روسیه و آشوب سیاسی در تهران

دیپلماسی ایرانی: انتشار گزارش دهم اسفند‌ماه با عنوان «سخنان دیرهنگام» و تحلیلی که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در گفت‌وگو با «شرق» درباره بخشی از مصاحبه حسین امیرعبداللهیان و اعتراف او مبنی بر تحت‌الشعاع قرار‌گرفتن مذاکرات احیای برجام در سال ۱۴۰۰ به دلیل وقوع جنگ اوکراین ارائه داد، باعث واکنش چند مفسر حوزه سیاست خارجی شد. جواد ترابی کارشناسی بود که در گپ‌وگفت با «شرق» از منظری متفاوت به سخنان دیر‌هنگام حسین امیرعبداللهیان ورود می‌کند و تأکید دارد که چگونه مواضع فردی مانند حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در انتقاد از سیاست‌های پوتین و روسیه می‌تواند در ردصلاحیت او اثرگذار باشد که به اذعان این تحلیلگر، زنگ خطری جدی در حوزه سیاست‌گذاری قلمداد می‌شود؛ چون به نظر او، نفوذ روسیه در حوزه تصمیم‌گیری‌های اجرائی ایران آن‌قدر پررنگ شده است که گاهی برخی موضع‌گیری‌های ضد منافع مسکو، حتی در داخل می‌تواند افراد را در روند تأیید صلاحیت از دور خارج کند؛ کمااینکه به گفته ترابی، علاوه بر فردی مانند حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، حتی شخصی مانند نادر قاضی‌پور هم از اردوگاه اصولگرایی به دلیل نقد از روسیه با رد‌صلاحیت از قطار انتخابات پیاده شد.

پیرو گفته‌های ترابی، نادر قاضی‌پور از‌جمله نمایندگان ادوار مجلس شورای اسلامی است که در این دوره از انتخابات مجلس صلاحیت او مورد تأیید شورای نگهبان قرار نگرفت. قاضی‌پور در گفت‌وگویی که با خبرگزاری خبرآنلاین داشت، به نقش روسیه در ردصلاحیتش اشاره می‌کند و می‌گوید، «به دلیل انتقاداتی که درباره مسکو داشتم، ردصلاحیت شدم». نماینده ادوار مجلس در تبیین جزئیات نقش روسیه در رد‌صلاحیتش معتقد بود که «اگر‌چه مصاحبه‌های انتقادی او از عملکرد دولت و برخی دستگاه‌های داخلی و نمره منفی دادن به افراد و اعتراض به آنها، همگی بر ردصلاحیتش مؤثر بوده‌اند؛ اما به گفته او، در‌این‌میان سوابق ضد روسی‌اش در مجلس بر ردصلاحیت او مؤثر بوده است»؛ چون به عقیده نماینده اسبق، «بنده تنها نماینده‌ای بودم که در صحن علنی مجلس علیه روسیه نطق کردم و گفتم روسیه چشم به آب‌های ما دوخته است، آذربایجان را تقسیم کرد، شناسنامه روسی داد، عهدنامه‌های ننگین گلستان و ترکمنچای را به ما تحمیل کرد، در تحریم‌ها هم یک بشکه نفت ایران را نفروخته و چندین‌ بار هم پولش را گرفته؛ اما هیچ کاری نکرد». قاضی‌پور در پاسخ به این پرسش که روسیه تا این اندازه اهمیت دارد که به دلیل موضع‌گیری علیه آن، افرادی مانند او (قاضی‌پور) ردصلاحیت می‌شوند، به ذکر این جمله بسنده کرد، «روسیه مهم است که رفتند از آن وام گرفتند و من همیشه مخالف بودم».

علی ناطقی هم دیگر کارشناسی بود که در گپ‌و‌گفتش با «شرق» و همسو با گفته‌های جواد ترابی، «پوتینیسم را یکی از خطرناک‌ترین گرایش‌های سیاسی می‌داند که عملا ذیل جریان شرق‌گرایی، هیچ‌گونه انتقاد و اعتراضی را درباره سیاست‌های روسیه و پوتین برنمی‌تابد». حال آنکه به گفته این مفسر حوزه بین‌الملل، «اعترافات دیرهنگام حسین امیرعبداللهیان تأییدی بر انتقادات و حتی اعتراضات کسانی مانند حشمت‌الله فلاحت‌پیشه است که در هیئت‌های اجرائی و مراجع پنج‌گانه، صلاحیت او تأیید می‌شود؛ اما ذیل ماده ۲ و نظارت استصوابی با عنوان عدم التزام عملی به دلیل مصاحبه درباره بدهی سوریه به ایران، قربانی‌شدن منافع ایران از طرف روسیه در جنگ اوکراین و نیز پیگیری موضوع فساد، مانع از بازگشت او به مجلس شورای اسلامی می‌شوند».

ناطقی، تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی، با اینکه احتمال روی کار آمدن دونالد ترامپ را جدی می‌داند، اذعان و تأکید فراوان دارد که اگر تهران بخواهد به اتکای مسکو در مقابل دولت احتمالی دونالد ترامپ بایستد، احیانا قربانی این فضای دیپلماتیک خواهد شد؛ چراکه «با توجه به فرسایشی‌شدن جنگ اوکراین و نیاز مبرم پوتین به یک صلح در مقطع کنونی که مناطق اشغالی را به خاک روسیه ملحق کند، احتمالا این صلح با روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ به دست خواهد آمد».

با این خوانش، ناطقی بیم آن را دارد که مسکو از موقعیت تهران در مقابل واشنگتن استفاده خواهد کرد و عملا ایران از معادلات پشت پرده پوتین و دونالد ترامپ زیان خواهد دید. کارشناس حوزه اروپا، تکلیف انتخابات ریاست‌جمهوری روسیه را که بیشتر شبیه یک شبه‌دموکراسی می‌خواند، پیشاپیش روشن می‌داند؛ زیرا که از هم‌اکنون برنده‌ای جز پوتین ندارد؛ اما به باور ناطقی اگر در سوی دیگر و از دل انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، دونالد ترامپ مجددا به کاخ سفید راه پیدا کند که احتمال وقوع آن را بسیار پررنگ می‌بیند، باید تهران تا دیر نشده برای جلوگیری از تحقق سناریوی آسیب‌دیدن خود دست به تغییر معادلات سیاست خارجی بزند؛ وگرنه از دید این تحلیلگر «ژانویه ۲۰۲۵ صفحه جدیدی در سیاست‌ورزی منطقه‌ای و جهانی روی خواهد داد که بی‌شک به سود تهران نخواهد بود».

محمدعلی معادی‌خواه هم همسو با ارزیابی و تحلیلی که ناطقی ارائه داد، در گفت‌وگو با «شرق» تأکید فراوانی دارد که حتی اگر جو بایدن هم مجددا به کاخ سفید راه پیدا کند، باز هم معادلات به سود تهران نخواهد بود؛ چراکه دور دوم و پایانی ریاست‌جمهوری جو بایدن احتمالا با سیاست‌های انتحاری و رادیکال‌تری از دولت اولش همراه خواهد بود؛ بنابراین به عقیده این تحلیلگر حوزه بین‌الملل «آسیب‌شناسی‌ای که از مجموعه گفته‌ها، نوشته‌ها و مصاحبه‌های افرادی مانند حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در مدت دو سال اخیر پس از جنگ اوکراین مطرح می‌شود، پیشاپیش به‌عنوان یک زنگ خطر عمل می‌کند»؛ هرچند که به باور این کارشناس طیفی از تحلیلگران، ناظران و دلسوزان منافع و امنیت جمهوری اسلامی ایران بارها و بارها بر لزوم پیگیری یک سیاست خارجی فعال، هوشمند منعطف و درعین‌حال چندوجهی و موازنه‌گر تأکید کرده‌اند و معتقدند ارتباط محدود دیپلماتیک فقط با مسکو و پکن، بدون زیان نخواهد بود.