چرا ترکیه و کشورهای خلیج فارس برای حمایت از واشنگتن در اوکراین مردد هستند؟

نویسنده: فراس ابوهلال 

دیپلماسی ایرانی: ترکیه به روشنی لشکرکشی روسیه به اوکراین را محکوم و پس از چند روز مردد بودن اعلام کرد مناقشه بین این دو کشور «شرایط جنگی» محسوب می شود و به این ترتیب طبق پیمان «مونترو» عمل کرد که به ترکیه حق می دهد عبور کشتی های جنگی را از تنگه های دریای سیاه در شرایط جنگی ممنوع کند. با این حال ترکیه کاملا با موضع ایالات متحده آمریکا در خصوص جنگ در اوکراین هماهنگ نشد و برخلاف کشورهای غربی، هیچ تحریمی را علیه مسکو اعمال نکرد و حتی میانجی صلح بین روسیه و اوکراین شد. 

عوامل متعددی موجب شد ترکیه موضعی غیر همسو با واشنگتن و ناتو در مناقشه اوکراین اتخاذ کند. نخست این که ترکیه در سال های گذشته روابط در هم تنیده ای با روسیه ایجاد کرده است که شامل همکاری دو کشور در سوریه و مدیریت مشترک اوضاع در لیبی می شود. علاوه بر این، روابط اقتصاد گسترده ترکیه با روسیه، نقشی محوری در موضع ترکیه در خصوص مناقشه اوکراین ایفا می کند به ویژه که نرخ تورم در ترکیه افزایش و ارزش لیره ترکیه کاهش یافته است. 

مهمترین عامل تعیین کننده موضع ترکیه در مناقشه اوکراین و خودداری آنکارا از همسویی کامل با آمریکا، روابط مسئله دار بین ترکیه از یک سو و ناتو و واشنگتن و اتحادیه اروپا از سوی دیگر است. واشنگتن و متحدانش در ناتو و اروپا، در زمان بروز اختلاف شدید بین ترکیه و روسیه در سال 2015، موضعی جدی در حمایت از ترکیه اتخاذ نکردند و این کشور را در برابر روسیه تنها گذاشتند. همچنین زمانی که ترکیه مجبور شد سامانه دفاع روسی اس-400 را خریداری کند، با تحریم های آمریکا مواجه شد. این مسائل موجب شد ترکیه از روابط خود با روسیه دست نکشد زیرا از مزایا و روابط ویژه با غرب برخوردار نشده است. 

عربستان سعودی نیز به روشنی علیه روسیه موضع گیری نکرد و برخلاف خواسته واشنگتن، مانند امارات متحده عربی از افزایش تولید نفت با هدف کنترل قیمت آن و جبران کمبود نفت روسیه در بازار، خودداری کرد. همچنین گفت می شود ولیعهد عربستان و ولیعهد امارات از پاسخ دادن به تماس تلفنی جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا برای گفت وگو درباره بازار نفت خودداری کردند. 

مهمترین عاملی که موجب شد عربستان و امارات چنین موضعی اتخاذ کنند، تعلل آمریکا در حمایت از این دو کشور در جنگ خونین یمن است چرا که دولت بایدن برخلاف دولت ترامپ، حاضر به حمایت کامل سیاسی و نظامی از ریاض و ابوظبی در جنگ یمن نشد. 

مسئله دیگر این است که نزدیک شدن واشنگتن و متحدان اروپایی اش به امضای توافقنامه جدید هسته ای با ایران موجب نگرانی عربستان و امارات شده زیرا امضا شدن این توافقنامه، بازگشت تهران را به جامعه بین المللی تضمین خواهد کرد و موجب لغو بخشی از تحریم هایی خواهد شد سالهاست با آن دست و پنجه نرم می کند. امضا شدن این توافقنامه همچنین به ایران برای بهبود بخشیدن به وضع اقتصادی خود کمک خواهد کرد. 

تنش شخصی بین بایدن و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی نقش مهمی در موضع ریاض در قبال جنگ اوکراین بازی می کند چرا که بن سلمان به علت متهم بودن در پرونده ترور جمال خاشقجی در سال 2018، عملا از سوی بایدن بایکوت شده است. 

با این همه مهمترین علت همراهی نکردن ریاض و ابوظبی و آنکارا با واشنگتن در جنگ اوکراین این است که هر سه کشور متوجه شده اند روابط بین المللی در حال حرکت به سمت نظام «چند قطبی» و خارج شدن از شکل «تک قطبی» است. علاوه بر این، واشنگتن از سال 2010 در حال تغییر ماهیت نقش خود در خاورمیانه و خروج تدریجی از این منطقه است.

منبع: عربی 21 / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11