آیا کویت می تواند گوهرِ گازی آرش را به دست آورد؟

نویسنده: رابین میلز  Robin Mills

دیپلماسی ایرانی: الدُرّه در عربی به معنی "گوهر" است اما از نگاه کویت، جواهری است که در کف دریا می درخشد اما دستش به آن نمی رسد. میدان گازی بزرگ دُرّه در خلیج (فارس) میان کویت، عربستان سعودی و ایران قرار گرفته است. تحولات و ادعاهای اخیر از جمله توافق ماه مارس سعودی و ایران برای عادی سازی پیوندهای دیپلماتیک، دوباره این پرسش جنجالی را پیش آورده که چه کسی این گنج را به چنگ خواهد آورد.

بخشی از دُرّه در آب های ساحلی منطقه بی طرف میان کویت و عربستان سعودی قرار دارد که در نگاه اول، حکایت از تقسیم برابر این منابع میان دو کشور دارد اما در حالی که مرزهای دریایی ایران و عربستان سعودی در سال 1968 نشانگذاری شد، منطقه بی طرف ایران و مرزهای آبی اش با کویت همچنان محل اختلاف است. ایران می گوید که بخشی از این حوزه گازی، که آن را آرش می نامد، در قلمروش قرار دارد. کویت می گوید که نشانگذاری ایران از مرزهای آبی، جزیره فایلکه کویت را نادیده می گیرد. کارشناسان ایرانی اما پافشاری دارند که نشانگذاری مرزهای دریایی، تابع موقعیت فلات قاره است و نه مرز زمینی. این نشانگذاری تعیین کننده دعوای حقوقی و میزان سهم هر یک از طرف هاست.

کویت و عربستان سعودی در مارس 2022 به توافق اولیه ای بر سر توسعه این میدان گازی دست یافتند و طی هفته گذشته، هر دو از تهران خواستند که به گفت وگوها بر سر نشانگذاری مرزهای دریایی بپیوندد. کویت بر این موضع تاکید کرد که تنها این کشور و عربستان سعودی مالکیت این میدان را در اختیار دارند هرچند دیپلمات های کویتی در ماه مارس گفت وگوهایی با ایران بر سر نشانگذاری مرزهای آبی داشتند.

این میدان گازی حدود ده تا 13 تریلیون فوت مکعب گاز دارد و می تواند روزانه یک میلیارد فوت مربع گاز و 84 هزار بشکه میعانات گازی، که عملا یک نفت بسیار سبک است، تولید کند. گاز این میدان بطور خاص برای ایران و عربستان سعودی از اهمیت کمتر اما برای کویت از اهمیت بیشتری برخوردار است که در سال 2022 روزانه 1.29 میلیارد فوت مکعب گاز تولید کرد حال آنکه مصرف روزانه اش 2.1 میلیارد فوت مکعب است. کویت همچنین حجم بزرگی از سوخت نفت را برای تولید برق مصرف می کند و متکی به واردات گاز مایع هم هست. در چارچوب توافق مارس گذشته میان کویت و سعودی، این دو کشور گاز حاصله از میدان الدره را بطور مساوی تقسیم می کنند و آن را با خطوط لوله جداگانه به قلمروی خود انتقال می دهند. با این حال، با توجه به اینکه دعاوی ایران یک مانع به شمار می رود، آنها هنوز عملیات توسعه این میدان را آغاز نکرده اند.

محسن خجسته مهر، رئیس شرکت ملی نفت ایران، در ماه ژوئن گفت که ایران و عربستان سعودی همکاری های اولیه در میدان های مشترکشان را آغاز کرده اند اما همچنین اعلام کرد که ایران آماده حفاری در میدان آرش است و اینکه یک طرح توسعه در این زمینه تسلیم هیئت مدیره شرکت ملی نفت شده که ظاهرا چشم بر هر توافقی با کشورهای همسایه می بندد. ایران می گوید که 28 میدان مشترک نفت و یا گاز با کشورهای عربی همسایه اش دارد که دست کم چهار مورد آن میان ایران و عربستان سعودی مشترک است که دو میدان آن تنها در بخش سعودی تولید دارد و یکی از آنها هم تولیدی ندارد. تولید چهارمین حوزه مشترک یعنی میدان عظیم مرجان، در حال حاضر توسط شرکت آرامکوی سعودی با سرمایه گذاری حداقل 21 میلیارد دلاری، در حال افزایش از پانصدهزار بشکه به 800 هزار بشکه در روز است و یک نقطه کانونی در طرح های افزایش تولید سعودی به شمار می آید. بخشی کوچکی از این میدان هم تا قلمروی ایران امتداد دارد که میدان فروزان نامیده می شود و روزانه حدود 40 هزار بشکه تولید دارد اما دو کشور بخش های مربوط به خود را بصورت رقابتی توسعه می دهند و هیچ برنامه مشترکی برای توسعه آن یا چارچوبی برای تقسیم منابعش ندارند، شرایطی که برای ایران که بخش بسیار کوچکتری از میدان را در اختیار دارد، یک امتیاز محسوب می شود.

برعکس، ایران بخش بزرگتری از میدان گازی فرزاد ب را در اختیار دارد یعنی 12 و نیم تریلیون فوت مکعب اما عربستان بخش مربوط به خود یعنی حصبه را توسعه داده که طبق گزارش ها، حدود 3 تریلیون ذخیره گازی دارد حال آنکه ایران هنوز پیشرفتی در توسعه سهم خود از این میدان نداشته است. فرزاد الف هم توسعه نیافته باقی مانده و این تنها عربستان سعودی است که از آن بهره می برد و آن را میدان عربیه می نامد. 

سرانجام به میدان نفتی اسفندیار می رسیم که بخشی از آن تا منطقه بی طرف سعودی گسترش دارد و به نام لولو شناخته می شود اما هیچ یک از دو کشور آن را توسعه نداده اند. در اوت 2022، شرکت نفت ساحلی ایران گفت که اسفندیار را در سه سال آینده توسعه خواهد داد.

اگر ریاض و تهران واقعا بخواهند که بر شالوده روابط تازه شان بنا کنند، احتمالا زمینه های آسانتری از همکاری های مرتبط با حوزه انرژی وجود دارد، برای نمونه در زمینه انرژی های تجدیدپذیر یا نمک زدایی از آب. آنها اگر هم مصمم به توسعه یک میدان مشترک باشند، به دلیل تحریم های آمریکا و محدودیت دسترسی ایران به سرمایه و فن آوری، به مانع خواهند خورد و به فرض عبور از این موانع، احتمالا در چارچوب یک توافق محدود تازه میان ایران و آمریکا، همه میدان های مشترکی که نامزد توسعه مشترک هستند، با مشکلاتی دست به گریبان خواهند بود. لولو – اسفندیار که در هر دو طرف توسعه نیافته مانده، بهترین مورد است اما منابع شناخته شده اش، چندان زیاد نیست و البته در اینجا هم با همان مشکل دعاوی مرزی مشابه منطقه بی طرف الدره سروکار خواهند داشت.

ممکن است دو طرف سازشی کرده توافق کنند که هزینه ها و درآمدهای حاصله را بدون پیشداوری درباره حاکمیت سرزمینی تقسیم کنند، شبیه کاری که لبنان و اسرائیل در توافق اکتبر 2022 خود بر سر میدان گازی قانا انجام دادند. این "مناطق توسعه مشترک" گاه می تواند راه حلی معقول بر سر دیگر نواحی دریایی نفت خیز مورد منازعه باشد.

شاید کویت مضطرب باشد که در بافت روابط دوستانه تر ریاض و تهران، بازنده شود اما بیشترین دستاورد را هم از توسعه برابر الدره خواهد داشت. به نظر نمی رسد که ایران، چندان تمایلی به یک همکاری سریع داشته باشد و بیانیه های سعودی هم موکدا از موضع کویت حمایت می کند، بنابراین کویت نباید نگرانی زودرسی داشته باشد. اما در یک فضای سازنده تر در خلیج فارس استقبال از راه حل های خلاقانه می تواند سرانجام به کویت و همسایگانش کمک کند که گوهر را به چنگ آورند.

منبع: موسسه کشورهای عربی خلیج (فارس) / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11