رفتار بین‌المللی چین

دیپلماسی ایرانی: برگزاری کنگره بیستم حزب کمونیست چین در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۲ (۲۴ مهر ۱۴۰۱)، بی‌تردید رویدادی مهم در حیات سیاسی این کشور در این مقطع حساس از روابط بین‌المللی است. سخنرانی شی، رهبر چین که از سال ۲۰۱۲ سکان زمامداری این کشور یک میلیارد و ۴۰۰میلیونی را به‌عهده دارد، مورد توجه خاص دست‌اندرکاران امور بین‌المللی و سیاست خارجی در سراسر جهان قرار گرفت و پرسش‌های فراوانی در مورد چین و نسبت آن با نظام بین‌المللی، مخصوصاً با عنایت به روابط پیچیده پکن و واشنگتن وجود دارد. این پرسش‌ها به معنای دقیق کلمه راهبردی بوده و کندوکاو پیرامون آنها برای همه کنشگران در سطح جهانی حائز اهمیت است. یکی از سوالات مهم این است که در پرتو سخنان آقای شی در کنگره بیستم حزب کمونیست چین، رفتار بین‌المللی چین را چگونه می‌توان تجزیه و تحلیل کرد؟ در پاسخ ابتدا به اهمیت و جایگاه کنگره در نظام حزبی چین باید توجه داشت و سپس باید اشاره‌ای به آنچه او گفت و آنچه او نگفت داشت و سرانجام سبک چینی اداره مناسبات بین‌المللی را مورد مداقه قرار داد.

در اهمیت کنگره بیستم باید گفت که چین نظامی تک حزبی دارد و هر پنج سال یکبار، کنگره حزب تشکیل و مهم‌ترین تصمیمات سیاستگذارانه و همچنین انتخابات افراد کلیدی اتخاذ می شود. در این کنگره بیش از ۲۳۰۰ نفر از اعضای حزب کمونیست چین جمع می شوند. آنها نماینده ۹۷ میلیون عضو حزب کمونیست هستند که این کشور پهناور را اداره می‌کنند. در این کنگره تمامی رهبران حزب از ‌جمله بیش از ۲۰۰ عضو کمیته مرکزی و مهم‌تر ۳۵ عضو دفتر سیاسی که مهم‌ترین کانون سیاسی و فکری حزب است انتخاب می‌شوند. سخنرانی آقای شی، دو وجهی بود. وجه اول دفاع از سیاست‌های اعمال شده در فاصله دو کنگره بود. کنگره قبلی پنج سال پیش برگزار شد. یکی از نکات جالب دفاع از سیاست سختگیرانه موسوم به «کویدومنو» در دوره شیوع همه‌گیری کرونا بود. آقای شی از طرف برخی از رهبران حزبی از این جهت مورد انتقاد بود، اما او سرسختانه از مفهوم و عمل «انضباط» دفاع کرد.

وجه دوم دستاوردهای همه‌جانبه‌ای بود که او به آنها پرداخت. از ‌جمله خروج ۱۰۰ میلیون نفر از مدار و خط فقر که در سالیان اخیر انجام گرفته است. اما فراتر از دفاع از دستاوردها، تأکید او بر ایدئولوژی و تطبیق دادن مارکسیسم با شرایط چین است. چندی پیش بود که حزب کمونیست چین، صدمین سال تأسیس خود را جشن گرفت. در این یک قرن، «ایدئولوژی» و «انضباط» در مفهوم برجسته‌ای حرکت‌های درونی و بیرونی حزب کمونیست بوده و از طریق اعمال انضباط شدید و بازخوانی و بازتولید ایدئولوژی، حزب کمونیست در مسیر تسلّط بر رفتار داخلی و خارجی چین حرکت کرده و البته در این میان تأکید بر هویت چینی و پردازش نوعی از ناسیونالیسم خاص حائز اهمیت است. به‌گونه‌ای که عده‌ای از کارشناسان سخنرانی شی را در چارچوب دو مفهوم «سیاست هویتی» (Identity Politic) و «توده‌گرائی» (Popalism) تفسیر می‌کنند. شی بر مفهوم «قدرت چین» تأکید فوق‌العاده‌ای داشت و «رهبران قوی» را در این زمانه پرآشوب و طوفانی ضرورتی غیر قابل انکار برای چین معرفی کرد. شرایط جهانی را بسیار پرآشوب ترسیم کرده و در این میان به تایوان و لزوم بازگشت آن به مام وطن پرداخته و در صورت لزوم، برآمادگی چین از نظر نظامی در این راستا تأکید کرد. جالب آنکه شی، در سخنرانی خود نه اسمی از ایالات متحده برد و نه یادی از روسیه و اوکراین کرد. عدم ارجاع زیاد ایالات متحده به‌طور مستقیم بسیار حائز اهمیت است. هرچند که آمریکا سایه سنگینی بر سخنرانی او از جمیع جهات داشت. جایی از سخنان او را نمی‌توان یافت که به نحوی موضوع آمریکا مطرح نباشد. از لزوم قدرتیابی نظامی بیشتر چین و تقویت ارتش خلق که صدمین سالگرد آن در پیش است تا تأکید بر تقویت تکنولوژی‌های پیشرفته، آمریکا، به تعبیر هویت‌گرایان، «رگ» چین است و البته بحث تایوان که با جمعیت ۲۴ میلیونی، مهم‌ترین کانون تنش بین آمریکا و چین است. از عدم ذکر نام آمریکا و نام روسیه، می‌توان استنباطی از سبک چینی مدیریت روابط بین‌المللی مخصوصاً در روابط پیچیده با ایالات متحده کرد.

بی‌تردید چین قدرتی در حال برآمدن در نظام بین‌المللی است. این قدرت تازه‌نفس، پرتحرک و مشحون از انرژی و امکانات نوین است. ایالات متحده، به تعبیر دانشمند علوم سیاسی آمریکا، جان‌می‌ شایر، قدرت هژمون و البته پرچالش نظام بین‌المللی است. هژمونی و موقعیت برتر آمریکا در نظام بین‌المللی مورد چالش چین نوظهور است. چگونگی رابطه‌ای که بین این دو شکل خواهد گرفت، ماهیت نظام بین‌المللی آینده را شکل خواهد داد. آمریکا تمایل دارد، با قدرت برتر نظامی خود، چین را وارد درگیری‌‌هایی کند که در نهایت انرژی و توان نوظهورگرایانه آن را مهار و نابود کند تا خود در موقعیت برتر باقی بماند. اما سبک چینی مدیریت چالش ایالات متحده، منحصربه‌فرد و درخور مطالعه است. موضوعی که بدان پرداخته خواهد شد./اطلاعات