امیرعبداللهیان، وزیری که به توسعه روابط با همسایگان اعتقاد قلبی داشت

دیپلماسی ایرانی: حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه دولت سیزدهم به ریاست سید ابراهیم رئیسی، روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت در یک سانحه هوایی به همراه رئیس جمهوری کشورمان شهید شد. امیرعبداللهیان سکاندار سیاست های تعریف شده دولت سیزدهم بود و در این راستا تلاش می کرد سکان سیاست خارجی کشور را به بهترین نحو ممکن هدایت کند. 

امیرعبداللهیان در دوره سه ساله وزارتش دو بحران بزرگ جهانی را تجربه کرد که دستگاه دیپلماسی تحت کنترل او نهایت تلاش خود را کرد تا حد امکان آن بحران‌ها دامنگیر جمهوری اسلامی ایران نشود. یکی جنگ اوکراین بود که وی به صراحت اعلام کرد تمامیت ارضی اوکراین را به رسمیت می‌شناسد اگر چه جانب هیچ کدام از طرفین جنگ را نمی گیرد و اصل بی طرفی را رعایت می کند. او در همان روزهای آغاز جنگ از دیپلمات های ارشدی بود که در مسکو حضور یافت و تلاش کرد در مدیریت بحران سهم داشته باشد. دیگری جنگ خانمانسوز غزه بود که وزیر امور خارجه سابق سفرهای فشرده و توامانی را به اقصا نقاط جهان انجام داد تا ضمن محکومیت جنایات اسرائیل در غزه جلوی این جنگ را بگیرد. یکی از مهمترین آنها سفر اسفند ۱۴۰۲ به جده برای شرکت در کنفرانس سازمان کشورهای اسلامی بود که نگارنده نیز وی را همراهی کرده بود و از نزدیک تلاش های همه جانبه او را برای محکومیت جنایات اسرائیل و توقف فوری جنگ در غزه شاهد بود. 

امیرعبداللهیان همچنین یکی از مجریان اصلی سیاست توسعه روابط با همسایگان بود که دیپلماسی اصلی دولت سیزدهم بود. در دوره او روابط ایران با کشورهای همسایه به خوبی گسترش یافت و بسیاری از اشکالاتی که در روابط ایران با کشورهای همسایه بود، حل و فصل شدند. بارزترین آنها عادی شدن روابط ایران با عربستان سعودی و جهش در روابط ایران و پاکستان بود. در سال ۱۴۰۲ روابط ایران و پاکستان به تنش دچار شد و کار به برخورد نظامی کشید که با ورود فوری وی به صحنه روابط دو کشور نه تنها خیلی زود سوء تفاهم ها حل شدند بلکه توانست مقدمات سفر باشکوه رئیس جمهوری را به اسلام آباد فراهم کند. در رابطه با عربستان نیز اگرچه معمار اصلی عادی سازی روابط علی شمخانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی بود اما تسهیل در روند اداری روابط دو کشور و سرعت بخشیدن به افتتاح سفارتخانه ها و همچنین تشدید مراودات دیپلماتیک میان دو کشور نتیجه تلاش های او بود. 

امیرعبداللهیان به دیپلماسی اقتصادی اعتقاد راسخ داشت و برای همین در سفرهای خود به پایتخت های مختلف به ویژه کشورهای همسایه توجه ویژه ای به مناسبات اقتصادی داشت. در دوره او استقرار رایزن‌های اقتصادی در کشورهای مختلف مجددا افزایش یافت و مناسبات اقتصادی ایران با کشورهایی نظیر امارات متحده عربی، پاکستان، روسیه، ارمنستان، ترکمنستان و کشورهای دیگر رشد قابل قبولی را شاهد بود. مثلا مناسبات اقتصادی ایران و پاکستان از یک میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ به ۳.۵ میلیارد دلار ارتقا یافت و حجم مبادلات ایران و امارات به حدود ۲۰ میلیارد دلار رسید. همچنین در چارچوب روابط ایران با اوراسیا و مناسبات اقتصادی ایران با این اتحادیه توانست جهش قابل قبولی در صادرات ایران به کشورهای این حوزه ایجاد کند و حتی مناسبات اقتصادی ایران با روسیه از حدود ۱.۳ میلیارد دلار به ۳.۶ میلیارد دلار جهش یافت. او همچنین توانست احداث خط لوله گازی ایران و پاکستان را پیش ببرد و در سفر رئیس جمهور به اسلام آباد توافقنامه آن را رسما امضا کند و طرف پاکستانی را به عملیاتی کردن این توافق ترغیب کند. همچنین با پیگیری‌های دیپلماتیک خود توانست حضور هند در بندر چابهار را احیا کند و این کشور را در توسعه این بندر متعهدتر کند. در رابطه با آذربایجان نیز امیرعبداللهیان تلاش کرد در عین حفظ بی طرفی در تنش های به وجود آمده میان این کشور با ارمنستان، اختلافات پیش آمده را به خوبی مدیریت کند و برای رفع سوء تفاهم های پیش آمده نهایت تلاش خود را به کار گیرد. بازگرداندن روابط تهران – باکو همزمان با افتتاح کنسولگری ارمنستان در تبریز حاصل تلاش های او در حوزه قفقاز بود. 

آخرین تلاش امیرعبداللهیان عادی سازی روابط با مصر بود که می گفت دو طرف گام های اساسی برای عادی سازی روابط برداشته اند و به زودی سطح روابط دیپلماتیک از سطح حافظ منافع بالاتر خواهد رفت. همچنین گسترش روابط با کشورهای عربی شمال و شرق آفریقا از ابتکارات او به شمار می رفت که احیای روابط با سودان و لیبی به نام او ثبت شد.

در دوره صدارت امیرعبداللهیان بر وزارت امور خارجه ایران به عضویت سازمان شانگهای و گروه بریکس در آمد که اگر مقدمات اولی در دوره دولت قبل آغاز شده بود، عضویت در دومی با ابتکار و پیگیری های جدی دولت سیزدهم و شخص وزیر امور خارجه سابق محقق شد. این دو سازمان بین المللی امنیتی و اقتصادی از اهمیت ویژه ای برخوردارند و به عنوان بلوک جدید شرق در برابر غرب تعریف می شوند.

در موضوع مذاکرات رفع تحریم ها اگرچه هنوز مذاکرات مربوطه به سرانجام نرسیده است اما او از جمله افراد دولت سیزدهم بود که بر حفظ میز مذاکره برای رفع تحریم‌ها همواره تاکید می کرد و برای تسهیل مذاکرات نهایت تلاش خود را به کار برد. 

امیرعبداللهیان چهره میانه روی انقلابی ای بود که در دوران وزارت خود توانست چهره دیپلماتیک مقبولی از خود در نهادهای بین المللی ایجاد کند و با وزرای امور خارجه کشورهایی نظیر سوریه و ترکیه مناسبات دوستانه ای برقرار کند. نگارنده رفتار دوستانه این دو وزیر امور خارجه را از نزدیک با مرحوم عبداللهیان دیده بود. امیرعبداللهیان اگرچه نتوانست به سرانجام رسیدن بسیاری از برنامه های دیپلماتیکی که تعریف کرده بود را شاهد باشد اما زمینه ساز بسیاری از مناسبات دیپلماتیک در عرصه دیپلماسی کشور بوده است. یادش گرامی.