دیپلماسی انرژی عربستان سعودی

نویسنده: سید کامران یگانگی، پژوهشگر گروه مطالعات مسائل آب در خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: عربستان سعودی به‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان، همواره نقشی کلیدی در بازار جهانی انرژی ایفا کرده است. با این حال، این کشور در حال گذار به یک الگوی جدید از دیپلماسی انرژی است که علاوه بر نفت و گاز، بر انرژی‌های نو و تجدیدپذیر نیز تمرکز دارد. سیاست‌های دیپلماتیک انرژی عربستان سعودی تحت تأثیر چشم‌انداز 2030 این کشور قرار دارد که هدف آن تنوع‌بخشی به منابع انرژی، کاهش وابستگی به نفت و ایجاد پایگاه‌های جدید در صنعت انرژی است.

۱. دیپلماسی نفت و گاز: جایگاه جهانی عربستان

عربستان سعودی به‌عنوان یکی از اعضای کلیدی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، همواره در تنظیم قیمت‌ها و میزان تولید نفت نقش اساسی داشته است. از طریق توافقات مختلف در چارچوب اوپک، این کشور تأثیر زیادی بر ثبات بازار جهانی نفت و گاز دارد. این دیپلماسی به‌ویژه در دوره‌های بحران نفتی یا در زمان افزایش تقاضای جهانی انرژی برای عربستان سعودی فرصتی برای افزایش نفوذ و تضمین امنیت انرژی فراهم کرده است.

در همین راستا، سیاست‌های عربستان در خصوص تولید و صادرات نفت، همواره با دقت و هماهنگی با دیگر تولیدکنندگان بزرگ نفتی جهان، نظیر روسیه، تنظیم می‌شود. همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با کشورهای مختلف، از جمله چین و هند، به عربستان این امکان را می‌دهد که صادرات نفت خود را در بازار جهانی به‌طور مؤثر مدیریت کند.

۲. انرژی‌های نو و تجدیدپذیر در دیپلماسی انرژی عربستان

در کنار دیپلماسی نفتی خود، عربستان سعودی به تدریج به انرژی‌های نو و تجدیدپذیر توجه بیشتری کرده است. این توجه ناشی از چند عامل است: کاهش وابستگی به منابع فسیلی، ارتقاء جایگاه عربستان به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار انرژی جهانی، و نیاز به حفاظت از محیط زیست. در این راستا، عربستان از طریق دیپلماسی انرژی در تلاش است تا به عنوان یک بازیگر مهم در انرژی‌های تجدیدپذیر نیز شناخته شود.

عربستان سعودی در سال‌های اخیر، به ویژه در چارچوب چشم‌انداز 2030، برنامه‌های گسترده‌ای برای گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر آغاز کرده است. این کشور برنامه‌ریزی کرده است تا تا سال 2030 حدود 50 درصد از نیازهای انرژی داخلی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کند. در این راستا، پروژه‌های بزرگی مانند پروژه‌های انرژی خورشیدی و ایجاد مزرعه‌های بادی در دست اجرا هستند.

به‌طور خاص، پروژه‌هایی همچون پروژه نئوم و پروژه شمس  که شامل احداث نیروگاه‌های خورشیدی عظیم هستند، بخشی از تلاش‌های عربستان برای تبدیل شدن به یک صادرکننده عمده انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های نوین در زمینه انرژی می‌باشد. عربستان با استفاده از این پروژه‌ها به دنبال ایجاد زمینه‌های جدید برای همکاری‌های انرژی با کشورهای دیگر است. برخی از مهم‌ترین این پروژه‌ها عبارت‌اند از:

• نیروگاه خورشیدی الشعیبه: در دسامبر 2024، شرکت‌های فرانسوی EDF و TotalEnergies قراردادهایی برای ساخت نیروگاه‌های خورشیدی در عربستان امضا کردند که مجموعاً 1.7 گیگاوات ظرفیت دارند. 

• پروژه دریای سرخ: به‌عنوان بخشی از فاز اول این پروژه، 750 هزار پنل خورشیدی نصب شده است که انرژی موردنیاز پنج نیروگاه خورشیدی را تأمین می‌کنند. 

• نیروگاه خورشیدی سکاکه: در نوامبر 2019، شرکت ACWA Power نیروگاه خورشیدی ساکاکا را با ظرفیت تولید 300 مگاوات به شبکه برق عربستان متصل کرد. 

• نیروگاه خورشیدی سدیر (Sudair): این نیروگاه می‌تواند برق موردنیاز 185 هزار خانه را تأمین کند و یکی از پروژه‌های بزرگ انرژی تجدیدپذیر عربستان است. 

۳. دیپلماسی انرژی تجدیدپذیر در بازار جهانی

عربستان سعودی در تلاش است تا به عنوان یک رهبر جهانی در زمینه انرژی‌های نو و تجدیدپذیر شناخته شود و دیپلماسی انرژی خود را در این بخش گسترش دهد. در این راستا، عربستان با کشورهایی همچون چین، هند، و حتی کشورهای اروپایی روابط استراتژیک برقرار کرده و پروژه‌های مشترک در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر به اجرا گذاشته است.

عربستان در کنفرانس‌ها و نشست‌های بین‌المللی مانند کنفرانس تغییرات اقلیمی پاریس (COP) نیز حضور فعال دارد و از طریق آن تلاش می‌کند تا به عنوان یک بازیگر مهم در دیپلماسی انرژی تجدیدپذیر شناخته شود. این کشور همچنین در حال توسعه پروژه‌هایی است که به تولید انرژی از منابع غیر فسیلی و پاک، مانند انرژی بادی و خورشیدی، می‌پردازد که می‌تواند در آینده تأثیراتی عمده بر بازار جهانی انرژی بگذارد.

۴. توازن میان نفت و انرژی‌های تجدیدپذیر

عربستان سعودی به خوبی می‌داند که برای حفظ نقش خود در بازار جهانی انرژی باید از ظرفیت‌های خود در حوزه‌های مختلف بهره‌برداری کند. در حالی که این کشور همچنان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان است، اما به‌طور همزمان تلاش می‌کند تا خود را به عنوان یک رهبر جهانی در انرژی‌های تجدیدپذیر نیز معرفی کند. این رویکرد به عربستان این امکان را می‌دهد تا ضمن حفظ موقعیت خود در بازار نفت، در تحولات آینده انرژی جهانی نیز سهم داشته باشد.

از این رو، دیپلماسی انرژی عربستان سعودی به سمت توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر و حتی صادرات فناوری های مرتبط با آن پیش می‌رود. عربستان برای تقویت این مسیر، با کشورهایی که در زمینه فناوری های  انرژی تجدیدپذیر پیشرو هستند، مانند آلمان و ژاپن، همکاری‌های نزدیکی دارد.

۵. چالش‌ها و فرصت‌ها در دیپلماسی انرژی تجدیدپذیر

گرچه عربستان سعودی به سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر توجه زیادی دارد، اما این مسیر چالش‌های خاص خود را نیز دارد. یکی از چالش‌ها، تبدیل شدن به یک صادرکننده انرژی‌های تجدیدپذیر در مقیاس جهانی است. در حال حاضر، این کشور با تولید نفت و گاز به عنوان یک منبع اصلی درآمد مواجه است و باید برای انتقال موفق به انرژی‌های تجدیدپذیر، زیرساخت‌ها و سیاست‌های اقتصادی خود را به‌طور چشمگیری تغییر دهد.

اما این چالش‌ها نیز فرصت‌های بزرگی را به همراه دارد. با توجه به منابع طبیعی فراوانی که عربستان در اختیار دارد، به ویژه در زمینه انرژی خورشیدی، این کشور پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک هاب جهانی برای انرژی‌های تجدیدپذیر دارد. علاوه بر این، از آنجا که کشورهای آسیایی نظیر چین و هند به شدت به دنبال تأمین انرژی از منابع تجدیدپذیر هستند، عربستان می‌تواند به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی این انرژی‌ها برای این کشورها تبدیل شود.

دیپلماسی انرژی عربستان سعودی نه تنها به نفت و گاز محدود می‌شود، بلکه این کشور در حال تحول به یکی از بازیگران مهم در عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر است. با توجه به پروژه‌های بزرگ در دست اجرا و همکاری‌های بین‌المللی، عربستان می‌تواند به یک هاب جهانی برای انرژی‌های تجدیدپذیر تبدیل شود و در آینده به عنوان یک تأمین‌کننده کلیدی انرژی‌های پاک در کنار نفت و گاز شناخته شود. در این مسیر، عربستان با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است، اما فرصت‌های موجود برای تبدیل شدن به یک رهبر جهانی در دیپلماسی انرژی، این کشور را قادر می‌سازد تا در تحولات آینده بازار جهانی انرژی نقش برجسته‌ای ایفا کند.