سفر خانم النا دوهان به تهران و چند نکته

نویسنده: فاطمه فولادی؛ دانشجوی دکتری حقوق بین الملل دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: سفر 10 روزه خانم النا دوهان گزارشگر ویژه حقوق بشر در رابطه با اقدامات یکجانبه قهرآمیز (UCM)، به پایان رسید در حالی که ایشان در گزارش اولیه خود اعلام کرد تحریم‌ها تاثیرات مخربی در حوزه‌های اقتصاد، مسکن، آموزش، غذا، تبادلات فرهنگی و صنایع دستی داشته است و آسیب‌پذیرترین گروه در تحریم‌های یکجانبه، خانواده‌ها به خصوص خانواده های کم درآمد، بیماران خاص، زنان سرپرست خانوار و مهاجرین هستند. وی اشاره کرد تحریم های وضع شده علیه ایران نقض حقوق بشر ایرانی هاست و در عین حال با محدود کردن منابع مالی مانع ایفای تعهدات حقوق بشری دولت در قبال مردم خود نیز می شود. وی همچنین تحریم‌های دارویی و درمانی را نقض قوانین بین‌المللی کیفری برشمرد. خانم دوهان در نهایت بیان داشت از همه‌ کشورها می‌خواهم همه‌ تحریم‌ها از جمله حوزه‌های بهداشت، انرژی و مسائل انسانی را لغو و تمامی دارایی‌های بلوکه شده بانک مرکزی ایران را آزاد کنند. 

در این راستا ذکر نکاتی پیرامون سفر و گزارش خانم النا دوهان، گزارشگر ویژه اقدامات قهرآمیز یک جانبه (UCM)، علیه ایران شایان ذکر است.

1- در حرفه ای بودن و تلاش ایشان برای حفظ بی¬طرفی همین بس که طی 12 روز حضور در ایران، تنها صبح 5 روز از دیدارها، به دیدار با مقامات دولتی سپری شد. و ما بقی سفر به دیدار با افراد و نهادهای مدنی گذشت. در رابطه با دیدارهای دولتی نیز، خانم دوهان برنامه پیشنهادی ایران را تغییر داده و برنامه شخصی و مد نظر خود را اجرا کرد. و اما با وجود سوابق علمی و حرفه¬ای درخشان ایشان، گزارش وی با انتقادات زیاد از سوی مخالفین جمهوری اسلامی ایران مواجه شد، به طوری که رسانه¬هایی چون دویچه وله و بی بی سی ایشان را مورد استفاده ابزاری جمهوری اسلامی ایران قلمداد کردند.

2- نکته قابل توجه دیگر توجه به شخصیت های حقیقی بین المللی و امکان استفاده از ظرفیت ایشان است. تفاوت ماهوی میان شخصیت و عملکرد دبیران کل سازمان ملل متحد از حیث فعال بودن، عدالت¬طلبی، شجاعت و تدبیر چیزی است که افرادی مانند پطروس غالی و کوفی عنان را از دیگر دبیران کل سیاست زده، کم خاصیت، و محافظه کار مانند بان کی مون و گوتیئرش جدا می¬کند. 

همچنان که شاهد عملکرد جسورانه خانم فاطو بن سودا به عنوان دادستان دیوان کیفری بین¬المللی در تلاش برای بسط صلاحیت دیوان برای رسیدگی به پرونده میانمار بودیم. نیز عملکرد وی در پرونده افغانستان و تلاش برای محاکمه نظامیان امریکایی اقدامی جسورانه و در خور تقدیری بود که البته به اقدامات قهری و تحریم وی توسط ترامپ انجامید. در مقابل شاهد عملکرد سیاست زده و غیر مستقل دادستان جدید دیوان، آقای کریم خان هستیم. ایشان در اقدامی عجیب گسترده ترین تیم تحقیقاتی از بدو تاسیس دیوان را به اوکراین فرستادند که تبعیضی فاحش در مقایسه با دیگر وضعیت های مشابه و موجود  در جهان همچون وضعیت یمن است. 

در این راستا گزارشگران حقوق بشر نیز می توانند شخصیت هایی سیاست زده و منفعل یا دارای کارنامه ای قابل قبول در دادخواهی و عدالت طلبی باشند. خانم النا دوهان در دو سال گذشته به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در رابطه با اقدامات قهرآمیز یکجانبه انتخاب شدند، وی در سفر ها و گزارش های خود در رابطه با کشورهای قطر، ونزوئلا، سوریه و عراق بسیار فعالانه، مبتکرانه، حرفه ای ظاهر شد و نقض حقوق بشر مردم عادی ناشی از تحریم های ظالمانه را به درستی و با شجاعت گزارش کرد.

قطع به یقین امکان همکاری و جستجوی عدالت با  افرادی همچون ایشان، فرصت مغتنمی است که نباید نسازآن غافل بود که البته جمهوری اسلامی ایران به خوبی از آن استفاده کرد. 

3- صرف نظر از تاثیر عملی و اتفاقاتی که گزارش ایشان بر تحریم های یکجانبه علیه ایران خواهد گذاشت، -کما این که در رابطه با کشور ونزوئلا، اتحادیه اروپا چند ماه پس از سفر ایشان، تحریم های جدیدی علیه این کشور وضع و به اجرا گذاشت، یا فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه گزارش وی در رابطه با تاثیر تحریم ها بر حقوق بشر مردم سوریه را غیر واقعی خواند-؛ حداقلی ترین تاثیر گزارش وی گفت وگو با وجدان بشری و همراه کردن افکار عمومی جهان است. چیزی که با هزینه گزاف غرب سال¬ها علیه ما شکل گرفته و تغییر آن امر سهل الوصولی نیست. اقداماتی اینچنین با همراه کردن افکار عمومی جهان در بلندمدت خروج ایران از انزوا را در پی خواهد داشت و  در مجامعی همچون مجمع عمومی سازمان ملل به نفع کشور خواهد بود.  

4- سفر خانم النا دوهان به ایران با نتیجه مطلوب و گزارش بی طرفانه ایشان می تواند باب ورود دیگر گزارشگران حقوق بشر به ایران را باز کند، سوء تفاهمات احتمالی دوطرف را برطرف کند و تعاملات ایران با سیستم گزارش دهی حقوق بشر را ارتقا بخشد و به خصوص دریچه منابع غیرمستند و ارائه اطلاعات غیر معتبر توسط معاندین را ببندد. 

5- در نهایت ضروری است مقامات جمهوری اسلامی ایران نسبت به اقدامات و عملکردهای بین المللی، اقناع افکار عمومی داخل را در دستور کار جدی خود قرار دهند، و نسبت به اقدامات قابل قبول خود به مردم گزارش ارائه کنند، تعامل و همفکری با بدنه جامعه را گسترش دهند. در  این راستا ضروری است نحوه همکاری با گزارشگران سابق حقوق بشر را بیان کنند. از جمله آن که جمهوری اسلامی ایران علی رغم سیاست خود مبنی بر عدم اجازه به ورود گزارشگران ویژه حقوق بشر به ایران به دلیل آن که آن را کاملا سیاسی، تبعیض آمیز – کشورهایی چون عربستان و بحرین با رعایت کمترین استانداردهای حقوق بشری هیچگاه برای فرستادن گزارشگر ویژه انتخاب نمی شوند و بالعکس – غیر منصفانه و غیر ضروری دانسته و با  ارتقاء حقوق بشر از طریق حصول همکاری بر اساس بند 3 ماده 1 منشور ملل متحد و فلسفه ایجاد سازو کار یو پی آر (مکانیسم بررسی دوره ای جهانی) مغایر می داند، با این حال همواره راه تعاملی با ایشان را در پیش گرفته است، و ضمن اجازه به نمایندگی های خود در ژنو و نیویورک برای تعامل با گزارشگران ویژه در صورت درخواست ایشان، به مکاتبات و گزارش های گزارشگر ویژه پاسخ و اطلاعات و داده های واقعی را در اختیار ایشان قرار داده است. 

در این راستا ضروریست پاسخ به  بسیاری از ادعاهای گزارشگر ویژه، که برای ایشان ارسال می شود، برای تنویر افکار عمومی داخلی در داخل اطلاع رسانی شود.