تلاش های مستاصل چین برای پرهیز از اشتباهاتی که به سقوط شوروی منجر شد

نویسنده: کریستوفر واسالو

دیپلماسی ایرانی: اقدامات سرکوب گرایانه شی جین پینگ در سین کیانگ با یک فوریت همراه است که فقط مورد مشابه تاریخی آن می تواند چنین امکانی را فراهم کند. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بر روی سرکوب وحشیانه شی در این منطقه سایه افکنده است. شی و مشاوران وی مدتهاست که ناآرامی های قومی و نیروهای تجزیه طلب در مناطق حاشیه ای امپراتوری شوروی را انگیزه پشت فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می دانند. مدت ها قبل از مداخله شدید در سین کیانگ، رئیس‌جمهور چین بر این عقیده بود که شباهت های بین سیاست قومی چین و اتحاد جماهیر شوروی می تواند خطر تجزیه فاجعه آمیز اقتدار حزب کمونیست در منطقه را به دنبال داشته باشد.

از زمانی که اتحاد جماهیر شوروی به طور ناگهانی از داخل منفجر و منحل شد، رهبران چین به تجزیه و تحلیل این فروپاشی پرداختند تا با اتخاذ استراتژی مناسب و تصحیح اشتباهات، از تکرار اتفاقی مشابه در این کشور جلوگیری کنند. در طول یک سال تحقیق، به بررسی تاثیرات مهمی که مثال شوروی بر روی رهبران چین در طول ۳۰ گذشته داشته پرداختم. با دنبال کردن درک حزب کمونیست چین از درس های گرفته شده از این فروپاشی، می توان نشانه هایی از نگرانی رهبری حزب در زمان های بحرانی و دوره هایی که همراه با تغییر است را مشاهده کرد.

یکی از یافته ها مخصوصا نظر مرا به خود جلب کرد: روایت های چین در مورد فروپاشی شوروی برای توجیه وحشت های فزاینده ناشی از یکپارچه سازی قومی در سین کیانگ به کار گرفته شده است. قرائت تاریخی شی از فروپاشی شوروی وی را از نسل کشی فرهنگی در سین کیانگ منصرف نخواهد کرد و فقط اعتقاد او به ضرورت تلاش ها در این زمینه را تقویت خواهد کرد.

منطقه غربی سین کیانگ زمانی تحت سلطه مسکو بود. در دهه هفتاد میلادی، آسیای میانه برای رهبران شوروی باعث دردسرهای جدی شده بود. این منطقه کانونی برای انواع فعالیت های تجزیه طلبانه بود که در نهایت باعث برچیده شدن امپراتوری شوروی در آنجا شد. برای بیش از یک دهه است که، ما رونگ، محققی پر نفوذ در دانشگاه پکن، مقالاتی را منتشر می کند که به «شکست» سیاست قومی شوروی در آسیای میانه اشاره دارد. وی و افرادی چون هو آنگانگ از دانشگاه چینگوآ معتقدند که عدم توانایی اتحاد جماهیر شوروی در مطیع کردن هویت قومی و پاکسازی ملیت های محلی دلیل اصلی انحلال شوروی بوده است.

این نوع استدلال تاریخی اکنون برای تشویق سرکوب های قومی در سین کیانگ استفاده می شود. در تحلیلی که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، ما رونگ جزئیات سستی سیاست قومی که باعث سقوط اتحاد جماهیر شوروی شد را شرح می دهد. بزرگترین اشتباه حکمرانی شوروی اعطای حق قانونی به آنچه که «جمهوریهای خودمختار» گفته می شد برای خروج از اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل ملت های مستقل بود. به گفته ما رونگ، در زمان های آرام  «وقتی قدرت دولت [شوروی] پایدار بود و سیستم کاملا متمرکز بود»، هیچ یک از جمهوری های خودمختار اتحاد جماهیر شوروی «واقعا تلاش زیادی نکردند تا این حق استقلال را تحقق بخشند.» با این حال، وقتی کنترل شوروی در دوره گورباچف رو به ضعف نهاد، «سیستم سیاسی کشور شروع به تزلزل کرد» و برخی از این جمهوری ها «به دنبال تاسیس کشورهای مستقل بر اساس حق خروج که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده بود» گشتند.

قانون چین در ظاهر به مناطق خودمختار مانند سین کیانگ، «حق خروج» اعطا می کند که مشابه قانونی است که باعث سقوط اتحاد جماهیر شوروی شد. ما رونگ این سوال را مطرح می کند که آیا این حق خروج - که در یک بند از قانون خودمختاری منطقه ای قومی چین بیان شده است - می تواند «توجیه قانونی باشد که از طریق آن مناطق خودمختار قومی بتوانند آشکارا اقتدار دولت مرکزی را به چالش بکشند؟ باید بدانیم این گونه بود که اتحاد جماهیر شوروی، که سابقا  یک ابرقدرت بود، از هم پاشید.»  بدون اقدامات سختگیرانه تر برای سرکوب ملی گرایی قومی، «هویت گروه اقلیت» به جای انسجام یافتن حول محور هویت چینی «تقویت و سیاسی می شود». به گفته ما، این یک تحول خطرناک است و به تشویق تجزیه طلبی منجر می شود.

در مجموعه سخنرانی های خود در سال ۲۰۱۴ در ارومچی، پایتخت سین کیانگ، شی جین پینگ با صراحت به توضیح فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برای توجیه تغییرات در سیاست های قومی چین پرداخت. گرچه رسانه های دولتی چین گاهی به وجود این سخنرانی ها اشاره کرده اند، اما هرگز این سخنرانی ها به طور رسمی منتشر نشده اند. آن ها تنها از طرف خبرنگاران نیویورک تایمز که این مطالب را در سال ۲۰۱۹ منتشر کردند، فاش شدند.

این سخنرانی ها نشان می دهند که شی بزرگترین تهدیدها برای چین را از دریچه فروپاشی شوروی می بیند و این که چقدر نظر وی به تحلیل ما رونگ نزدیک شده است. فروپاشی شوروی یک وسواس طولانی مدت برای شی است. وی ۱۰ سال پیش در حالی که رئیس مدرسه مرکزی حزب بود، دستور انجام تحقیق در رابطه با سقوط اتحاد جماهیر شوروی را داده بود.

در یکی از این سخنرانی ها در ارومچی، رئیس‌جمهوری چین به انحلال اتحاد جماهیر شوروی اشاره کرد تا بتواند ادعای خود مبنی بر این که سرمایه گذاری اقتصادی در سین کیانگ برای جلوگیری از تجزیه طلبی قومی کافی نیست را تقویت بخشد. به گفته شی، جمهوری های بالتیک از ثروتمندترین کشورها در اتحاد جماهیر شوروی بودند، اما در زمان سقوط آن از جمله اولین کشورهایی بودند که فدراسیون را ترک کردند. یوگسلاوی که نسبتاً ثروتمند بود نیز نتوانست از سد نیروهای جدایی طلب به سلامتی عبور کند. شی به کادر حزب کومونیست که به سخنرانی اش آورده شده بودند گفت: «ما می گوییم که توسعه مهمترین اولویت و مبنای دستیابی به امنیت پایدار است و این درست است، اما اینکه تصور کنیم با توسعه هر مشکلی به خودی خود حل می شود، تصوری غلط است.» افزایش درآمد برای جلوگیری از ناآرامی های اویغورها کافی نیست. «در سالهای اخیر، سین کیانگ رشدی سریع به خود دیده و سطح زندگی به طور مداوم بهبود یافته است، اما با این وجود، جدایی طلبی قومی و خشونت تروریستی هنوز در حال افزایش است. این نشان می دهد که توسعه اقتصادی به طور خودکار باعث ایجاد نظم و امنیت پایدار نمی شود.»

بنابراین، به جای روش های سنتی تعدیل ناآرامی های قومی در سین کیانگ - مانند سرمایه گذاری اقتصادی یا زیرساختی - تجربه حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی نشان می دهد که یک کارزار تبلیغاتی ایدئولوژیک، و نه یک سرمایه گذاری اقتصادی مورد نیاز است. چنین محاسبه ای در پشت سیاست های وحشتناک بازآموزی و تلاش های گسترده برای بازداشت دسته جمعی است که امروز در سین کیانگ در جریان است.

شی همچنین در این سخرانی تأکید می کند که خشونت در سین کیانگ می تواند پیامدهای خطرناکی برای بقیه چین هم داشته باشد. بدون اقدامات جدی برای جلوگیری از ناآرامی های بعدی، «ثبات اجتماعی با شوک روبرو خواهد شد، وحدت کلی اقوام مختلف آسیب خواهد دید، و چشم انداز وسیع اصلاحات، توسعه و ثبات تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.»

چین احتمال سقوط و انحلال خود را در آیینه سقوط شوروی مطالعه می کند. رهبران چین می دانند که جدایی طلبی چگونه گریبانگیر همسایه شمالی آن ها شد. مرکزیت اتفاقات شوروی در تصمیم گیری های سیاسی امروز چین، شواهد قانع کننده ای از سهم بزرگ این حوادث در پروژه سرکوب سین کیانگ توسط شی فراهم می کند. از نظر شی جین پینگ و مشاورانش، سرکوب وحشیانه در سین کیانگ یکی از جنبه های اساسی بقای رژیم است.

منبع: دیپلمات / ترجمه: علی مفتح