پرواز صنعت هوایی ترکیه از اوکراین

نویسنده: علی مفتح، دانش آموخته رشته مطالعات اروپایی از دانشگاه لوون بلژیک

دیپلماسی ایرانی:

صنایع نظامی اوکراین: غنیمتی برای دیگر کشورها

در سال ۱۹۹۸ بود که شرکتی در ماکائو* توانست تا ناو هواپیمابر ریگا که متعلق به شوروی و در اوکراین بود را برای تبدیل آن به کازینو و هتل خریداری کند. ریگا، ناو هواپیمابری بود که شوروی در سال ۱۹۸۸ تصمیم به ساخت آن گرفت. در سال ۱۹۹۰، این پروژه به واریاگ تغییر نام داد و بعد از فروپاشی اتحادیه در سال ۱۹۹۱ ناتمام ماند و هیچ گاه به پایان نرسید. در این دوران بود که اوکراین برای کاستن از بار بحران اقتصادی بعد از استقلال خود دست به هر کاری می زد. یکی از این کارها فروش تجهیزات جنگی به جای مانده از دوران شوروی بود. مشتری های بسیاری برای این تجهیزات وجود داشت، به خصوص که با پایان جنگ سرد، خیلی از کشورهای آسیایی و آفریقایی مجبور شده بودند تا نیازهای تسلیحاتی خود را به تنهایی برآورده کنند. واریاگ هم به زودی در لیست فروش قرار گرفت. اوکراین ابتدا به سراغ روسیه و بعد به سوی هند و چین برای فروش آن رفت. در این میان، پکن تصمیم گرفت تا هیئتی بلند پایه را برای خرید این ناو هواپیمابر بفرستد، اما به دلیل شرایط سیاسی آن دوران و حساسیت ها بعد از اتفاقات میدان تیانانمن، چین از خرید آن منصرف شد. 

سال ها گذشت تا این که کیف توانست این کشتی را که حالا فرسوده هم شده بود طی یک مزایده به قیمت بیست میلیون دلار به شرکتی در ماکائو بفروشد. شرکت توریستی خریدار قصد خود را از شرکت در مزایده تبدیل این کشتی به هتل و کازینو در ماکائو که از مراکز قماربازی آسیا و جهان است، اعلام کرد. استفاده از تجهیزات نظامی از رده خارج شده برای مقاصد تفریحی در جهان موضوعی تازه نبود. به خصوص که چین قبلا هم ناوهای هواپیمابر مینسک و کیف را برای مقاصدی مشابه خریداری و در بنادر خود مستقر کرده بود. شرکت خریدار درماکائو خود متعلق به شرکتی دیگر از هنگ کنگ بود که رئیس آن یک نظامی سابق ارتش چین بود. اما این هم چیز عجیبی در جهان و به خصوص در چین که مرز بین نظامی و غیر نظامی در آن چندان مشخص نیست، نبود. بعلاوه اینکه در آن زمان مالکیت هنگ کنگ به طور کامل به چین منتقل نشده بود و تا حدودی به عنوان مستعمره انگلیس شناخته می شد و همین هم نمی توانست باعث شک و شبهه بسیار شود.

اما داستان واریاگ متفاوت تر بود. در زمان فروش این ناو، مقامات اوکراینی تصور می کردند که قصد سرمایه گذاران چینی تبدیل آن به هتل و کازینو است و حتی بندی را در قرارداد فروش گنجاندند که در آن چین متعهد به عدم استفاده از ناو برای مقاصد نظامی می شد. جالب آن که چینی ها هم تلاش کردند تا داستان هتل و کازینو را در رسانه ها تقویت کنند تا جایی که واشنگتن پست در مقاله ای این ناو را از نظر «ناظران بی طرف» یک تکه «آشغال زنگ زده» نامید. اما واریاگ بسیار متفاوت تر از یک تکه آشغال زنگ زده بود. اگرچه کمی فرسوده شده بود، اما هیچ وقت از آن استفاده نشده بود. مهم تر از همه این که موتورهایش بدون هیچ عیب و نقضی کار می کردند!

سرانجام اوکراین واریاگ را به چین فروخت. کشتی های یدک کش آن را از دریای سیاه به کانال سوئز و از آن جا تا چین بردند. هزینه کل خرید و حمل ناو حدود ۱۲۰ میلیون دلار تمام شد، اما مشکلات بر سر راه این ناو ساخت شوروی تا چین بسیار بود. جدا از بحث ها و احتمالات درباره استفاده نظامی چین از آن که به خصوص از طرف آمریکایی ها مطرح می شد و فشار ها را افزایش می داد، گذر این کشتی از آب های ترکیه هم با دشواری همراه بود چرا که ترکیه آن را خطری برای ایمنی تنگه های خود می دید. پس از کش و قوس های فراوان و یک و نیم سال سرگردانی در دریای سیاه، ترکیه سرانجام رضایت داد تا واریاگ از تنگه هایش عبور کند. اما این رضایت مجانی نبود! تنها پس از آن که قائم مقام وزیر خارجه چین به آنکارا رفت، کمک ۳۶۰ میلیون دلاری به همراه یک قرارداد گردشگری با ترکیه را امضا کرد، این کشور راضی به عبور از ناو هواپیمابر از تنگه های خود شد.

داستان هتل و کازینو تقریبا برای همه جا افتاده بود و چین بر استفاده غیرنظامی از ناو تاکید می کرد تا این که درسال ۲۰۰۵، برنامه ها برای نصب سامانه های نظامی و تعمیر گسترده واریاگ شروع شد. برنامه هایی که طبق نقشه ها و مدارک قاچاق شده از اوکراین به چین به پیش می رفت: ۳۸ تن نقشه و اسناد مربوط به ساخت ناو هواپیمابر برای راه اندازی واریاگ که چینی ها از راه زمینی به کشورشان منتقل کرده بودند! در سال ۲۰۱۲ بود که لیائونینگ، واریاگ سابق، با پشتکار و هوشمندی چینی ها تبدیل به اولین ناو هواپیمابر این کشور شد!

 
(کشتی معروف واریاگ که تبدیل به لیائونینگ شد)

صنایع نظامی اوکراین از آن زمان تاکنون غنیمتی برای کشورهای دیگر بوده است. در سال ۲۰۱۵ میلادی و زمانی که اوکراین تحت رهبری پترو پوروشنکو بود، شرکت «موتور سیچ» این کشور و شرکت «اسکای ریزون» چین تفاهم نامه همکاری با هم امضا کردند. شرکت موتور سیچ ۷۵ درصد از صادرات خود را قبل از الحاق/اشغال کریمه** به روسیه انجام می داد. بعد از بحران روابط با روسیه، این شرکت مجبور به گرفتن وام ۱۰۰ میلیون دلاری با مدت بازپرداخت ده ساله از چین شد. این هم همان روشی است که چینی ها همانند بسیاری از استعمارگران سابق از آن استفاده می کنند: پرداخت وام و انتظار برای عدم پرداخت قسط آن تا این که بتوانند شرکت را تصاحب کنند.

افزایش فعالیت های چین در سال های اخیر برای خرید و یا تصاحب شرکت های فن آوری همواره باعث نگرانی غربی ها بوده است. در سال ۲۰۱۷ (سه سال بعد از الحاق/اشغال کریمه) بود که شرکت هوانوردی اسکای ریزون چین مقدار سهام خود در شرکت موتور سیچ اوکراین که تولید کننده موتور هواپیما و بالگرد است را به ۴۱ درصد افزایش داد و این زنگ خطری برای ایالات متحده بود. ایالات متحده نمی خواست داستان واریاگ به شکل دیگری تکرار شود. فشارهای دولت ترامپ و نفوذ چینی ها در اوکراین باعث کش مکش بر سر موضوع همکاری موتور سیچ و اسکای ریزون تا سال ۲۰۲۰ و پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ شد. در این زمان بود که چینی ها از سردی روابط آمریکا با اوکراین که به خصوص در پایان دوره ترامپ بیش تر هم شده بود استفاده و سعی کردند تا از طریق شرکتی سوم تحت مالکیت اولکساندر یاروسلاوسکی، اولیگارش معروف اهل خارکیف (که یکی از قطب های فن آوری اوکراین است) شرکت موتور سیچ را خریداری کنند. مقامات اوکراینی هم که شدیدا به منابع مالی برای احیای صنایع این کشور احتیاج داشتند و همچنین به خاطر نفوذ بسیار اولیگارش ها سعی کردند تا به ایالات متحده اطمینان دهند که حتی در صورت فروش این شرکت بزرگ و مهم، کیف بخش تحقیق و توسعه (آر اند دی) موتور سیچ را به چین واگذار نخواهد کرد.

درست یک هفته قبل از پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ، ایالات متحده با وارد کردن شرکت اسکای ریزون به لیست تحریم های وزارت صنعت این کشور عملا هرگونه صادرات و همکاری با این شرکت چینی و شرکت های وابسته با آن را ممنوع کرد تا در صورت پیروزی جو بایدن، دموکرات ها کار سخت تری در این موضوع، همانند بسیاری از موضوعات دیگر، داشته باشند.

نتیجه آن شد که دو هفته بعد از این تحریم ها و پس از روی کار آمدن جو بایدن، نیروهای امنیتی اوکراین با یورش به دفتر شرکت موتور سیچ، جلسه میان اولیگارش اوکراینی یاروسلاوسکی و هیئت چینی را ناتمام گذاشته و شروع به ضبط اسناد و مدارک کردند. سرانجام و پس از کش و قوس های فراوان، پرونده موتور سیچ و چین به محکمه اوکراین انتقال یافت، جایی که پکن و وابستگان آن تا کنون درخواست غرامت ۴٫۵ میلیارد دلاری کرده اند.

اگرچه صادرات نظامی اوکراین به چین شامل تجهیزاتی از قبیل موتور هواپیما، موتور دیزل برای تانک و توربین گازی می شود، اما این ها همه محصولات آماده هستند که دستیابی به فن آوری آن ها یا سخت و یا پر هزینه است. همین هم دلیلی بر دورخیز کشورهایی مانند چین برای مالکیت شرکت های صنعتی-نظامی اوکراین، به خصوص شرکت هایی که در بخش هوانوردی فعال هستند، شده است. بخشی که از آن به عنوان «جواهرات سلطنتی» اوکراین یاد می شود.

نیاز به سرمایه گذاری بعد از فروپاشی شوروی

در حال حاضر، شرکت «اوکروبورونپروم» که در زیر مجموعه خود ۱۳۷ شرکت دیگر را دارد، مسئول تولید تجهیزات نظامی مورد نیاز اوکراین است. یکی از اساسی ترین چالش های این شرکت و صنایع نظامی اوکراین از زمان شوروی تاکنون، مشکل کارآمدی و کیفیت محصولات بوده است. برای مثال، تنها ۲۸ شرکت زیرمجموعه، مسئول ۹۸ درصد از سود اوکروبورونپروم هستند و به همین دلیل هم مقامات اوکراینی به فکر بهینه سازی تولیدات، کم کردن هزینه های  شرکت ها و مدیریت ناصحیح از طریق جذب سرمایه گذاران خارجی هستند.

از نظر نیروی انسانی و ظرفیت صنعتی، اوکراین پیشینه خوبی در بخش تولیدات نظامی دارد. بعد از فروپاشی شوروی، این کشور تازه استقلال یافته توانست تا زیرساخت های مربوط به صنایع نظامی را به ارث ببرد که مقدار آنها قابل توجه بود: بیش از ۷۵۰ کارگاه و کارخانه و ۱۴۰ مرکز تحقیقات که مسئول تولید ۳۰ درصد کل صنایع نظامی شوروی بودند. در آن زمان، بیش از یک میلیون نفر در این بخش مشغول به کار بودند. کارخانه «یوژماش» در دنیپرو قسمت اعظم موشک های بالستیک قاره پیما شوروی را تولید می کرد. ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف که تنها ناو هواپیمابر شوروی، و در حال حاضر روسیه است هم در شهر بندری میکولایف در سواحل دریای سیاه ساخته شده اند.

علاوه بر این، به خاطر مواجهه احتمالی با اعضای ناتو، اوکراین تبدیل به انبار سلاح و مهمات شوروی شده بود. بعد از فروپاشی شوروی هم اگرچه  بسیاری از تانک ها، نفربرها و دیگر تجهیزات از نظر کیفی قابل رقابت با محصولات به روز نبودند، اما برای بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی که بعد از پایان جنگ سرد مجبور به تامین امنیت خود به دست خودشان بودند، این تجهیزات بسیار کارآمد و سودمند به نظر می رسیدند. بعدر از فروپاشی اتحادیه، اگرچه اوکراین سعی کرد تا صنایع نظامی خود را به تولیدات غیرنظامی تغییر کاربری دهد، اما برنامه های مختلف از طرف کیف با شکست مواجه شدند.

عدم پیشرفت در برنامه های تحقیقاتی و شکست پروژه های نوسازی باعث شد تا کیفیت محصولات ساخت اوکراین رفته رفته با افت روبرو شده و به همراه مشکلات اقتصادی و فساد، بار سنگینی را بر دوش این بخش بگذارد. نتیجه آن بود که اوکراین روز به روز بیش تر به روسیه، چه از نظر تولید و چه در زمینه فروش محصولات نظامی، وابسته شد. با وجود وابستگی بسیار اما فروش محصولات و همکاری با روسیه برای اوکراین سودمند بود چرا که بازار تسلیحاتی این کشور صادرات محور است و در بین سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳، این کشور توانست جایگاه هشتمین صادرکننده بزرگ سلاح را کسب کند. البته برای روسیه هم این تجارت سودمند بود، چرا که در کنار چین و پاکستان، این کشور هم برخی از نیازهای خود را فقط از اوکراین تامین می کرد. برای مثال، موتورهای ساخت موتور سیچ برای استفاده در بالگردهای نظامی روسیه، هواپیماهای نظامی و ترابری و همچنین موشک های کروز خانواده «خ» استفاده می شدند. ارتش روسیه به موتور سیچ برای موتور بالگردها، به کارخانه آنتونوف برای هواپیماهای باربری خود و به یوژماش برای ساخت و تعمیر فضاپیما و موشک های خود وابسته بود. مضاف اینکه بیش تر از نیمی از اجزای موشک بالستیک قاره پیما زمین به هوا در ارتش روسیه از اوکراین وارد می شد. این روند همچنان ادامه داشت تا سال ۲۰۱۴ که روسیه کریمه را الحاق/اشغال کرد. اگرچه در ماه های ابتدایی، اوکروبورونپروم اعلام کرد که صادرات خود به روسیه را متوقف کرده است، اما با در نظر گرفتن ضرر حدود یک و نیم میلیارد دلاری و بیکاری فزاینده حاصل از این اختلاف، بسیاری از کارخانه های اوکراین اعلام کردند که به قرارداد ها احترام خواهند گذاشت و اخلالی در صادرات پیش نخواهد آمد. در این میان، فساد و نقش اولیگارش ها را هم نباید نادیده گرفت، چرا که حتی زمانی هم که کارخانه ای از صادرات به روسیه منع می شد، اولیگارش ها با صورتحساب های ساختگی تحت عنوان تجهیزات غیر نظامی و یا صادرات از طریق کشور سوم، محصولات ساخت اوکراین را به روسیه می رساندند.

خیز ترکیه برای صنعت نظامی اوکراین

پس از آن که سامانه های ضدهوایی ترکیه در سال ۲۰۱۵ میلادی جنگنده سوخو-۲۴ روسیه که مشغول عملیات در سوریه بود را سرنگون کردند، آنکارا برای تطمیع مسکو و جلب رضایت آن افدام به خرید سامانه ضد هوایی اس-۴۰۰ از روسیه کرد. ضعف ترکیه در تحولات سوریه و کودتا سال ۲۰۱۶ میلادی هم که از طرف رجب طیب اردوغان مسئولیت آن متوجه فتح الله گولن، روحانی ساکن پنسیلوانیا آمریکا بود باعث نزدیکی بیش از پیش ترکیه به روسیه شد. همین هم باعث برانگیختن خشم ایالات متحده و کنار گذاشتن ترکیه در برنامه هواپیماهای اف-۳۵ در سال ۲۰۱۹ میلادی شد. حالا ترکیه عزم خود را جزم کرده بود تا یکی از بزرگ ترین آبروریزی های تاریخ نظامی و سیاسی خود را جبران کند و آن هم ممکن نبود مگر با چرخش به سمت اوکراین و تلاش برای به دست آوردن «جواهرات سلطنتی» این کشور. 

در واقع اوکراین منطقه ای بسیار مطلوب در تنش میان روسیه و آمریکا و روابط ترکیه با این کشورها محسوب می شد. از طرفی، ترکیه می توانست تا توازن نسبی در روابط خود با روسیه را حفظ کرده و از اوکراین به عنوان اهرمی در تعدیل تعاملات خود با مسکو استفاده کند. از طرفی دیگر، نزدیکی دوباره ایالات متحده به اوکراین پس از انتخاب جو بایدن به مقام ریاست جمهوری این کشور، اجازه احیای روابط ترکیه با متحد قدیمی و بازیابی اهمیت خود در سیاست خارجی واشنگتن را می داد. مضاف این که ترکیه هم با نزدیکی به اوکراین می توانست به صنایع هوایی این کشور دسترسی پیدا کند.

پس از استفاده ترکیه از هواپیماهای بدون سرنشین در لیبی و قره باغ که در مواجهه با سامانه های دفاعی ساخت روسیه عملکرد قابل قبولی داشتند، این کشور تصمیم گرفت تا به دنبال مشتری های جدیدی به خصوص در محیط پیرامونی روسیه و یا در میان کشورهایی که رابطه خصومت آمیز با مسکو داشتند بگردد. آن چه بیش تر در اخبار مورد توجه قرار گرفته است، خبری در سال ۲۰۱۹ بود که بر اساس آن کیف در قراردادی به مبلغ ۶۹ میلیون دلار از ترکیه هواپیمای بیرقدار تی-بی۲ خریداری کرده. البته باید یادآور شد که این مبلغ شامل مهمات پهپادها هم می شود. اما آن چه مهم تر می باشد ذکر این نکته است که همکاری ترکیه با اوکراین یک طرفه و محدود به فروش تجهیزات آماده نخواهد بود.در ماه اکتبر گذشته، شرکت موتور سیچ در قراردادی با ترکیه متعهد شد تا ۳۰ موتور توربوپراپ برای استفاده در پهپادهای آکینجی به این کشور بفروشد. در نمایشگاه ساها اکسپو-۲۰۲۱ در ترکیه هم شرکت بایکار سفارش موتور های آ-آی-۳۲۲-اف و آ-آی-۲۵-تی ال تی از شرکت ایوچنکو-پروگرس اوکراین برای استفاده در هواپیماهای آموزشی، هواپیماهای سبک و نسل جدید پهپادهای بایراکتار با نام میوس را داده است که به گفته شرکت ترکیه ای قرار است با سرعت صوت پرواز کند.

پهپاد بیرقدار ساخت ترکیه در ارتش اوکراین

در سال ۲۰۱۹ هم شرکتی با نام «بلک سی شیلد» در ترکیه تاسیس شد که ۵۱ درصد سهام آن متعلق به بایکار و ۴۹ درصد دیگر متعلق به شرکت اوکرسپتس اکسپورت است که زیر مجموعه شرکت مادر اوکروبورون پروم اوکراین می باشد. شرکت اوکرسپتس اکسپورت همان شرکتی است که بر اساس گزارش هایی در سال ۲۰۱۵،  جمعا دوازده موشک کروز خ-۵۵ ساخت شوروی را در سال ۲۰۰۱ به ایران و چین فروخته. گفته می شود موشک های کروز سومار و بعدها هویزه که نوع پیشرفته تر آن است و در زرادخانه نیروهای مسلح ایران به کار گرفته می شود بر اساس این موشک های خریداری شده از اوکراین ساخته شده اند. در سال ۲۰۲۱ هم کره شمالی نوع پیشرفته خ-۵۵ را آزمایش کرد که از آن به عنوان «موشک کروز استراتژیک» یاد کرده بود. احتمال داده می شود که قسمتی از موشک های فروخته شده توسط اوکراین به چین راه خود را به کره پیدا کرده اند. 

شرکت اوکرسپتس اکسپورت همچنین همکاری های دیگری چه در زمینه فروش سلاح و تجهیزات ساخت اوکراین و چه در زمینه صادرات تجهیزات ساخت شوروی به کشورهای دیگر همچون تایلند و میانمار دارد.

این همکاری ها میان ترکیه و اوکراین همه بخشی از ۳۰ پروژه مشترک «دفاعی» است که تاکنون آنکارا و کیف بر سر آن ها به توافق رسیده اند.

تولید و تجهیز بالگردها بخش مهم دیگری است که ترکیه قصد همکاری در آن با اوکراین را دارد.

سازمان هوافضای ترکیه (تای) که در حال کار بر روی پروژه بالگردهای کلاس سنگین تی-۹۲۹ و یا آتاک-۲ می باشد، قرار است تا موتورهای این بالگردها را از اوکراین خریداری کند. بر اساس قراردادی که میان تای و شرکت موتور سیچ در ژوئن سال ۲۰۲۱ میلادی امضا شد، شرکت اوکراینی قرار است تا ۱۴ موتور بالگرد تا سال ۲۰۲۵ به ترکیه تحویل دهد که اولین محموله آن (دو موتور) در سپتامبر سال جاری میلادی به این کشور داده خواهد شد.

بالگرد آتاک-۲ ساخت ترکیه که نوع پیشرفته تر بالگرد آتاک است، توانایی حمل ۱۵۰۰ کیلوگرم مهمات را خواهد داشت که با استفاده از موتوری با قدرت ۲۵۰۰ اسب بخار خواهد توانست تا بخشی از نیازهای این کشور را تامین و وابستگی آن به خارج را کاهش دهد.

در سال ۲۰۱۸ بود که ترکیه در قراردادی متعهد به فروش ۳۰ فروند بالگرد آتاک نوع تی-۱۲۹ به پاکستان شد. این بالگردها اگرچه ساخت ترکیه هستند اما از موتور ساخت مشترک شرکت انگلیسی رولزرویس و شرکت آمریکایی هانی ول استفاده می کنند. بعد از تحریم های ترکیه از طرف ایالات متحده به خاطر خرید سامانه روسی اس-۴۰۰، دولت آمریکا تصمیم به عدم صدور اجازه برای شرکت آمریکایی سازنده موتور این بالگردها گرفت. همین هم باعث شده تا سرنوشت قرارداد ۱٫۵ میلیارد دلاری با پاکستان تاکنون نامشخص بماند تا جایی که گفته می شود به احتمال قوی، اسلام آباد به دنبال جایگزینی آتاک با بالگردهای زد-۱۰-ام ای چینی است، اگرچه قدرت موتور نوع چینی تاکنون نتوانسته رضایت ارتش پاکستان را در آزمایش های انجام شده توسط این کشور به دست آورد.

از طرفی دیگر اما به خاطر رویارویی ایالات متحده با چین در شرق آسیا، واشنگتن تصمیم به اجازه فروش موتورهای آمریکایی برای بالگردهای فروخته شده توسط ترکیه به فیلیپین را گرفته است. طی قراردادی با ارتش ترکیه، مانیل قصد دارد تا در مرحله اول شش فروند بالگرد آتاک ترکیه ای به مبلغ ۲۶۹ میلیون دلار دریافت کند که انتظار می رود محموله های اولیه در ماه سپتامبر تحویل این کشور شرق آسیایی داده شوند.

 
(موتورهای وسایل نقلیه هوایی که توسط شرکت موتور سیچ تولید می شوند)

در صورت همکاری ترکیه و اوکراین در ساخت و توسعه بالگردها، مشکل اصلی موتور همچون در بخش هواپیماسازی تا حدودی برای ترکیه در بخش بالگردسازی هم حل خواهد شد و این کشور خواهد توانست تا تحریم های ایالات متحده را تقریبا بی اثر کند. برای اوکراین هم این به معنای ایجاد شغل بیش تر (هر یک شغل در صنعت هواپیماسازی می تواند تا پنجاه شغل در بخش های دیگر به وجود آورد) چه از طریق صادرات محصولات خود به بازارهای جدید و امضای قراردادهای همکاری با آن ها و چه از طریق صادرات خدمات است، همان طور که در آینده ای نزدیک قرار است تا این کشور یک مرکز تعمیر و نگه داری بالگردهای میل-۱۷ را در ترکیه تاسیس کند که احتمالا به کشورهای دیگر هم خدمات ارائه خواهد داد.

در همین زمینه، یوری ایگنات، سخنگوی  نیروی هوایی اوکراین در مصاحبه ای با المانیتور گفته است که خود وی سه ماه دوره آموزشی کار با پهپادهای ترکیه ای را تحت نظر شرکت بایکار ماکینا که برنامه های آن با نظارت مغز متفکر این شرکت، سلجوق بایراکتار که داماد رجب طیب اردوغان است، گذرانده. یوری ایگنات تاکید کرده که همکاری های نظامی با ترکیه برای اوکراین هم سودمند است. به گفته ایگنات، فروش پهپاد از طرف ترکیه «فقط یک قرارداد تجاری نیست» و جدا از بحث مقابله با روسیه و اهداف سیاسی همکاری ها میان ترکیه و اوکراین، کیف به دنبال احیای صنعت نظامی، اثبات کیفیت محصولات خود و شراکت راهبردی هم می گردد.

این همکاری ها تا جایی پیش رفته اند که برخی گزارش ها حتی حاکی از آن دارند که روسای جمهور ترکیه و اوکراین بر سر خرید حدود ۵۰ درصدی سهام شرکت موتور سیچ گفتگوهایی با هم داشته اند.

در پایان اینکه علاوه بر همکاری ها در صنعت هوایی، کیف و آنکارا در بخش های دیگر نظامی هم با همدیگر همکاری دارند. سال ها بود که به خاطر مرز طولانی با روسیه، اوکراین نتوانسته بود تا به ناوگان دریایی خود توجه مورد نیاز را داشته باشد. در سال ۲۰۱۴ و بعد از الحاق/اشغال کریمه بود که روسیه زیردریایی زاپروژیا اوکراین را تصاحب کرد. این زیردریایی در سال ۱۹۷۰ میلادی توسط شوروی ساخته شده بود و تنها زیر دریایی اوکراین بود که در بندر سواستوپول این کشور لنگر انداخته بود. اگرچه از نظر نظامی از اهمیت چندانی برخوردار نبود (روس ها پنج سال بعد و در سال ۲۰۱۹ میلادی آن را برای اوراق فرستادند) و حتی چندین سال بدون باطری از کار افتاده بود، اما از نظر حیثیتی به نوعی پیروزی و قدرت نمایی از طرف روسیه به شمار می آمد. 

باید دید که بعد از اتفاقات کریمه و با از دست دادن پنج بندر مهم از مجموع نه بندر، آیا اوکراین تمایلی به خرید زیردریایی های نوع سبک ترکیه خواهد داشت که آنکارا از آن ها به عنوان نوع دریایی پهپادهای بیرق دار از نظر کیفیت یاد می کند. این امر به خصوص پراهمیت است چرا که فعالیت های نیروی دریایی اوکراین از کریمه به اودسا انتقال یافته اند که بندری بیش تر تجاری است و آب های اودسا نه عمق قابل مقایسه با کریمه را دارند و نه از زیرساخت های مشابه بهره می برند. همین هم باعث شده تا اوکراین بیش تر تمایل خود را به خرید کشتی های جنگی ترکیه نشان دهد.

طی توافق های صورت گرفته، قرار است تا در ماه آوریل سال میلادی جاری قراردادی میان ترکیه و اوکراین برای ساخت و فروش ناوچه «میلگم» به امضا برسد. به دلیل احتمال تحریم توربین های مورد نیاز در این کشتی ها، ترکیه می خواهد تا از توربین های ساخت اوکراین برای «کشتی ملی» خود استفاده کند. قرار است اولین کشتی در ترکیه و بقیه در کارخانه کشتی سازی «اوکیان» در شهر میکولایف (شهری که ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف شوروی و حالا روسیه در آن ساخته شد) ساخته شوند. بدین ترتیب، اوکراین دومین کشور خارجی بعد از پاکستان خواهد بود که کشتی های ساخت ترکیه را استفاده می کند.

در سال ۲۰۲۰، ترکیه با عبور از حجم ۴٫۱ میلیارد دلاری سرمایه گذاری تبدیل به بزرگ ترین سرمایه گذار خارجی در اوکراین شد. در حال حاضر هم بیش از ۷۰۰ شرکت ترکیه ای در این کشور فعال هستند و تقریبا هر روز یک شرکت جدید ترکیه ای در اوکراین شروع به فعالیت می کند. این شرکت ها از بخش ساخت و ساز، مواد غذایی و نساجی گرفته تا تولید کفش و مواد آرایشی و بهداشتی فعال هستند.  

در اوایل فوریه سال جاری میلادی بود که در سفر رئیس جمهور ترکیه به اوکراین، دو کشور توافقنامه تجارت آزاد را با یکدیگر به امضا رساندند. این توافقنامه به دو کشور امکان خواهد داد تا تجارت خود را بیش از پیش افزایش دهند.  در طی یک دهه گذشته، ترکیه توانسته با استفاده از رابطه پر تنش میان روسیه و اوکراین، جایگاه خود را در معادلات داخلی و خارجی اوکراین مستحکم تر کند. در نه ماهه اول سال ۲۰۲۱، تجارت دو طرفه میان این دو کشور ساحلی دریای سیاه با افزایش پنجاه درصدی به پنج میلیارد دلار رسید و روسای جمهور دو کشور اظهار امیدواری کرده اند که با امضای توافقنامه اخیر، حجم مبادلات در چند سال آینده به ده میلیارد دلار برسد.

در سال ۲۰۲۱، بیش از دو میلیون گردشگر اوکراینی از ترکیه بازدید کرده اند که نسبت به سال گذشته آن رشدی ۱۰۶٫۵ درصدی را داشته است. اوکراین و ترکیه همچنین توافق کرده اند تا شرایط سفر بدون ویزا و بدون گذرنامه میان اتباع کشورهایشان را تا سال ۲۰۱۷ فراهم آورند.

روابط میان آنکارا و کیف اما فقط در سطح اقتصاد باقی نمانده و شکل راهبردی به خود گرفته است. بعد از الحاق/اشغال کریمه توسط روسیه، ترکیه توانسته است تا با حمایت از حاکمیت ارضی اوکراین و دفاع از حقوق تاتارهای کریمه، که جامعه بزرگی از آن ساکن ترکیه است، هم از نظر تاریخی ادعای قیومیت بر کریمه را داشته باشد و هم اینکه در دریای سیاه با شراکت اوکراین، بتواند به طور نسبی توازن قوا را در برابر قدرت فزاینده روسیه حفظ کند. در حال حاضر هم با سعی در میانجیگری میان روسیه و اوکراین،  آنکارا می خواهد از وارد شدن هرگونه زیان به روابط خود با روسیه که در بخش انرژی و گردشگری به آن وابسته است جلوگیری کند.

در آخر باید گفت که ترکیه تنها کشوری نیست و تنها کشوری هم نخواهد بود که در زمینه نظامی با اوکراین همکاری خواهد داشت. به خاطر نبود چشم اندازی برای پیوستن به ناتو در آینده ای نزدیک، اوکراین سعی می کند تا با امضای توافقنامه های دوطرفه با قدرت های کوچک، متوسط و حتی بزرگ امنیت خود را استحکام بخشد و روابط خود با دیگر کشورها را گسترش دهد. در کنار ترکیه می توان به انگلیس و لهستان اشاره کرد که هر دو به طور تاریخی روابطی رقابتی و حتی خصومت آمیز با روسیه داشته اند. در حال حاضر هم این دو کشور در حال برنامه ریزی برای ایجاد ساختاری سه جانبه در جهت مقابله با روسیه هستند.

پاورقی:

* ماکائو و هنگ کنگ دو استان منطقه ویژه اداری چین هستند که از بالاترین درجه خودمختاری در تقسیمات کشوری چین برخوردار می باشند. ماکائو و هنگ کنگ هر یک برای مدتی توسط پرتغال و انگلیس اشغال شده بودند.

** برای حفظ بی طرفی از واژه های الحاق و اشغال در مورد کریمه به طور همزمان استفاده می شود.