ترور هنیه و افزایش نفوذ ایران در منطقه

نویسنده: بینار اف کی 

دیپلماسی ایرانی: ترور اسماعیل هنیه رئیس‌ دفتر سیاسی حماس می‌تواند به ایران اجازه دهد تا با مهار خشم اعراب از اسرائیل و تقویت همگرایی سنی و شیعه نفوذ منطقه‌ای خود را افزایش دهد.

در نشست اضطراری روز چهارشنبه در جده، عربستان سعودی، اعضای سازمان همکاری اسلامی با صدور بیانیه‌ای قوی ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس را در تهران محکوم کردند.

بیانیه این گروه 57 نفره «اسرائیل، قدرت اشغالگر غیرقانونی، مسئول کامل این حمله شنیع» و آن را «نقض جدی» حاکمیت ایران خواند.

ایران اغلب مخالف دخالت در کشورهای دارای اکثریت مسلمان – به ویژه کشورهای ثروتمند عرب سنی – بوده است. بنابراین، ترور هنیه -در اقامتگاهش در تهران تنها چند ساعت پس از شرکت رهبر حماس در مراسم تحلیف رئیس جمهور جدید ایران – می تواند به تهران این اجازه را بدهد تا با مهار خشم اعراب از اسرائیل و تقویت همگرایی سنی و شیعه نفوذ منطقه‌ای خود را افزایش دهد.

از زمان انقلاب اسلامی در سال 1357، تهران علناً از آرمان فلسطین حمایت و از آن دفاع کرده است. به طور گسترده‌تر، نفوذ ایران در خاورمیانه تحت تأثیر متقابل عوامل پیچیده مذهبی، ایدئولوژیک، سیاسی و منطقه‌ای است. ایران با بهره مندی از درگیری‌های حل نشده منطقه‌ای، تنش های فرقه‌ای در کشورهای همسایه، و تغییر سیاست ایالات متحده، شبکه‌ای قوی از حامیان خود در سراسر خاورمیانه ایجاد کرده است.

از زمان آغاز جنگ غزه پس از حملات حماس به اسرائیل در 7 اکتبر 2023، ایران از همپیمان خود حزب الله در لبنان، شبه نظامیان شیعه در عراق و سوریه و حوثی های یمن حمایت کرده است زیرا آنها به دنبال کمک به حماس در جنگ با اسرائیل و حامی اصلی آن، ایالات متحده بوده‌اند.

اکنون درحالی‌که منطقه منتظر انتقام ایران و حزب‌الله از اسرائیل به‌خاطر ترور هنیه و فواد شکر است بسیاری از کشورها بر آن هستند تا از تهران بخواهند تا بیشتر از این منطقه‌ای که درگیر یک جنگ وحشتناک است را دچار تنش نکند.

اردن، سوریه، و عراق همگی ترور هنیه را به‌عنوان اقدامی بی‌ثبات‌کننده برای منطقه، محکوم کرده‌اند. وزیر امور خارجه اردن به دلیل نگرانی از تشدید تنش، به ایران سفر کرد. قطر، یک میانجی اصلی در درگیری‌های خاورمیانه، تأکید کرده است که ترور مذاکره‌کننده ارشد حماس، تلاش‌های جاری برای دستیابی به آتش‌بس در غزه را مختل می‌کند.

در لبنان، نجیب میقاتی، نخست‌وزیر موقت، ترور هنیه را به‌عنوان تهدیدی بزرگ برای صلح محکوم کرد. همینطور، احمد عطاف، وزیر امور خارجه الجزایر، ترور را “خائنانه و شرم‌آور” توصیف و آن را محکوم کرد، و مصر هم بر پیامدهای این قتل بر بی‌ثباتی منطقه تأکید دارد.

محکومیت‌های جمعی به طور بالقوه ایران را قادر می‌سازد تا از این برای تقویت نفوذ خود در منطقه و جهان اسلام استفاده کند.

روابط ایران و فلسطین هم به طور خاص به‌عنوان یک اتحاد استراتژیک عمل کرده است. حمایت ایران از آرمان فلسطین تا حدی ایدئولوژیک است و ریشه در اهمیت بیت‌المقدس برای مسلمانان دارد. از زمان تسلط حماس بر غزه در سال 2007، ایران یکی از حامیان اصلی آن بوده است.

ایران به دنبال تحکیم موقعیت شیعیان در منطقه هم است، اما در عین حال تهران به دنبال این است که به تنهایی پرچمدار شیعیان تلقی نشود. همچنین اتحاد با گروه‌های مختلف فلسطینی، نقش ایران را به‌عنوان یک حامی سرسخت آرمان فلسطین تثبیت می‌کند.

گذشته از حمایت‌هایی که ایران پس از ترور هنیه دریافت کرده است، ترور و جنگ غزه ممکن است به نفع ایران تمام شود.

توافق ابراهیم که روابط بین اسرائیل و چندین کشور شورای همکاری را عادی کرد، به دلیل کشته‌شدن 40000 فلسطینی در غزه با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. ترور هنیه ممکن است باعث واکنش عمومی بیشتر شود و دولت‌های امارات متحده عربی، بحرین، مراکش، و سودان را تحت فشار قرار دهد تا در روابط خود با اسرائیل تجدیدنظر کنند.

در حالی که امارات متحده عربی “نگرانی عمیق خود را نسبت به ادامه تشدید تنش‌ها و پیامدهای آن بر امنیت و ثبات در منطقه” ابراز و بر “حداکثر خویشتن‌داری و خرد” تأکید کرده چشم‌انداز توافقنامه با عربستان سعودی در وضعیت بسیار سختی قرار دارد. همچنین، بحرین هم بر «عواقب خطرناک بر امنیت و ثبات منطقه‌ای» ترور هنیه تأکید کرده و خواستار پایان فوری درگیری شده و از جامعه بین‌المللی خواسته است که از تلاش‌ها برای کاهش تنش حمایت کند.

عربستان سعودی سعی دارد در روابط نظامی خود با اسرائیل منافع راهبردی خود را با احساسات گسترده طرف‌دار فلسطین در افکار عمومی این کشور و جهان اسلام، متعادل سازد. تمایل این کشور به میزبانی نشست اضطراری سازمان کنفرانس اسلامی در جده نشان‌دهنده این ابتکار بود. عربستان درعین‌حال ممکن است حمایت دیپلماتیک از تشکیلات خودگردان فلسطین و کمک مالی به آوارگان فلسطینی را افزایش دهد.

ترور هنیه یک زلزله ژئوپلیتیکی با پتانسیل تغییر پویایی منطقه بود. حمایت ایران از “محور مقاومت” با افزایش تنش‌ها با اسرائیل و آشکارشدن “سایه جنگ” طولانی‌مدت دو کشور، آن را به خطر انداخته است. درعین‌حال، حمایت ایران از آرمان فلسطین، تلاش‌های ایالات متحده و منطقه برای مهار تهران را مختل می‌کند و کشورهای شورای همکاری را وادار می‌کند تا در روابط خود با اسرائیل در بحبوحه واکنش عمومی علیه افزایش مرگ‌ومیر فلسطینیان بازنگری کنند. چگونگی مانور ایران در این بحران در تعیین نقش منطقه‌ای آینده‌اش بسیار مهم خواهد بود.

منبع: استیمسون / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱