکرات هسته‌ای ایران و ایالات متحده در می ۲۰۲۵ به مرحله‌ای حساس رسیده و با چهار دور گفت‌وگوی غیرمستقیم در مسقط و رم، پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است. دور چهارم مذاکرات با طرح جزئیات دقیق‌تر، اما بدون توافق نهایی به کارش پایان داد. در این میان و به گفته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، دور اخیر، «صریح‌تر و جدی‌تر» از دورهای قبلی بود. مسئول سیاست خارجی کشورمان تصریح کرد که «مقصود ما از مذاکره رفع تحریم‌هاست و این مورد توافق دو طرف قرار دارد». با این وجود اکنون چالش اصلی به موضوع غنی‌سازی باز می‌گردد که عراقچی در این رابطه افزود «ایران در موضوعات اختلافی به‌ویژه غنی‌سازی به طرف مقابل نزدیک‌تر شده، اما اصل غنی‌سازی اصلاً قابل مذاکره نیست». سکاندار دیپلماسی ایران پیشنهاد کرد که برای اعتمادسازی، ایران ممکن است در دورهای محدود، سطح و میزان غنی‌سازی را کاهش دهد، مشروط به لغو تحریم‌ها.
در طرف مقابل نیز استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا، مذاکرات را «سازنده» خواند، اما کماکان برخی فشارها برای برچیدن حق غنی‌سازی ایران نیز مطرح است. این اظهارات نشان‌دهنده اختلافات عمیق بین تهران و واشنگتن است، به‌ویژه در مورد سطح غنی‌سازی و نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. البته برخلاف این گمانه‌زنی‌ها مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، در حاشیه نمایشگاه کتاب تهران توضیح داد که «هنوز وارد جزئیات درباره سطح و میزان غنی‌سازی نشده‌ایم و آنچه آقای عراقچی درباره خروجی مذاکرات مطرح کرد، صرفا بیان چارچوب بود». این دیپلمات ارشد تصریح کرد که «ایران آماده پذیرش محدودیت‌های موقت در غنی‌سازی به‌عنوان اقدام اطمینان‌ساز است، اما این اقدامات یک‌طرفه نخواهد بود و باید با لغو تحریم‌ها همراه شود». همچنین تخت‌روانچی گمانه‌زنی‌ها درباره محدودیت ۲۵ساله را رد کرد و خبر داد که «نه زمان و نه درصد مشخصی تعیین نشده است».
محور مذاکرات یا خط قرمز ایران؟
غنی‌سازی اورانیوم اکنون محور اصلی مذاکرات تهران – واشنگتن و در عین حال خط قرمز اصلی ایران است. طبق گزارش آژانس در فوریه ۲۰۲۵، اکنون ایران توانسته است که ۲۷۴.۸ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصدی را ذخیره کند. البته آژانس تأکید دارد که این فعالیت، حق قانونی‌اش تحت معاهده منع اشاعه (NPT) است. عراقچی هم قبل‌تر اعلام کرده بود که «ممکن است برای اعتمادسازی، ابعاد، اندازه، سطح و میزان غنی‌سازی را در دورهای محدود کنیم، اما اصل غنی‌سازی قابل مصالحه نیست». این موضع نشان‌دهنده تعهد ایران به حفظ دستاوردهای هسته‌ای است که با هزینه‌های سنگین به دست آمده است.
طبق گزارش الجزیره، ایران پیشنهاد کرده غنی‌سازی را به ۳.۶۷ درصد (سطح برجام) کاهش دهد و بخشی از ذخایر اورانیوم خود را تحت نظارت آژانس رقیق یا صادر کند. این پیشنهاد با هدف کاهش نگرانی‌های غرب ارائه شده، اما آمریکا خواستار «غنی‌سازی صفر» است، موضعی که تهران آن را غیرواقعی می‌داند. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در جدیدترین اظهارنظرش طی گفت‌وگو با لاناسیون تأیید کرد که «ما در ایران حضور دائمی داریم و بازرسی‌ها هرگز قطع نشده است». وی افزود که با ویتکاف در تماس است تا دانش آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران به اشتراک گذاشته شود.
گروسی مدعی وجود «مناطق خاکستری» در برنامه ایران شد و ادعا کرد تهران همه مسائل را به‌طور کامل توضیح نمی‌دهد. با این حال، ایران بارها اعلام کرده که برنامه‌اش صلح‌آمیز است و فتوای رهبر انقلاب تولید سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده است. برخی گزارشات نشان می‌دهد که ایران با بازرسی‌های گسترده‌تر آژانس موافقت کرده، اما بر حفظ غنی‌سازی داخلی تأکید دارد.
بحث جنجالی در میانه مذاکرات
در آستانه ورود به دورم پنجم مذاکرات، اکنون یکی از فشارهای جدید به تیم امریکایی ناظر به توافق ۱۲۳ است که توسط سناتورهای جمهوری‌خواه، از جمله لیندزی گراهام، تام کاتن و کتی بریت، مطرح شده است. طبق گزارش جوئیش اینسایدر، این سناتورها قطع‌نامه‌ای ارائه کردند که توافق ۱۲۳ را مشروط به «انهدام کامل برنامه هسته‌ای ایران» و پذیرش پروتکل الحاقی آژانس کرده‌اند. این توافق، بر اساس بخش ۱۲۳ قانون انرژی اتمی آمریکا، شرایط همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز را تعیین می‌کند و معمولاً با متحدان نزدیک آمریکا، مانند امارات (۲۰۰۹) امضا می‌شود.
رابرت اینهورن، پژوهشگر مؤسسه بروکینگز، به جوئیش اینسایدر گفت «توافق هسته‌ای با ایران لزوما نیازی به توافق ۱۲۳ ندارد». وی افزود که این توافق ممکن است شامل همکاری‌های «کم‌ریسک» مانند خرید اورانیوم غنی‌شده ایران توسط آمریکا باشد، اما از نظر سیاسی در آمریکا نامحبوب است. آندریا استریکر، از بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، این ایده را «غیرواقع‌بینانه» خواند و گفت: «امضای توافق ۱۲۳ با ایران، که تحت تحقیقات آژانس است، پیام منفی درباره چشم‌پوشی آمریکا از نقض‌های گذشته تهران ارسال می‌کند».
اینهورن تأکید کرد که توافق ۱۲۳ معمولا برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای یا انتقال فناوری استفاده می‌شود و بعید است با ایران اجرائی شود. وی افزود که «می‌توان توافقی محدودکننده برای ایران طراحی کرد که نیازی به توافق ۱۲۳ نداشته باشد». ایران پیشنهاد کرده بخشی از اورانیوم غنی‌شده خود را به آمریکا یا روسیه صادر کند که می‌تواند در چارچوب اعتمادسازی باشد. گروسی از این ایده حمایت کرد و پیشنهاد کرد ذخایر ایران رقیق یا صادر شود.
چالش‌های سیاسی و قانونی توافق ۱۲۳
توافق ۱۲۳ با موانع قانونی و سیاسی متعددی مواجه است. طبق قانون آمریکا، کنگره می‌تواند با رأی‌گیری توافق ۱۲۳ را رد کند. اینهورن به جوئیش اینسایدر گفت: «حمایت کنگره از توافقی که برنامه هسته‌ای ایران را محدود کند، دشوار است، چه برسد به توافقی که همکاری هسته‌ای با ایران را شامل شود». سناتورهای جمهوری‌خواه در قطع‌نامه خود خواستار پذیرش «استاندارد طلایی» توسط ایران شدند، مشابه توافق امارات که غنی‌سازی داخلی را ممنوع می‌کند. این شرط با موضع ایران که غنی‌سازی را خط قرمز می‌داند، در تضاد است.
ایران اعلام کرده که هرگونه همکاری هسته‌ای باید در چارچوب NPT باشد و هیچ محدودیتی بر حق غنی‌سازی تحمیل نشود. تخت‌روانچی (۱۲ می ۲۰۲۵) تأکید کرد که «اقدامات اطمینان‌ساز ما یک‌طرفه نیست و باید با لغو تحریم‌ها همراه باشد». با چنین شرایطی دور پنجم مذاکرات که احتمالاً در اواخر می ۲۰۲۵ برگزار می‌شود، سرنوشت‌ساز خواهد بود. ایران با انعطاف در کاهش غنی‌سازی و پیشنهاد صادرات اورانیوم، اراده خود برای توافق را نشان داده است. با این حال، مواضع سخت‌گیرانه آمریکا و فشارهای کنگره و اسرائیل چالش‌های اصلی هستند./شرق
نظر شما :