درک چینی از بحران اوکراین

نویسنده: خاطره حمیدی دانشجوی دکتری روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: در آغاز بحران اوکراین، چین رویکرد محتاطانه ای را دنبال کرد و کوشش می کرد که "بی طرفی اصولی" خود را برجسته کند. چین خاطرنشان می کرد که چون که طرف جنگ نبوده، فراتر از درخواست برای گفت وگو و خویشتن داری، تلاش دیپلماتیک زیادی به خرج نداده است. با این حال، در چند ماه گذشته، چین علاقه مند به ایفای نقش اصلی به عنوان میانجی در بحران اوکراین ظاهر شده است. به عنوان مثال، در تاریخ اولین سالگرد درگیری، چین سندی با عنوان "موضع چین در مورد حل و فصل سیاسی بحران اوکراین" منتشر کرد که 12 نکته را برای دستیابی به آتش بس بین روسیه و اوکراین برجسته کرد.

علاوه بر این، رئیس جمهور شی جین پینگ در دیدار خود از مسکو در 21 مارس 2023، در دیدار با رئیس جمهور ولادیمیر پوتین، بر علاقه خود به ترویج راه حل سیاسی برای بحران اوکراین تاکید کرد. در اوایل ماه آوریل، شی جین پینگ در دیدار با امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، پیشنهاد کرد که چین و فرانسه باید برای یافتن یک راه حل سیاسی برای  این بحران تلاش کنند. مهمتر از آن، شی جین پینگ برای اولین بار از زمان آغاز بحران اوکراین  در باره بحران اوکراین اظهار نظر کرد و  به رئیس جمهوری اوکراین، ولودیمر زلنکسی، اطلاع می دهد که "موضع اصلی چین تسهیل گفت وگوها برای صلح است". این اقدامات بحث ها را در بین جامعه استراتژیک بین المللی درباره درک چین از بحران اوکراین و نقش احتمالی آن به عنوان میانجی احیا کرده است.

برداشت چین از بحران اوکراین

در فوریه 2022، زمانی که کارزار نظامی روسیه علیه اوکراین آغاز شد، پکن جنگ را عمدتاً از دریچه رقابت قدرت‌های بزرگ و منافع ملی چین درک کرد. به عنوان مثال، اظهارات وزیر امور خارجه وقت، وانگ یی، در زمان آغاز درگیری نشان داد که پکن درگیری مسلحانه را مظهر رقابت سیاسی طولانی مدت بین غرب و روسیه می‌دانست. وانگ یی در گفت وگو با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، خاطرنشان کرد که چین بافت تاریخی پیچیده را به رسمیت می شناسد و معتقد است که ذهنیت جنگ سرد باید به طور کامل کنار گذاشته شود.

این اظهارات با اشاره به رقابت طولانی جنگ سرد بین غرب و روسیه بارها در بیانیه های عمومی مقامات و رهبران چین تکرار شد تا تأکید شود که از آنجایی که درگیری اوکراین اساساً رقابتی بین غرب و روسیه است، با وضعیت تایوان قابل مقایسه نیست. تایوانی که چین آن را یک موضوع داخلی می داند. همچنین، تاکید شد که چین وارد رقابت بزرگ قدرت ها  نخواهد شد. رهبری چین علاوه بر تمرکز بر بعد رقابت، بحران  اوکراین را هم چالش و هم فرصت برای منافع استراتژیک چین ‌دانست.

یکی از چالش‌های عمده‌ای که چین متصور بود، به تصویر کشیدن تصویر خود به عنوان یک همکار بود، زیرا عملیات نظامی چند هفته پس از اعلام شراکت «بدون محدودیت» چین با روسیه دنبال شد. علاوه بر این، پکن ارزیابی کرد که این جنگ تقویت و احیای اتحاد ترانس آتلانتیک، تعمیق عزم غرب برای مهار چین و تنش در روابط چین با ایالات متحده و اتحادیه اروپا در بلندمدت را باعث خواهد شد. با این حال، همچنین اعتقاد بر این بود که چین ممکن است در این جنگ  به منافع خود دست یابد زیرا این جنگ می تواند تمرکز ایالات متحده و متحدان اروپایی آن را روی بحران اوکراین جمع کند و برای مدتی تمرکز آنها را از اقیانوس هند و اقیانوس آرام (ایندو پاسیفیک) دور کند. مهمتر از آن، یک درگیری طولانی احتمالاً اروپا و روسیه را تضعیف می کند و محیط استراتژیک چین را هم در اوراسیا و هم در منطقه هند و اقیانوس آرام  گسترش و تقویت می کند.

بنابراین، از نظر واکنش‌های سیاسی، چین در کنار روسیه یا غرب قرار نگرفت. چین با دعوت به گفت وگو و احترام به تمامیت ارضی به دنبال فاصله گرفتن از اقدامات روسیه بود. پکن در مورد عدم حمایت مادی ملموس از روسیه در تلاش های جنگی خود علیه اوکراین بسیار محتاط بود. پکن همچنین به اوکراین اطمینان داد که چین هرگز به اوکراین حمله نخواهد کرد و تمامیت ارضی آن را به چالش نخواهد کشید. از سوی دیگر، چین انتقاد خود از ناتو را تشدید کرد و تبلیغات ضد آمریکا و ناتو را رایج کرد. رهبری چین همچنین فشار غرب برای تحت فشار قرار دادن روسیه برای توقف جنگ اوکراین را نادیده گرفت و بر ادامه تقویت مشارکت استراتژیک و اقتصادی خود با روسیه تاکید کرد.

با گذشت یک سال از جنگ، درک چین از بحران اوکراین تغییر نکرده، اگرچه نگرانی‌های آن قابل مشاهده است. رسانه دولتی گلوبال تایمز که بلندگوی حزب کمونیست چین محسوب می‌شود، عقیده دارد که جنگ وارد فاز بن‌بست شده است. از آنجایی که روسیه و اوکراین هر دو مصمم هستند تا پیش از مجبور شدن به مذاکره، دستاوردهای ارضی را به حداکثر برسانند، این درگیری احتمالاً طولانی خواهد شد. خطر واقعی جنگ فرسایشی که چین درک می کند این است که تشدید نگرانی روسیه می تواند به استفاده از سلاح های هسته ای تاکتیکی منجر شود. ژانگ جون، نماینده دائم چین در سازمان ملل متحد، با تأکید بر این نگرانی، تأکید کرد که «نمی توان از سلاح های هسته ای استفاده کرد و جنگ هسته ای را نمی توان انجام داد». پوتین تهدید کرده است که در صورت تهدید «تمامیت ارضی» روسیه از تمام سیستم‌های تسلیحاتی در دسترس استفاده خواهد کرد. به گفته تحلیلگران غربی، چنین احتمالی می‌تواند یک معضل اخلاقی مهم برای چین ایجاد کند و اقدام موازنه چین بین روسیه، اوکراین، ایالات متحده و اتحادیه اروپا را به خطر اندازد.

نقش چین به عنوان یک میانجی

تلاش های چین برای مشارکت به عنوان میانجی برای یافتن راه حل سیاسی برای مناقشه احتمالاً تحت تأثیر سه عامل است؛ اول، جلوگیری از تشدید بیشتر درگیری اوکراین به یک جنگ هسته ای است. به همین منظور، در نوامبر 2022، زمانی که شی جین پینگ به اولاف شولتز صدراعظم آلمان اطلاع داد که سلاح هسته ای نمی تواند در جنگ استفاده شود، پکن مخالفت خود را با استفاده از سلاح هسته ای نشان داد. همین احساس در پیشنهاد صلح 12 ماده ای  که در اولین سالگرد جنگ اوکراین در سال 2023 منتشر شد، تکرار شد. در این زمینه، قابل توجه است که اگرچه پکن در این مرحله مطمئن نیست که آیا روسیه تهدید خود مبنی بر استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی را دنبال می‌کند، اما مصمم است به روسیه اجازه ندهد چین را به عنوان همدستی در این تصمیم معرفی کند. بنابراین، شی جین پینگ در مارس 2023 به مسکو سفر کرد تا تعهدی مشترک علیه استقرار سلاح‌های هسته‌ای در خارج از قلمرو ملی صادر کند.

دومین عامل موثر بر تصمیم پکن می تواند کاهش فشار ژئوپلیتیکی باشد که چین از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا با آن مواجه شده است. این می تواند به روش های مختلف کار کند. اول، چین می‌تواند تلاش کند با اتحادیه اروپا و ایالات متحده برای تنظیم مجدد سیاست‌های خود در قبال چین مذاکره کند، در ازای اینکه پکن روسیه را به سمت میز مذاکره سوق دهد. دوم، می‌تواند امیدوار باشد که مخالفت آنها را با عمیق‌تر کردن شکاف‌ها در اتحادیه اروپا و بین ایالات متحده و اتحادیه اروپا درباره چین از طریق نشان دادن خود به عنوان یک شریک ارزشمند در بحران اوکراین، تضعیف کند.

نشانه های کمی در این زمینه وجود داشته است. به عنوان مثال، چند روز قبل از سفر امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه و اورسولا فون در لاین، رئیس اتحادیه اروپا، فرستاده چین در اتحادیه اروپا احیای بحث متوقف شده در مورد پیمان تجاری توافق جامع سرمایه گذاری را خواستار شد.

در همین حال، اختلافات درون اتحادیه اروپا و بین اتحادیه اروپا و ایالات متحده بر سر چین نیز آشکار است. بر اساس گزارش ها، بروکسل در تلاش است تا یک رویکرد اجماع در مورد چین ایجاد کند، زیرا برخی از کشورها تمایل دارند با پکن بر سر تجارت و بحران اوکراین تعامل داشته باشند. همزمان، با افزایش فشار واشنگتن بر متحدان خود برای همسویی نزدیک با ایالات متحده در برابر چین، فرانسه و برخی از مقامات ارشد اتحادیه اروپا آشکارا از اروپا خواسته اند که از سیاست ایالات متحده در مورد چین پیروی نکند.

در نهایت، پکن نیز این را فرصتی برای اصلاح تصویر خود به عنوان یک نیروی باثبات در عرصه بین‌المللی می‌داند. شاهکار چین در میانجی‌گری گرم دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران، چهره چین را به عنوان یک رهبر دیپلماتیک و اقتصادی جهانی ارتقا داد. بر این اساس، اگر چین بتواند مذاکرات بین روسیه و اوکراین را تسهیل کند، نه تنها به پکن کمک می کند تا نفوذ دیپلماتیک خود را در شرق اروپا تقویت کند، بلکه می تواند پیامی را به کشورهای هند و اقیانوس آرام مبنی بر اینکه چین یک قدرت مسئول است ارسال کند.

نتیجه گیری 

توانایی چین برای میانجیگری در بحران اوکراین به عوامل متعددی از جمله قصد هر دو طرف برای حضور در میز مذاکره بستگی دارد. مسکو متعهد شده است که به حملات خود ادامه دهد. همزمان، در حالی که کی‌یف از نقش چین به عنوان میانجی استقبال کرده است، قصد دارد برای پس گرفتن اراضی  اشغال شده بیشتر تلاش کند. بی اعتمادی به نیات چین در درجه اول به اتحادیه اروپا و ایالات متحده نیز می تواند به یک عامل تعیین کننده تبدیل شود. کمیسیون اروپا و ایالات متحده پیشنهاد صلح چین را به عنوان یک "ابتکار سیاسی" با هدف منحرف کردن توجه بین المللی از حمایت چین از روسیه رد کرده اند. در حال حاضر، ایالات متحده و کشورهای اروپایی از نزدیک دنبال می کنند که آیا چین به روسیه کمک نظامی خواهد کرد یا خیر. چین در گذشته به دلیل بافت تاریخی پیچیده خود از بحران اوکراین دوری کرده است. از آنجایی که وضعیت اوکراین به طور مداوم در حال تغییر است، باید دید که چین چه نقشی در حل مناقشه ایفا خواهد کرد.