سه سناریوی ترور کاظمی!

دیپلماسی ایرانی – بامداد دیروز یکشنبه شاهد حمله سه پهپاد به منزل شخصی مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق در منطقه سبز بغداد بودیم؛ حمله ای که در نهایت با شکست مواجه شد. در پی این حمله بسیاری به دنبال یافتن عاملان و اهداف پشت پرده این ترور بوده و هستند. در این رابطه هم تحلیل های سیاسی و رسانه‌ای متعددی در محافل داخلی، منطقه‌ای و جهانی شکل گرفته است. دیپلماسی ایرانی هم برای بررسی این مسئله، گفت وگویی را با صباح زنگنه، تحلیلگر مسائل خاورمیانه داشته است تا به ارزیابی در خصوص اهداف و سناریوهای پشت این ترور برسد. البته در ادامه گپ و گفت سعی شده تا به این سوال نیز پاسخ داده شود که آیا ارتباطی بین ترور الکاظمی با وضعیت کنونی عراق به خصوص بعد از انتخابات پارلمانی وجود دارد یا خیر که در ادامه می خوانید:

به دنبال حواشی بی پایان انتخابات زودهنگام پارلمانی در عراق که تا درگیری مردم با نیروهای نظامی و امنیتی در بغداد و کشته و زخمی شدن تعدادی کشیده شد شاهد حمله پهپادی بامداد دیروز یکشنبه به منزل مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق بودیم. به باور شما این حمله ناکام صرفا با هدف گذار از اعتراض به نتایج انتخابات بود یا اینکه به آشوب کشیده کل عراق و حتی ایجاد جنگ داخلی در این کشور هدف این حمله پهپادی بوده است؟

واقع امر این است که هر دو هدف می تواند در دستور کار ترور ناکام مصطفی الکاظمی بوده باشد. چرا که درصورت ترور نخست وزیر عراق و شکل گیری یک جنجال بزرگ سیاسی و همچنین بحران امنیتی در داخل عراق بی شک مسئله نتایج انتخابات زودهنگام پارلمانی به حاشیه کشیده می شد و از طرف دیگر تبعات بعدی آن از نظر اجتماعی می توانست این کشور را به سمت درگیری احزاب و شخصیت ها تا مرز جنگ داخلی بکشاند. لذا وجود هر کدام از این اهداف منافاتی با دیگری ندارد، بلکه در یک نگاه عمیق تر می توان گفت هر دو هدف در طول همدیگر قرار دارند و می توانند مکمل هم باشند. به هر حال به نظر می‌رسد برخی احزاب، شخصیت ها و جریان های داخلی در عراق، منطقه و فرامنطقه به هیچ وجه تمایلی ندارند که دموکراسی در این کشور رشد پیدا کند و عراق به یک صلح، ثبات، پیشرفت، توسعه و امنیت پایدار دست پیدا کند، چرا که این شرایط به هیچ وجه نمی تواند تامین کننده منافع آنها باشد. بنابراین از هر طریق ممکن سعی خواهد شد که عراق همواره با چالش های متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی، دیپلماتیک و ... دست به گریبان باشد؛ کما اینکه در یک برهه به دنبال تحریک مردم در برابر دولت بودند، در برهه ای داعش را به عراق آوردند، در مقطع دیگری به دنبال ایجاد تفرقه در اقوام و مذاهب عراقی بودند و اکنون هم با دستکاری در نتایج انتخابات تلاش دارند شرایط برای ایجاد اختلافات و درگیری در این کشور فراهم شود. این جریان قطعاً دست به هر اقدامی خواهد زد که یا نتایج انتخابات با مشکل، ابهام و چالش مواجه باشد یا در نهایت این نتایج به نفع جریان متبوعشان تمام شود. 

اما سناریوهای پشت ترور مصطفی الکاظمی چه بود؟

من سه سناریوی کلی برای این ترور ناکام متصورم؛ یا اینکه مردم از قبایل و عشایر مختلف عراق، چه کرد، چه سنی و چه شیعه به جان هم بیفتند، یا اینکه نیروهای امنیتی و ارتش با مردم عراق درگیر شوند و یا اینکه شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه ای جدید به طور مستقیم مدیریت شرایط عراق را در دست بگیرد. البته این سه سناریو در برخی از محافل سیاسی و رسانه‌ای هم مطرح شده است.

با نگاهی به برندگان و بازندگان انتخابات اخیر عراق به نظر می رسد که یک بازی دو سر باخت برای مردم شکل گرفته باشد. چه در نهایت نتایج انتخابات به نفع جریان مقتدی صدر تمام شود و یا در طرف مقابل، نوری مالکی که سابقه یکی از فاسدترین دولت های عراق نوین پس از صدام حسین را به نام خود زده است روی کار بیاید و عنان امور را در دست بگیرد شرایط برای تداوم ثبات و تشدید فساد ساختاری و ناکارآمدی ساختار سیاسی عراق وجود دارد چرا که هر دو طرف از بانیان اصلی به وجود آمدن وضعیت کنونی در عراق هستند. تحلیل شما در این خصوص چیست؟

اولا اینکه ما در هر دوره از انتخابات پارلمانی عراق شاهد میزانی از اختلافات و جنجال های سیاسی بین برندگان و بازندگان انتخابات بوده‌ایم. در سایه این اختلافات تشکیل پارلمان و دولت جدید در عراق ماه ها به تعویق افتاده است. نکته مذکور نشان می دهد که ساختار سیاسی فعلی عراق خارج از انتظارات و خواسته های مردم عراق شکل گرفته است، چرا که برخی از احزاب، جریان ها و شخصیت ها سعی دارند بر وضعیت این کشور مسلط باشند و از هر روشی برای قبضه قدرت استفاده می کنند. لذا نتایج انتخابات فعلی هم چندان تفاوتی با انتخابات در دوره های قبل نمی کند. خصوصا که هنوز تکلیف برندگان و بازندگان انتخابات فعلی به طور کامل مشخص نشده است. این مسئله خود گویای آن است که انتخابات پارلمانی در عراق کمال بیش با حضور همین احزاب و جریان ها رقم خورده و یک فضای بسته بین آنها در مدیریت عراق را به وجود آورده است. بنابراین در یک نگاه واقع بینانه نمی توانستیم انتظار داشته باشیم نتایجی غیر از نتایج فعلی رقم بخورد.

حتی با وجود اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹؟

حتی با وجود انقلاب اکتبر ۲۰۱۹. چون پیرو پاسخ به سوال نخست اشاره داشتم که همواره جریان‌هایی، چه در داخل عراق، چه در سطح منطقه و چه جریان های فرامنطقه ای سعی داشته و دارند که دموکراسی در این کشور رشد پیدا کند و عراق به یک صلح، ثبات، پیشرفت، توسعه و امنیت پایدار دست پیدا کند، چرا که این شرایط به هیچ وجه نمی تواند تامین کننده منافع آنها باشد. بنابراین از هر طریق ممکن سعی خواهد شد که عراق همواره با چالش های متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی، دیپلماتیک و ... دست به گریبان باشد. نکته دیگری که در پاسخ به سوال قبلی شما لازم به ذکر است به کاهش مشارکت در انتخابات عراق به خصوص در دو دوره اخیر بازمی‌گردد. در انتخابات فعلی شاهد بودیم با وجود آنکه در قطعنامه سازمان ملل مشارکتی در حدود ۴۰ درصد ذکر شد، اما بسیاری معتقدند میزان مشارکت بسیار پایین‌تر از این عدد بوده است. برخی از مراکز مطالعاتی بر این باورند میزان مشارکت واقعی چیزی در حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد بوده است. یقینا کاهش مشارکت بهترین فضا را برای روی کار آمدن نیروها و احزاب سلطه طلب و قدرت طلب فراهم می کند. پیرو این نکته در انتخابات فعلی مرجعیت احساس خطر کرد، چون به باور مرجعیت عراق کاهش مشارکت در این دوره از انتخابات می‌تواند این کشور را وارد یک دوره بسیار سخت، پیچیده، بغرنج و بحرانی کند به گونه ای که فساد و ناکارآمدی ساختار سیاسی به بیشترین حد خود برسد. بنابراین برخلاف دوره پیشین که مرجعیت حضور یا عدم حضور را به صلاحدید و قوه تشخیص مردم عراق واگذار کرده بود و بنایی برای تشویق به حضور مردم در صندوق رای نداشت، این بار وارد صحنه شد و سعی داشت با دعوت از مردم برای حضور در پای صندوق ها، مشارکت را افزایش دهد تا مانع از ورود این افراد و احزاب قدرت طلب و پیروزی آنها در انتخابات شود که در نهایت باز هم این انتخابات با کاهش بیشتر مشارکت مردم عراق رقم خورد. 

دلیل اصلی و محوری کاهش مشارکت مردم عراق را چه می دایند که حتی با حضور مرجعیت تغییر پیدا نکرد؟

به باور من دلیل محوری و اصلی کاهش مشارکت سرخوردگی و ناامیدی مردم عراق بود. یعنی یاس مردم عراق از انتخابات پارلمانی، تشکیل مجلس و دولت برآمده از آن برای مبارزه با فساد و ناکارآمدی ساختار سیاسی عراق نوین بعد از صدام حسین سبب شده است که عراق ی ها دیگر باوری به صندوق رای و دموکراسی نداشته باشند. لذا چون مردم عراق خیری از انتخابات پیشین ندیده بودند و عملاً هم اعتقاد داشتند که خواسته ها، انتظارات و آرمان های انقلاب اکتبر ۲۰۱۹ توسط برخی از احزاب، جریان ها و شخصیت ها مصادره به مطلوب شده است نمی‌توان از انتخابات اخیر هم شاهد یک تحول گسترده برای مبارزه با فساد و ناکارآمدی بود. چرا که پارلمان و دولت برآمده از انتخابات فعلی هم تفاوتی با دوره‌های قبل نخواهد کرد.   

این یاس و سرخوردگی مردم عراق تا کجا ادامه خواهد داشت؟

 به باور من تا زمانی که ساختار سیاسی عراق برمبنای نظم نوین مدنظر ایالات متحده آمریکا تشکیل شود وضعیت همین خواهد بود، چون مشکل زیربنای نظم جدید عراق نوین بعد از صدام حسین است. به هر حال نظم جدید عراق بر اساس قانون اساسی شکل گرفت که تدوین کننده اصلی یا پیش‌نویس اصلی آن توسط یک مشاور آمریکایی ارائه شد. یعنی احزاب و شخصیت های عراقی برای تدوین قانون اساسی عملاً در چارچوب همین پیش‌نویس مدنظر آمریکایی‌ها عمل کردند؛ پیش نویسی که قانون اساسی عراق را بر اساس تقسیم قدرت تعریف کرده بود. در این راستا یک سوم قدرت به اهل سنت، یک سوم قدرت به کردها و یک سوم قدرت به شیعیان خواهد رسید و در این بین عملاً چیزی که مهم نیست مسئله اکثریت یا اقلیت است. در این شرایط قطعا شاهد نوعی بن بست سیاسی در داخل عراق خواهیم بود، چون هر کدام از این بخش ها باید هماهنگ با دو بخش دیگر عمل کنند، در صورتی که دموکراسی بر اساس رای اکثریت عمل می کند. در صورتی که اکنون بدون حضور یکی از این ۳، پروسه تشکیل دولت و پارلمان متوقف خواهد بود. یعنی یکی از این ۳، مشارکتی در تشکیل پارلمان و تشکیل دولت نداشته باشند و یا موافقت خود را اعلام نکنند آن زمان شاهد چالش، بن بست و بحران در عراق خواهیم بود. این یعنی تعطیلی اراده برای انجام کار در عراق. اینجاست که شاکله قانون اساسی بر اساس طراحی آمریکایی‌ها باعض ایجاد این نابه سامانی‌ها در شکل گیری دولت و موفقیت دولت ها در عراق شده است.