تغییرات اقلیمی و حقوق کودکان

دیپلماسی ایرانی: تغییر اقلیم، که به تغییرات طولانی‌مدت در الگوهای هواشناسی اشاره دارد، امروزه به یکی از مهم‌ترین مسائل جهانی تبدیل شده است. این پدیده، که به طور عمده تحت تأثیر فعالیت‌های بشری قرار دارد، تأثیرات گسترده‌ای بر محیط زیست، سلامت عمومی، و اقتصاد جهانی دارد. تغییر اقلیم به تغییرات طولانی‌مدت در دما، بارش، باد و سایر عناصر آب و هوایی اطلاق می‌شود. این تغییرات می‌توانند ناشی از فرآیندهای طبیعی مانند فعالیت‌های آتشفشانی یا تغییرات در تابش خورشیدی باشند، اما در دهه‌های اخیر، فعالیت‌های بشری نظیر سوزاندن سوخت‌های فسیلی و تخریب جنگل‌ها، نقش عمده‌ای در این تغییرات داشته‌اند. 

اصلی‌ترین عامل تغییر اقلیم، افزایش گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن، متان  و اکسید نیتروژن در جو زمین است. این گازها باعث گرم شدن کره‌ی زمین می‌شوند، زیرا تابش خورشیدی را جذب می کند و مانع از بازتابش آن به فضا می‌شوند. حیات سعادتمندانه بشر بدون وجود محیط‌زیستی امن، پاکیزه و سالم ممکن نیست زیرا بهره‌مندی بشر از ابتدایی‌ترین و بنیادی‌ترین حق‌هایی که صرف «انسان» بودن از آن‌ها بهره‌مند می‌شود، با برخورداری از سلامتی و زندگی در محیط زیستی سالم و عاری از آلودگی ارتباط مستقیم دارد و تنزل کیفیت محیط زیست می‌تواند تهدیدی جدی برای بقای بشر باشد. بنابراین، اثر حفاظت از محیط زیست و برخورداری از محیط زیستی سالم و پایدار بر زندگی بشر به حدی است که نمی‌توان تنیده بودن حقوق بشر و حقوق محیط زیست به یکدیگر را نادیده انگاشت و نسبت به آن بی‌توجه بود. 

کودکان در هر کجای دنیا، در فرایند رشد سالم نیازهایی از قبیل مسکن مناسب، غذای سالم، مراقبت‌های پزشکی با کیفیت، فرصت یادگیری و حمایت‌های اجتماعی و عاطفی دارند. تغییرات اقلیمی، امکان فراهم کردن این نیازهای اساسی و بنیادین را با تهدید مواجه می‌سازد و بر طیف وسیعی از حقوق کودکان تأثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر، تغییرات اقلیمی، حقوق اساسی کودکان را که در کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد مصوب ۱۹۸۹ از آنها حمایت به عمل آمده بطور مستقیم یا غیرمستقیم در معرض تهدید قرار می-دهد و نسل حاضر و نسل¬‌های آتی را از حقوق خود برای بقا، توسعه، حفاظت و مشارکت در جامعه محروم می¬سازد. بنابراین بحران‌های زیست محیطی کنونی و چالش‌های ناشی از آنها نیازمند تفسیری پویا از کنوانسیون حقوق کودک است تا کلیه حقوق ذیل کنوانسیون برای کودکان محقق شود. 

کمیته‌ی حقوق کودک در این راستا نظریه‌ی عمومی جدید خود به شماره‌ی 26 را با توجه به بند ۲ (پ) ماده‌ی ۲۴ کنوانسیون و با تمرکز بر حقوق کودکان و محیط زیست تنظیم کرده است. کمیته مذکور در این تفسیر رویکردی مبتنی بر حقوق کودک اتخاذ کرده و به اصول حقوق بشر و محیط زیست، به رسمیت شناختن حق بشر برای داشتن محیط زیستی پاک، سالم و پایدار و اصول و تعهدات موجود و در حال تحول حقوق بین‌الملل محیط زیست توجه داشته است. همچنین با توجه به تشدید تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی، طراحی اقدامات فوری در جهت سازگاری کودکان ضروری است. دولت‌ها‌ باید آسیب پذیری‌های کودکان را در دسترسی، کیفیت، برابری و پایداری خدمات ضروری چون آب و فاضلاب، مراقبت های بهداشتی، تغذیه و آموزش شناسایی کرده و اطمینان حاصل کنند که برنامه‌های ملی و سیاست‌های اجتماعی، زیست محیطی و بودجه‌ای موجود، سازگاری کودکان با اثرات اجتناب ناپذیر تغییرات اقلیمی را تامین می‌کند. اقدامات مرتبط با سازگاری کودکان باید نظرات کودکان را در برگیرد و بدون تبعیض در مورد تمام گروه‌های کودکان اعمال شود.

علاوه بر اقدامات مرتبط با سازگاری کودکان، اقدامات دولت‌ها برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی بر کودکان نیز حائز اهمیت است. اقدامات کاهش دهنده باید مطابق با بهترین علم موجود اتخاذ شود و دولت‌ها برای تعیین مناسب بودن اقدامات کاهش دهنده خود باید معیار‌هایی از جمله آن‌که اقدامات کاهش دهنده بر اساس اصول برابری و مسئولیت مشترک اما متفاوت و قابلیت های مربوطه دولت‌ها باشد، اقدامات مذکور می‌بایست کوتاه مدت و فوری درنظر گرفته شود و همچنین این اقدامات در راستای  کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و نه تنها حذف کربن دی اکسید در جو متکی باشد را در نظر گیرند. از دیگر رهنمود‌های کمیته آن است که دولت‌ها باید سرمایه گذاری و استفاده از کربن خنثی را به ویژه توسط شرکت‌های دولتی تشویق کنند و مشارکت‌های دولتی و خصوصی را به سمت دسترسی به فناوری‌های تجدید پذیر و ارائه محصولات و خدمات انرژی پایدار سوق دهند. همچنین دولت‌ها باید اطمینان حاصل کنند که تکالیف آنها تحت توافقنامه‌های تجاری یا سرمایه گذاری، تعهداتی را بر عهده‌ی سرمایه‌گذاران گذاشته تا بررسی‌های لازم را برای احقاق حقوق کودکان در ارتباط با محیط زیست انجام می‌دهند. 

نتیجه بحث

دولت‌ها بر اساس اصل مسئولیت مشترک اما متمایز متعهد هستند اقداماتی را برای احترام، ارتقا و تحقق حقوق کودکان در برابر تغییرات اقلیمی به صورت جداگانه و مشترک از طریق همکاری‌های بین‌المللی انجام دهند، همانطور که ماده‌ی ۴ کنوانسیون بر اجرای کنوانسیون به عنوان یک اقدام مشترک برای کشورها برای تحقق کامل حقوق کودکان تاکید می‌کند. حال باید دید واکنش دولت‌ها به یافته‌های کمیته‌ی حقوق کودک چه خواهد بود و در عمل چگونه این نظریه عمومی می‌تواند زمینه‌ساز حمایت و تضمین حقوق کودکان در برابر تغییرات آب و هوایی باشد. جهان در یک نقطه عطف قرار دارد، زیرا تغییرات اقلیمی تهدیدی برای معکوس کردن پیشرفت‌های دشوار در حوزه سلامت کودکان است و جهان را به مکانی خطرناک‌تر برای کودکان تبدیل می‌کند. در حالی که کشورها تلاش‌های خود را در زمینه اقدام‌های اقلیمی تقویت می‌کنند، حقوق کودکان باید در مرکز پاسخگویی قرار گیرد تا نسل‌های حاضر و آینده فرصت بقا و شکوفایی را داشته باشند.