ایران به دنبال نفوذ اقتصادی در آسیای میانه

نویسنده: جیمز دورسو

دیپلماسی ایرانی: برای ایالات متحده، ایران حامی تروریسم و سرچشمه خطر گسترش سلاح هسته ای است اما جمهوری اسلامی برای همسایگان آسیای مرکزی اش یک فرصت سرمایه گذاری و تجاری محسوب می شود.

ایران توجهش را بر آسیای مرکزی متمرکز کرده و دیپلمات هایش در ماه های اخیر به عنوان بخشی از سیاست "نگاه به شرق"، به پنج کشور سفر کرده اند. در آوریل 2021، ایران و تاجیکستان توافق کردند تا همکاری های نظامی را ارتقاء دهند.

در واقع، کشورهای آسیای میانه نیز در تلاشند تا تجارت با ایران را گسترش دهند. قزاقستان به عنوان بزرگ ترین اقتصاد آسیای میانه، اخیرا پیرامون افزایش همکاری ها با ایران سخن گفته که احتمالا فراتر از سامانه داد و ستدی است که ایران در سال 2020 پیشنهاد داد و در پی ایجاد روابط عمیق تر از گذر گفت وگوهای "پیمان دریای خزر در سال 2018" است. کل گردش تجاری (صادرات به علاوه واردات) به اندازه 375 میلیون دلار در سال 2019 بوده است.

ازبکستان، با بیشترین جمعیت در آسیای میانه، در سال 2020 یک توافق دو جانبه با ایران امضا کرد. این کشورِ محصور در خشکی علاقمند است تا از بندر چابهار ِایران در دریای عمان به عنوان دروازه تجاری استفاده کند. کل گردش تجاری در سال 2019 به اندازه 400 میلیون دلار بود.

ترکمنستان که بیش از 700 مایل مرز مشترک با ایران دارد، اخیرا یک ایستگاه بازرسی مرزی دیگر برای تجارت با ایران بازگشایی کرده است. ترکمنستان همچنین عضو پیمان دریای خزر سال 2018 است. کل گردش تجاری اش با ایران بیش از 400 میلیون دلار در سال 2018 بود.

سیاست های ایالات متحده برای تحریم و منزوی کردن ایران نوعی تحمیل مالیات بر منطقه است و امکان دارد این نگرانی را ایجاد کند که واشنگتن نسبت به تاثیرات منطقه ای برنامه های خود بی توجه است و اهمیتی به آن نمی دهد. با این حال، باید توجه داشت که اگر چه منافع ایالات متحده در منطقه پراکنده است اما روابط تجاری سالم بین ایران و شرکای آسیای میانه به این کشورها اطمینان می دهد تا استقلال خود را حفظ و به ثبات منطقه کمک کنند تا بتوانند از اهداف ایالات متحده پشتیبانی کنند.

حکومت ایران جای پایش را محکم کرده و به نظر می رسد تا زمانی که بر قدرت است رفتارش را به همین روال خواهد بود. تحریم ها موجب شد تا ایران برای واردات غذا دچار مشکل شود چرا که بسیاری از بازرگانان از ترس تحریم ها تمایلی به تجارت با ایران نداشتند.

گسترش تجارت با کشورهای آسیای میانه می تواند منافع زیادی برای ایران داشته باشد. ایالات متحده همواره می تواند به عنوان یک راهبرد بازدارنده در برابر ایران کشورهای کوچکتر را قوی کند، اما در عوض باید این پیام را صادر کند که به سود ثبات از تجارت منطقه ای پشتیبانی خواهد کرد. این اقدام همچنین می تواند بر جمعیت منطقه ای که به روسیه و چین اعتماد بیشتری دارند، تاثیر مثبتی داشته باشد.

سیاست نگاه به شرق ایران بازگشتی به منافعش در آسیای میانه در دهه 1990 است که در آن زمان سیاست هایش توسط کشورهای تازه استقلال یافته که از صدور انقلاب اسلامی هراس داشتند، رد شد.

در آستانه بی ثباتی آینده افغانستان و موقعیت مخاطره آمیز مالی ایران، این کشور نیازمند همکاری با کشورهای آسیای میانه است. بنابراین عاقلانه است که این بار دوراندیشانه عمل کنیم.

سند 25 ساله همکاری ایران و چین چندان هم عملیاتی به نظر نمی رسد. برآورد سرمایه گذاری سالانه 16 میلیارد دلاری در اقتصادی که بالاترین رقم سرمایه گذاری سالانه اش تنها 5 میلیارد دلار بوده، واقعی نمی نماید. بر خلاف باراک اوباما، شی جی پینگ تا امتیازات زیادی از ایران نگیرد، امتیازی نمی دهد. علاوه بر امتیازات سیاسی، همانند نصب ایستگاه های جمع آوری اطلاعات، چین به اندازه ای سرمایه گذاری خواهد کرد که از نفت با قیمت پایین ایران بهره مند شود و اطمینان حاصل کند که ایرانی ها از کالاها و خدمات چینی می خرند.

تحریم ها، اقتصادِ ایران را فلج کرده و ساز و کار فشار حداکثری دولت ترامپ ذخایر نقدی دلاری ایران در انتهای سال 2020 را تنها به 4 میلیارد دلار رساند. دولت ایران برای نجات خود به توافق هسته ای چنگ می اندازد اما آن هم به تنهایی برای تسکین فوری و گسترده، کافی نیست.

نتیجه این پویایش ها برای آسیای میانه این است که ایران مشتاق گسترش تجارت با آنهاست. هم برای آنکه نقش فرمان بردارش در رابطه با چین را جبران کند و هم برای آنکه چهره دوستانه ای از خود را در میان همسایگانش به نمایش بگذارد. تجارت ایران با کشورهای آسیای میانه به ثبات منطقه ای کمک می کند که پس از خروج آمریکا از افغانستان دچار آشفتگی خواهد شد و این اطمینان را می دهد که کشورهای کوچک می توانند در برقراری توازن قدرت بین چین، روسیه، ترکیه و ایران، نقش ایفا کنند.

منبع: هیل / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11