صربستان، بر سر دو راهی تحریم یا همراهی با روسیه

نویسنده: سعید هاشمی، کارشناس مسائل شرق اروپا و دانشجوی دکتری تخصصی جامعه شناسی سیاسی

دیپلماسی ایرانی: الکساندر ووچیچ، رئیس جمهوری صربستان با اشاره به فشار همه جانبه ی غربی ها بر این کشور برای همراهی در تحریم‌های اعمال‌شده علیه مسکو، اعلام کرد: "لحظه تسلیم شدن صربستان مقابل درخواست‌های غرب برای تحریم روسیه که وی آن را «دوست دیرینه» بلگراد خواند، در حال نزدیک شدن است."

رئیس جمهوری صربستان بیان کرد: "زمان به سرعت در حال سپری شدن است و این کشور جز تسلیم شدن مقابل خواسته غرب برای تحریم دوست دیرینه‌ این کشور یعنی روسیه، دیگر هیچ چاره‌ای نخواهد داشت."

وی با اشاره به اینکه انتظار دارد طی ماه های آتی، جنگ اوکراین "به شدت تشدید" شود، گفت: "نبردی که تا امروز جریان داشته، در مقایسه با آنچه در انتظارمان است، تقریبا هیچ است و  این شرایط کشور ما را تحت‌الشعاع قرار خواهد زیرا فشارها بر بلگراد از حیث روابط با روسیه، دو یا سه‌برابر افزایش خواهد یافت، هرچند تاکنون هم این فشارها بسیار شدید بوده است".

اتحادیه اروپا برای الحاق صربستان به این مجموعه، دو شرط اصلی را پیش پای صرب ها گذاشته است: از یک سو تحریم روسیه به‌دلیل آغاز عملیات نظامی در اوکراین و  از سوی دیگر به رسمیت شناختن استقلال منطقه تجزیه‌طلب کوزوو.

ووچیچ که مدت هاست با استفاده از روش های مختلف دیپلماتیک به نوعی هر دو درخواست بروکسل را رد کرده، اخیرا گفته است: "زمان تن دادن صربستان به خواسته‌های اتحادیه اروپا سرانجام فرا می‌رسد، البته تا جایی که می‌توانیم به همین روش ادامه می دهیم. زمان درست را بالاخره خواهم فهمید و هیچ چیزی را از مردم پنهان نمی‌کنم. آن لحظه (که صربستان روسیه را تحریم کند)، مدت‌هاست که در شرف وقوع است و متاسفانه باید بگویم که حتی به چند ماه هم نمی‌کشد".

رئیس جمهوری صربستان همچنین اظهار کرد که تا پیش از این معتقد بوده که غرب به عنوان حامی دولت کی‌یف و تامین ‌کننده سلاح، بودجه و اطلاعات برای اوکراین، در جنگ دست بالا را دارد اما به باور وی "در حال حاضر، دیگر به طور تمام و کمال روشن نیست که چه کسی در جنگ اوکراین پیروز می‌شود. در حال حاضر که بخت‌های مسکو برای موفقیت در جنگ، با این حقیقت که مردم این کشور درباره جنگ اوکراین «متحد» شده‌اند، افزایش پیدا کرده است."

بنابر اظهارات ووچیچ، صرف نظر از این که چه کسی در اوکراین پیروز می‌شود، شرایط صربستان «دشوار» خواهد بود، زیرا "از یک سو غرب نمی‌خواهد کشوری در مرکز اروپا، متحد روسیه باشد و در سوی دیگر، مسکو هم نمی‌خواهد همه داشته‌های خود در حوزه بالکان را از دست دهد. به همین دلیل بلگراد، همچنان جزء معدود بازیگران بین‌المللی است که درباره راه‌حل دیپلماتیک حرف می‌زند اما دیگر هیچ‌کس اجازه اشاره به صلح را ندارد."

علی ای حال، موضوع اینجا بسیار بغرنج و پیچیده تر می شود که دولت صربستان به عنوان یار دیرینه روس ها بر سر دو راهی بسیار سخت تصمیم گیری قرار گرفته است که یا باید همچنان بر مواضع قبلی خود بر حمایت از روس ها بماند و به نوعی تامین کننده اهداف و مقاصد روسیه در اروپای شرقی و منطقه بالکان باشد که در این صورت باید در انتظار تحریم های سخت اقتصادی، اعمال محدودیت های شدید سیاسی و یا حتی مواضع نظامی غربی ها در قبال کشورش باشد. و یا از سوی دیگر اینکه تغییر اساسی در رفتار دیپلماتیک از خود نشان دهد و مطابق با خواست غربی ها دولت روسیه را تحریم کند و از همراهی های گذشته با آن امتناع ورزد که در این صورت هم باز دولت صربستان با خطرات و تهدیدات سخت روس هایی مواجه خواهد بود که شاید اشتیاق به گسترش دامنه جنگ در بالکان را نیز در سر می پرورانند!

لذا با توجه به فرسایشی بودن جنگ روسیه با اوکراین دقیقا در یک سالگی خود و اینکه ارکان نظامی روس ها به عنوان یکی از قدرتمندترین ارتش های جهان در ابعاد مختلف، ظاهرا هنوز موفق به تحقق اهداف خود در اوکراین و مهم تر از همه، فتح کی یف نشده و از طرفی مواضع سخت و خشن غربی ها در خصوص همراهی صرب ها با دولت روسیه و همچنین موضوع استقلال کوزوو، هر لحظه شکل جدید و جدی تری به خود می گیرد، گمان بر این است: که الکساندر ووچیچ در ادامه مشی سیاسی خود ضمن اتخاذ تصمیمات طاقت فرسا و حتی مشقت برانگیز، تمایل بیشتری به انجام امور به صورت دیپلماتیک و اتلاف زمان بیشتر دارد تا از نتیجه جنگ در اوکراین اطمینان بیشتری پیدا کند که با توجه به اظهارات اخیر وی، حرکت در مسیر همسوئی و همگرایی با دولت غربی ها گزینه ی محتمل تری بشمار می رود تا همراهی با دوست دیرینه‌شان!

دور از ذهن نیست که اتخاذ تصمیمات فوق و تبعات آن به دولت و مردم صربستان ختم نمی شود و علاوه بر گسترش تنش ها به پهنه بالکان، نقش و واکنش های احتمالی جمعیت قابل توجه صرب ها در سرزمین بوسنی و هرزگوین را نیز نمی توان نادیده گرفت. صرب های بوسنی نیز به رهبری میلوراد دودیک نزدیکی بسیار زیاد و معناداری با سیاسیت های کلان دولت روسیه و خصوصا شخص ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه دارند. که اگر دولت صربستان به نوعی به اتخاذ تصمیم بر همراهی و همسوئی با دولت های غربی در مقابل روسیه وادار شود، باید در انتظار هر گونه تبعات و یا بروز واکنش های احتمالی صرب های بوسنی نیز در قبال این تصمیمات باشیم.

نکته قابل تامل در این موضوع و ارتباط آن با ایران، در همراهی صرب ها با مواضع دولت روسیه و حمایت های معنادار از ایشان در سنوات گذشته و از سوی دیگر ارتباطات و تعاملات بین المللی ایران با دو کشور صربستان و روسیه و نهایتا مواجه با دولت های غربی و اتحادیه اروپاست که هر یک از کشورها را به نوعی یا در همراهی و همسوئی در مقام دوست و یا بالعکس در جایگاه دشمن قرار خواهد داد.

از آن جا که دولت صربستان به نوعی با مواضع کلان کشورمان همسوست و معمولا بر وجود روابط دوستانه و همکاری های دوجانبه میان دو کشور (از جمله: در سفر اخیر وزیر محترم امور خارجه کشورمان به بلگراد) بر این موضوع تاکید بسیاری داشته است، ولیکن باید این گزینه را نیز در نظر داشت که اگر کشورهای غربی، دولت صربستان را به اتهام همراهی و حمایت از روس ها به طرق مختلف تهدید کرده و آنها را در وضعیت سختی قرار داده اند تا با امیال و خواست غربی ها همراه شود، آیا امکان دارد در آینده همین سناریو را در قبال ارتباطات سیاسی و اقتصادی میان ایران و صربستان نیز در پیش بگیرند؟! و آن زمان واکنش کشور صربستان چه خواهد بود؟ 

این نکته را نیز باید در نظر داشت که چرخش مواضع سیاستمداران در مواجه با این گونه رخدادهای بین المللی، قابل توجه و بررسی است. به عنوان نمونه، ووچیچ در فاصله نه چندان دور یعنی حدود چهار ماه قبل با تاکید بر حفظ سیاست مستقل کشورش ذیل تصمیمات شورای امنیت و ضمن تقدیر از حمایت های روسیه از صربستان، بر عدم تحریم ها علیه روسیه نیز تاکید کرده بود!