کشتی های تجاری فرزند و دوستان اردوغان در راه اسرائیل

دیپلماسی ایرانی: جنگ میان اسرائیل و حماس که پس از حملۀ فلسطینی‌ها به جنوب اسرائیل آغاز شد، روابط ترکیه و اسرائیل را که از مارس ۲۰۲۲ رو به عادی شدن گذاشته بود، تیره کرد. از سال ۲۰۰۲ که حزب اسلام‌گرای «عدالت و توسعه» قدرت را در ترکیه به دست گرفت، بحران‌های گه‌گاهی در روابط این کشور با اسرائیل آغاز شد.

ترکیه و اسرائیل در سال ۱۹۴۹ روابط رسمیِ دیپلماتیک برقرار کردند. ترکیه نخستین کشور مسلمان بود که کشور نوبنیاد اسرائیل را در ۲۸ مارس ۱۹۴۹ به رسمیت شناخت. از آن زمان تاکنون میان دو کشور روابط گستردۀ تجاری، علمی، نظامی و اطلاعاتی برقراربوده و این روابط به رغم تیره شدن رابطۀ سیاسی اردوغان با دولت اسرائیل هم‌چنان ادامه یافته است.

داوید بن گوریون، بنیان‌گذار و نخستین رهبر سیاسی دولت اسرائیل تحصیلات عالی‌اش را در ترکیه کرده بود و به ترکی سخن می‌گفت. در ۱۹۵۸ بن گوریون در مقام نخست وزیر و گلدامایر در مقام وزیر امور خارجۀ اسرائیل، با عَدنان مِندِرِس، نخست وزیر ترکیه، برای مبارزه با رادیکالیسم و نفوذ شوروی در خاورمیانه «پیمان همکاری» بستند. امضای آن پیمان خشم رهبران اخوان‌المسلمین را برانگیخت چنان که ترکیه را «اسرائیل دوم» نامیدند.

اما از دهۀ ۲۰۰۰ میلادی با روی کار آمدن اردوغان و حزب اسلام‌گرایِ «عدالت و توسعه» در ترکیه، کشاکش در روابط این کشور با اسرائیل آغاز شد. از آن زمان تاکنون ترکیه و اسرائیل بحران‌های گوناگونی را در روابط دوجانبه‌شان از سر گذرانده‌اند. در ۳۱ ماه مه ۲۰۱۰ با حملۀ ارتش اسرائیل به «کاروان آزادی» حامل کمک‌های پزشکی، دارویی و غذایی به نوار غزه، روابط دو کشور تیره شد. «کاروان آزادی» دربرگیرندۀ ۹ کشتی از ۴۰ کشور بود و با حضور نزدیک به ۷۰۰ کنشگر خارجی و پشتیبان غزه از بندر آنتالیای ترکیه به سوی نوار غزه به راه افتاده بود. حملۀ ارتش اسرائیل به آن کاروان در آب‌های آزاد و در شرایطی انجام گرفت که «کاروان آزادی» می‌خواست محاصرۀ دریایی نوار غزه را بشکند تا بتواند کمک‌های بشردوستانه را به مردم آنجا برساند. آن حمله  ۹ کشته و ۲۸ زخمی در میان کنشگران و ۱۰ زخمی در میان نظامیان اسرائیل به جا گذاشت. ترکیه از «دیوان بین‌المللی دادگستری» درخواست رسیدگی به موضوع کرد. در جنگ ۲۰۱۴ ارتش اسرائیل با نیروهای جهادیِ غزه به رهبری حماس نیز روابط ترکیه با اسرائیل به بحران دچار شد.

با این حال، روابط اقتصادی دو کشور هرگز قطع نشد و خیلی زود معلوم شد که جنگ اردوغان با دولت اسرائیل جنگ زرگری است. رهبر اسلام‌گرای ترکیه برای دلربایی از مردم کشورهای عربی و استوار کردن پایه‌های قدرتش در میان هواداران خود در ترکیه به این جنگ زرگری نیاز دارد. رهبران اسرائیل نیز این را می‌دانند.

اردوغان در جنگ کنونی ارتش اسرائیل با نیروهای حماس تا آنجا پیش رفت که نیروهای ۷ اکتبر حماس را «مجاهد» خواند و محاکمۀ سیاستمداران و فرماندهان نظامی اسرائیل در دیوان کیفری بین‌المللی را خواستار شد. اما نه دولت اسرائیل و نه پشتیبانان آن دولت در کشورهای دیگر جهان اعتنایی به این سخن او نکردند.

لغو سفر رسمی ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران، به ترکیه در ۲۸ نوامبر به این سبب بود که او قصد داشت از اردوغان بخواهد به جای لفاظی‌ به روابط تجاری ترکیه با اسرائیل پایان دهد. اما رئیسی خیلی زود متوجه شد که به رغم انتقادهای تند اردوغان به دولت اسرائیل، دولت ترکیه حاضر نیست روابط اقتصادی و تجاری‌اش را با آن دولت قطع کند.

یکی از منتقدان این سیاست دوگانۀ دولت ترکیه، متین جهان، روزنامه نگار ترک، است که از آغاز جنگ کنونی اسرائیل با حماس اطلاعات دقیقی دربارۀ محموله‌های تجاری ترکیه به مقصد اسرائیل در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده است. تحقیقات این روزنامه نگار استوار بر اسناد و مدارک انکارناپذیر است. بیشتر ترک‌هایی که روابط گستردۀ تجاری با اسرائیل دارند، از نزدیکان اردوغان و حزب «عدالت و توسعه» هستند. متین جهان، نام بعضی از بازرگانان و سرمایه داران ترک را که با اسرائیل داد و ستد گستردۀ تجاری دارند افشا کرده است. احمد بوراک اردوغان، پسر ارشد رجب طیب اردوغان، صاحب شرکت دریایی «مانتا دنیزجیلیک»، و اِرکان ییلدیریم، پسر نخست وزیر پیشین ترکیه، در صدر فهرست آن بازرگانان و سرمایه داران قرار دارند. اردوغان و خانوده‌اش از این روزنامه نگار به دادگاه شکایت کرده‌اند. در استانبول نیز دادگاه صلح آناتولی رسماً از متین جهان خواسته است توییت‌های مربوط به خانوادۀ ییلدیریم را حذف کند. اما او در توییتی پاسخ داده که حذف نخواهد کرد، زیرا اطلاعات را از منابع رسمی بیرون آورده است و این منابع در دسترس همگان قرار دارد.

با افشای روابط گستردۀ تجاری دولت اردوغان با اسرائیل اپوزیسیون ترکیه نیز به جنب و جوش افتاده است. احمد داوود اوغلو، نخست وزیر و وزیر امور خارجۀ پیشین ترکیه که از حزب «عدالت و توسعه» جدا شده و حزبی مخالف اردوغان تشکیل داده است، در ۶ دسامبر در سخنانی به دولت کنونی ترکیه تاخت و گفت: از ۷ اکتبر تاکنون شمار کشتی‌های ترک که به مقصد اسرائیل حرکت کرده‌اند از ۳۵۰ گذشته است. با شناسایی این کشتی‌ها معلوم می‌شود که بسیاری از آنها در ارتباط مستقیم با اعضای حزب «عدالت و توسعه» قرار دارند یا مربوط به بازرگانانی هستند که ارتباط نزدیک با دولت دارند.

باری، بی‌جهت نیست که بسیاری از کارشناسان بین‌المللی داد و فریادهای اردوغان را ضد اسرائیل جنگ زرگری می‌دانند و هربار که صدای او در دفاع از فلسطینی‌ها بلند می‌شود کارشناسان ترک به سُخره می‌گویند: عاقلان دانند!

منبع: آر اف آی / تحریریه دیپلماسی ایرانی