حمایت از حقوق کودکان در برابر تغییرات اقلیمی

نویسنده: محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه حقوق بین‌الملل کودکان

دیپلماسی ایرانی: امروزه خطر بزرگی که بشر از ناحیه‌ی مشکلات زیست محیطی احساس می کند، نه تنها آرامش و امنیت زندگی او را برهم زده، بلکه موجودیت او را هم در معرض تهدید و خطر قرار داده است. بنابراین، در کنار مشکلاتی که بشرِ امروز دارد، فاجعه به هم خوردن تعادل زیست محیطی در اثر تغییرات شدید اقلیمی، یکی از مهمترین مسائل و دغدغه های اوست. مشکل تغییرات شدید اقلیمی، مشکل تنها یک کشور یا یک قلمرو خاص نیست، بلکه یک چالش بزرگ جهانی است که در بردارنده‌ی مسائل مختلفی نیز هست، که از جمله می توان به آلودگی آب و هوا، گرم شدن کره زمین، تغییر الگوی بارش باران و برف، بالا آمدن سطح آب دریاهای آزاد و کاهش سطح آب دریاچه ها، انهدام گونه های گیاهی و جانوری، فرسایش لایه ازن، تخریب جنگل ها و باران های اسیدی اشاره کرد. 

فزایش خشکسالی ها، افزایش سیل ها، کاهش محصولات کشاورزی، تشدید طوفان های مرگبار، همه و همه حکایت از وخیم‌تر شدن اوضاع دارد. این پدیده، جزایر موجود، نواحی ساحلی، یخچال‌های طبیعی در کوه‌های هیمالیا، آند، کوهستان‌های سراسر جهان، هر دو قطب زمین، مناطق گرمسیری مانند آفریقا، منابع آبی، جمعیت مردمانی که در معرض خطر بلایای فزاینده طبیعی هستند،‌گیاهان و جانوران، و به طور کلی اکوسیستم را، جداً تهدید می کند.

امروزه امنیت، سلامت و معاش مردم در نتیجه تغییرات اقلیمی به شدت مورد تهدید قرار گرفته است. اکثر کسانی که در اثر این تغییرات اقلیمی صدمه می‌بینند فقیرترین افراد در جهان بوده، شاهد ویران شدن مساکن و منابع حیاتی خود هستند و در نتیجه وادار به مهاجرت شده، در پی یافتن پناهگاهی برای خود برخواهند آمد. واقعیت این است که مردمی که کمترین نقش را در شکل گیری این اوضاع دارند، بیشترین بار را تحمل می کنند. 

هم‌اکنون کشورها و جوامع فقیر بیشترین آسیب‌ پذیری را تجربه می کنند. خشک شدن زمین‌ها، نابودی محصولات کشاورزی، افزایش سطح آب دریاها، نابودی آب های شیرین، و بالاخره از بین رفتن مناطق مسکونی از مهمترین آسیب‌هاست. انتشار کربن از سوی کشورهای صنعتی، پیامدهای زیست ‌محیطی و آثاری سو بر حیات بشر دارد. در نتیجه، افزایش دمای زمین مدت‌هاست که در حال نقض حقوق انسان‌هاست و مادامی که گازهای آلاینده گلخانه‌ای منتشر شده از سوی کشورهای صنعتی، حقوق اولیه میلیون ها انسان را از حیات، امنیت، غذا، سلامت و سرپناه محروم می کنند، چنین نقضی ادامه دارد.

حق داشتن محیط زیست سالم به‌عنوان حقی از حقوق انسان ها در حیطه حقوق بشر و حقوق محیط زیست شناخته شده است. از آن‌جایی که حق حیات نخستین و اساسی‌ترین حق از حقوق انسان ها محسوب می‌شود پس مبدا و خاستگاه کلیه‌ی حقوق دیگر بشر است. 

طبق ماده‌ی 3 اعلامیه جهانی حقوق بشر هر فردی سزاوار و محق به زندگی، آزادی و امنیت فردی است و از جمله حقوق بشری که میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌کوشد ترویج و حمایت کند حق برخورداری از استانداردهای زندگی رضایت بخش و عالی ترین استانداردهای قابل حصول رفاه جسمی و روانی است. به علاوه بخش سوم مقررات میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی که مهم‌ترین بخش میثاق است، شامل حقوق ماهوی افراد می‌باشد. این حقوق ماهوی با ذکر بنیادی¬ترین حق انسان‌ها که همان حق حیات است در ماده‌ی 6 آغاز می‌شود. 

حق حیات عبارت است از اینکه انسان حق بنیادی برای زندگی کردن دارد. از آنجایی که حقوق بشر منوط به زنده بودن بشر است، حق زندگی بر حقوق دیگر اولویت دارد؛ زیرا بدون حیات، دیگر حقوق، ارزش یا کاربرد ندارد. در چنین شرایطی، برای دستیابی به عدالت در زمینه تغییرات اقلیمی و جلوگیری از صدمه دیدن و آزرده‌تر شدن بیشتر بشریت لازم است نهادهای بین‌المللی دفاع از حقوق انسان ها، در این خصوص چاره‌ای اندیشیده و به حمایت از این جوامع آسیب ‌پذیر برخیزند و ضروری است تا قوانین و نهادهای حقوق بین‌الملل، به حمایت از این حق انسانی برخیزند. دولت ها نیز می بایست در اقدامی فوری در مقابل نقض جدی حقوق انسان ها در این عرصه ایستادگی کنند. 

کودکان در هر کجای دنیا، در فرایند رشد سالم نیازهایی از قبیل مسکن مناسب، غذای سالم، مراقبت‌های پزشکی با کیفیت، فرصت یادگیری و حمایت‌های اجتماعی و عاطفی دارند. تغییرات اقلیمی، امکان فراهم نمودن این نیازهای اساسی و بنیادین را با تهدید مواجه می سازد و بر طیف وسیعی از حقوق کودکان تأثیر می گذارد. از دست دادن تنوع زیستی، آلودگی و تغییرات اقلیمی، پیامدهایی همچون بی‌ ثباتی سیاسی و اقتصادی، نابرابری فزاینده، کاهش امنیت غذایی و آبی و افزایش تهدیدهای برای سلامت و معیشت کودکان را به دنبال دارد. به عبارت دیگر، تغییرات اقلیمی، حقوق اساسی کودکان را که در پیمان‌نامه حقوق کودک از آنها حمایت به عمل آمده بطور مستقیم یا غیرمستقیم در معرض تهدید قرار می دهد و نسل حاضر و نسل¬‌های آتی را از حقوق خود جهت بقا، توسعه، حفاظت و مشارکت در جامعه محروم می¬سازد. بنابراین بحران‌های زیست محیطی کنونی و چالش‌های ناشی از آنها نیازمند تفسیری پویا از کنوانسیون حقوق کودک است تا کلیه حقوق ذیل پیمان‌نامه برای کودکان محقق گردد. کمیته‌ی حقوق کودک در این راستا نظریه عمومی جدید خود به شماره‌ی 26 را با توجه به بند ۲(پ) ماده‌ی ۲۴ پیمان‌نامه و با تمرکز بر حقوق کودکان و محیط زیست تنظیم کرده است. کمیته‌ی مذکور در این تفسیر رویکردی مبتنی بر حقوق کودک اتخاذ کرده و به اصول حقوق بشر و محیط زیست، به رسمیت شناختن حق بشر برای داشتن محیط زیستی پاک، سالم و پایدار و اصول و تعهدات موجود و در حال تحول حقوق بین‌الملل محیط زیست توجه داشته است. در آخر باید گفت که زمینی که در آن زندگی می‌کنیم متعلق به همه ماست؛ اما اکنون زمین باارزش ما در خطر است. انسان‌های زیادی با ناآگاهی، در نابودی چرخه طبیعت گام برمی‌دارند! اکنون زمان مهم و حساسی است و ما می‌بایست تلاش کنیم همه‌ی انسان‌ها را آگاه کنیم؛ ما باید دست به دست هم دهیم و از زمین باارزش خود محافظت کنیم.