پوتین جهان را به استفاده از بمب اتمی تهدید می کند
گزینه آخرالزمانی کرملین برای کاخ سفید
نویسنده: علی ودایع، دکترای روابط بین الملل
دیپلماسی ایرانی: درخشش بی سابقه اوپنهایمر در مراسم اوسکار همچنان در کانون توجه جهانی قرار دارد اما به راستی این حجم از توجه به اثر «کریستفور نولان» تنها به دلیل ساختار هنری و سینمایی است؟!
پاسخ به این سوال، می تواند «نه» باشد؛ اوپنهایمر خطر وقوع جنگ هسته ای یا استفاده نظامی از بمب اتمی را به صورت جامعه جهانی می کوبد. واقعیت این است که جهان در نقطه خطرناک خروج از موازنه تهدید گرفتار شده است. برهم خوردن موازنه تهدید در وضعیت پرتنشی که پیرامون جنگ اوکراین مبتنی بر تحلیل رئالیستی منجر به شکل گیری کنش و واکنش بی بازگشت بین آمریکا و روسیه می شود. فضای آنارشی روابط بین الملل امروز در پاسخ به «معماواره امنیت حیاتی» به شدت قابلیت گداخت هسته ای پیدا کرده است.
بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده، روسیه ۱۴۵۸ و آمریکا ۱۳۸۹ کلاهک اتمی در اختیار دارند که هر لحظه ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. این کلاهک‌ها بر موشک‌های بالستیک قاره‌پیما، موشک‌های بالستیک زیردریایی‌ها و بمب افکن‌ها مستقر هستند.
بازی پوتین با ماشه اتمی
«ولادیمیرپوتین» که آماده جشن پیروزی در انتخابات روسیه است؛ صراحتا در پاسخ به این که آیا روسیه واقعاً برای جنگ هسته‌ای آماده است، می گوید که «از نقطه نظر نظامی و فنی، ما البته آماده هستیم.»
به لحاظ تاریخی، از زمان بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ تاکنون، جنگ اوکراین عمیق‌ترین بحران را در روابط روسیه با غرب ایجاد کرده و پوتین چندین بار هشدار داده است که غرب در صورت اعزام نیرو برای جنگ در اوکراین، خطر وقوع جنگ هسته‌ای را بالا می‌برد.
پوتین که در روسیه بالاترین مرجع تصمیم‌گیری درباره سلاح هسته‌ای است، بار دیگر تأکید کرد که کاربرد این سلاح در دکترین هسته‌ای کرملین مطرح است و در متن سیاست‌های آن، شرایطی که روسیه ممکن است از سلاح اتمی خود استفاده کند، مشخص شده است. رئیس جمهوری روسیه در این زمینه گفت: «این سلاح‌ها برای پیاده کردن آن سیاست‌ها وجود دارد. ما اصول خودمان را داریم.»
رئیس‌جمهور روسیه با قطعیت می گوید که «روسیه آماده است از زرادخانه هسته‌ای خود برای حفظ موجودیت و حاکمیت کشور روسیه استفاده کند. ما آماده‌ایم از تسلیحات استفاده کنیم، از هر نوع سلاحی! اگر که صحبت از تضعیف وجود کشور روسیه، حاکمیت و استقلال ما باشد. ما همه این‌ها را در استراتژی خود نوشته‌ایم و آن را تغییر نداده‌ایم.»
پوتین در این مصاحبه مفصل همچنین گفت که اگر ایالات متحده آزمایش هسته‌ای انجام دهد، روسیه هم ممکن است همین کار را بکند: «برای ما فعلا چنین چیزی مطرح نیست... هنوز باید درباره‌اش فکر کنیم، اما این را رد نمی‌کنم که بتوانیم متقابلا همان کار را انجام دهیم.»
سوال بنیادین
پوتین در چندین نوبت و به شکل های متفاوت تهدید کرده که هر حمله غرب به روسیه ممکن است پاسخ اتمی مسکو را برانگیزد. آیا پوتین از سلاح هسته‌ای استفاده خواهد کرد؟ مسکو چه تعداد از این تسلیحات را در اختیار دارد؟ پاسخ آمریکا و ناتو چه خواهد بود؟
پاسخ به این سوالات وابسته به نوع ادراک شخص پوتین و فرماندهان ارتش سرخ است. روسیه جنگ اوکراین را با جنگ میهنی در مقابل آلمان نازی مقایسه می کند که در حقیقت نبردی برای بقاست. در گفتمان کرملین گفته می شود که غرب با سلطه بر سرزمین مادری دنبال نابودی روسیه است.
باید پرواز هفته گذشته پوتین با بمب افکن TU160 که مشخصا قابلیت حمل بمب اتمی دارد را باید یک پالس مهم قلمداد کرد. از آنجایی که جنگ اوکراین وارد سومین سال خود شده است؛ درک اهداف سیگنال دهی هسته ای روسیه اهمیت راهبردی دارد.
پوتبن در ابتدای جنگ اوکراین گفته بود که «مهم نیست که چه کسی تلاش می‌کند در راه ما بایستد یا بیشتر از آن تهدیدی برای کشور و مردم ما ایجاد کند. باید بداند که روسیه فوراً پاسخ خواهد داد و عواقب آن چنان خواهد بود که در تمام تاریخ خود ندیده اید.»
معادله بی بازگشت
دکترین نظامی روسیه در سندی با عنوان «مبانی سیاست دولتی در زمینه بازدارندگی هسته‌ای» به‌طور جامع همه موارد و شرایطی را که مسکو در آنها می‌تواند از تسلیحات هسته‌ای استفاده کند، تشریح کرده است. بر این اساس، کرملین مجوز استفاده از بمب اتمی را پس از «تهاجم به خاک روسیه با استفاده از جنگ‌افزارهای متعارف به گونه‌ای که تهدیدی برای موجودیت کشور باشد» می دهد.
هنوز برخی تحلیلگران اروپایی گمان می کنند حرف های پوتین لفاظی در چارچوب «کاربرد برای عدم کاربرد» است اما لیبرال های بروکسل هنوز از ماجرای شکل گیری جنگ اوکراین عبرت نگرفته اند. اروپایی ها مبتنی بر ارزیابی لیبرالی و صلح کانتی گمان می کردند که هرگز روسیه در اوکراین وارد عملیات نظامی تمام عیار نخواهد شد اما غلبه رئالیسم نشان داد که کشورها در پاسخ به تهدیدهای حیاتی دست به هر اقدامی خواهند زد و حالا این معادله در ادامه نبرد هارتلند ادامه دارد.
پیمان آتلانتیک شمالی در معادله موازنه تهدید بین روسیه و آمریکا نقش مهمی دارد اما نکته اینجاست که ناتو به دلیل تضاد و تعارض منافع اعضا دچار بهم ریختگی رفتاری در جنگ اوکراین است.نوع بازی کشورهایی نظیر فرانسه و آلمان به ویژه امکان اعزام نیروی نظامی به جنگ اوکراین می تواند به کاتالیزور برخورد تبدیل شود.
قدرت بازی مسکو
روسیه به لحاظ شمار کلاهک هسته‌ای بزرگترین قدرت اتمی دنیاست. این کشور ۵۹۷۷ کلاهک در اختیار دارد. در حالی که آمریکا با ۵۴۲۸ کلاهک هسته‌ای در رتبه دوم قرار دارد. این تعداد شامل کلاهک‌های غیر قابل استفاده هم میشود اما حقیقت آن است که هر دو کشور برای چندیدن بار نابودی دنیا میزان کلاهک لازم را در اختیار دارند.
ترکیب فعلی نیروی هسته ای استراتژیک روسیه منعکس کننده برنامه نوسازی مستمر و چند دهه ای است که به تدریج زرادخانه دوران شوروی روسیه را با سلاح های مدرن تر جایگزین کرده است. این برنامه بر هر یک از بخش های سه گانه هسته ای تأثیر متفاوتی گذاشته است.
مسکو علاوه بر نیروی هسته‌ای استراتژیک خود که قادر به جنگی «آخرالزمانی» هست دست‌کم چند هزار سلاح هسته‌ای به اصطلاح غیراستراتژیک مانند موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و همچنین موشک‌های کروز دارد. این تسلیحات را به این دلیل غیراستراتژیک می‌نامند که توانایی رسیدن به خاک ایالات متحده را ندارند. با این حال این سلاح‌ها می‌توانند کشورهای اروپایی را هدف قرار دهند.
نوع بازی روسیه از سپتامبر 2022 نشان می دهد که مسکو برنامه منسجمی برای گزینه اتمی پیش و پس از آغاز جنگ اوکراین طراحی، تدوین و بازنویسی کرده است. در میان پالس های ریز و درشت مسکو، انسداد معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای و خروج از معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک جدید گام های دیپلماتیک برای نشان دادن جدیت روسیه در استفاده از دکترین هسته ای سرخ است.
بر اساس فایل‌های نظامی افشا شده، ارتش روسیه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی را در مراحل اولیه درگیری با یک قدرت بزرگ جهانی تمرین کرده‌اند. این اسناد شامل ۲۹ پرونده نظامی مخفی روسیه است که بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴ تهیه شده و حاوی سناریوهایی برای رزمایش و ارائه برای افسران نیروی دریایی است که اصول عملیاتی برای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را مورد بحث قرار می‌دهد.
بر اساس این سناریوها، معیارهای تعیین شده برای یک پاسخ هسته‌ای بالقوه از حمله دشمن به خاک روسیه تا محرک‌های خاص‌تر، مانند انهدام ۲۰ درصد از زیردریایی‌های موشک بالستیک استراتژیک روسیه را شامل میشود.
استرس در قلب واشنگتن
برخی گزارش های درز پیدا کرده به رسانه ها نشان می دهد که کاخ سفید به تناوب نگران استفاده روسیه از بمب اتم بوده است. آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا به اطلاعاتی دست یافته‌اند که نشان می‌دهد مقامات روسی در میان خود به صراحت درباره حمله هسته‌ای در سال ۲۰۲۲ بحث کرده‌اند.
واشنگتن درمقابل سیگنال های مسکو درباره جنگ آخرالزمانی با نوعی احتیاط همراه بوده است. به شکل دیپلماتیک ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه به کرملین هشدار دادند که به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای با سلاح‌های متعارف پاسخ خواهند داد. تاکنون پیام‌های «جوبایدن» رئیس جمهوری آمریکا و مقامات واشنگتن مبهم بود و قطعیت پاسخ را برجسته می‌کرد، نه ماهیت آن را.
دیوید پترایوس، ژنرال بازنشسته و زئیس اسبق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) می‌گوید که اگر مسکو از سلاح هسته‌ای استفاده کند، ایالات متحده و متحدانش در ناتو نیروها و تجهیزات نظامی روسیه در اوکراین را نابود و ناوگان دریایی مستقر در دریای سیاه این کشور را غرق خواهند کرد.
طبق دکترین هسته‌ای ایالات متحده، اعلام سطح هشدار تسلیحات هسته‌ای نقشی اساسی در بازدارندگی دارد. به عبارت دیگر این آمادگی برای پاسخگویی در کوتاه‌مدت موجب میشود دشمن در مرحله اول احتمال کمتری برای آغاز حمله داشته باشد و در مرحله بعد خطر اقدامات تلافی‌جویانه را که خسارات بسیاری می‌تواند به همراه داشته باشد، به شدت کاهش می‌دهد.
در مقابل یک نظر دیگر این است که بودن در وضعیت آماده باش باعث میشود تا در طول یک بحران رئیس جمهوری در اتاق تصمیم‌گیری امکانات گسترده‌تری را در دسترس داشته و می‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن دستور آتش را صادر کند. در عین حال برخی از کارشناسان کنترل تسلیحات هشدار داده‌اند که تصمیم پوتین برای تسلیح مجدد موشک‌ها به عنوان یک حرکت تشدیدکننده ارزیابی میشود که می‌تواند ابعاد بحران را بسیار بدتر کند.
در طول جنگ سرد، تعداد تسلیحات اتمی ایالات متحده و روسیه نه تنها بیشتر بودند بلکه به صورت کلی به دلیل بالاتر بودن خطر درگیری از آمادگی بالاتری نیز برخوردار بودند. جرج بوش پدر در سال ۱۹۹۱ به عنوان بخشی از مجموعه اقداماتی گسترده‌تر برای معکوس کردن مسابقه تسلیحات هسته‌ای گامی تاریخی برداشت و بمب‌افکن‌های استراتژیک دارای قابلیت هسته‌ای ایالات متحده را از حالت آماده باش خارج کرد. این بمب‌افکن‌ها از آن زمان تاکنون در همان وضعیت غیرآماده‌باش هستند.
رمز گشایی از سیگنال های روسیه
شاید کمی غیرعادی به نظر برسد اما مبتنی بر رفتارشناسی روسیه و انگاره های رئالیستی، احتمال توسل کرملین به دکترین اتمی غیر ممکن نیست. اگر امنیت سرزمینی روسیه در مخاطره قرار بگیرد؛ روسیه لحظه ای در استفاده از تسلیحات تاکتیکی هسته ای تعلل نخواهد کرد.
نکته اینجاست که ارسال سیگنال های آخرالزمانی با تحولات میدان جنگ گره خورده است. مداخله مستقیم نظامی غرب در جنگ اوکراین بنیادین ترین خط قرمز روسیه تا اینجای کار بوده است. امکان گفت و گو درباره آینده جنگ اوکراین سوپاپ اطمینان کرملین در میان موضع گیری های روسیه بوده است.
جالب اینجاست که کرملین همچنین به وجهه بین‌المللی خود اهمیت می‌دهد: مقامات روسیه تهدید به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در مجامع بین‌المللی را رد میکنند و هنگام بحث درباره خطرات هسته‌ای با رسانه‌های غیرغربی، لحن نسبتاً اطمینان‌بخشی به کار می‌برند.
در حالی که روسیه سیگنال‌دهی هسته‌ای و تکیه بر سلاح‌های هسته‌ای خود را کالیبره می‌کند، یک سوال مهم این است که روسیه از دو سال اول جنگ چه درس‌هایی آموخته است. مسلماً سیگنال های روسیه موفقیت محدودی در دستیابی به اهداف خود در اوکراین داشته، زیرا حمایت ایالات متحده و ناتو از اوکراین از زمان شروع جنگ به طور فزاینده ای افزایش یافته است. اما تهدیدات هسته ای روسیه با این وجود باید جدی گرفته شود، زیرا اگر نیروهایش با فروپاشی مواجه شوند یا ماهیت درگیری به طور قابل توجهی در آینده تغییر کند، روسیه می تواند استفاده از هسته ای را در نظر بگیرد. واکنش غرب به پیام‌های روسیه، حمایت ظریف از اوکراین را با نیاز به اجتناب از تشدید تنش و استفاده هسته‌ای متعادل کرده است. الگوها و روندها در سیگنال‌دهی هسته‌ای روسیه و غرب از زمان آغاز جنگ، فرصت‌هایی را برای ایالات متحده و ناتو برای ادامه برقراری این تعادل نشان می‌دهد.
نظر شما :