تبلیغات منفی و عجیب علیه توافق تهران-پکن

نویسنده: الیوت آبرامز

دیپلماسی ایرانی: وزرای امور خارجه ایران و چین 27 مارس در مراسمی در تهران توافقی را در رابطه با سرمایه گذاری 400 میلیارد دلاری چین در ایران در 25 سال آینده امضا کردند. 

نیویورک تایمز این توافق را تحت عنوان «چین با توافق 400 میلیارد دلاری با ایران می تواند نفوذ خود را در خاورمیانه افزایش دهد» گزارش کرد و نوشت: «ایران جزئیات توافق را قبل از امضا علنی نکرد و دولت چین هم جزئیات آن را بیان نکرده است. اما کارشناسان گفتند که توافق نهایی تفاوت های چندانی با پیش نویس 18 صفحه ای که سال گذشته توسط نیویورک تایمز منتشر شد، نداشته است. در آن پیش نویس به جزئیات سرمایه گذاری 400 میلیارد دلاری چینی در ده ها زمینه از جمله بانکداری، ارتباطات از راه دور، بنادر، خطوط ریلی، مراقبت های بهداشتی و فناوری اطلاعات طی 25 سال آینده اشاره شده بود. در ازای این سرمایه گذاری، چین یک عرضه منظم و به گفته یک مقام ایرانی و یک تاجر نفت با تخفیف شدید، از نفت ایران دریافت خواهد کرد.»

با این حال، دلایلی برای شک و تردید به این تصورات وجود دارد. نخست اینکه توافق در سال 2016 یعنی 5 سال پیش در جریان سفر شی جین پینگ به ایران پیشنهاد شد و مورد بررسی قرار گرفت. این مدت زمان برای رسیدن به نقطه امضای توافق خیلی طولانی است و جزئیات و شرایط توافق هنوز علنی نشده؛ چرا؟ یک نظریه این است که ایران نفت را با تخفیف زیادی به چین می فروشد و این تخفیف آنقدر بزرگ و قابل توجه است که در داخل با مقاومت و اعتراض مواجه خواهد شد. اینکه این نظریه چقدر درست یا عملی باشد، بعدتر در زمان اجرای نوشته ها در عمل مشخص می شود.

همچنین، لازم است اعداد نیز مورد توجه قرار بگیرند. طبق گزارش بانک جهانی، کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران از همه منابع در سال 2017 بالغ بر 5 میلیارد دلار بوده که تا سال 2019 به 1.5 میلیارد دلار کاهش یافته است. احتمالا این سرمایه گذاری ها در ایران در سال 2020 بیشتر سقوط کرده و به حدود 1 میلیارد دلار رسیده. توافق سرمایه گذاری 400 میلیارد دلاری چین در ایران در بازه 25 سال به این معنی است که این کشور سالانه 16 میلیارد دلار سرمایه گذاری می کند. چنین اعداد و ارقامی برای ایران، کشوری که هرگز بیش از 5 میلیارد دلار در یک سال سرمایه گذاری مستقیم خارجی از کل جهان جذب نکرده، واقع بینانه به نظر نمی رسد. به علاوه، دلیل خوبی برای زیر سوال بردن تصورات درباره گرایش چین به افزایش وابستگی خود به صادرات نفت ایران وجود دارد: آیا چین واقعا می خواهد به جای تنوع بخشیدن به منابع خود تنها به یک منبع در خاورمیانه تکیه کند؟

روش های دیگری نیز برای ارزیابی واقعی بودن رقم 400 میلیارد دلار وجود دارد. طبق ردیاب سرمایه گذاری های جهانی چین که توسط موسسه «امریکن اینترپرایط» و «بنیاد هریتج» ایجاد شده، این کشور در 15 سال بین 2004 و 2019 در مجموع 182 میلیارد دلار (به طور متوسط 12 میلیارد دلار در سال) در ایالات متحده، 98 میلیارد دلار (6.5 میلیارد دلار در سال) در استرالیا، و 83 میلیارد دلار (5.5 میلیارد دلار در سال) در بریتانیا سرمایه گذاری کرده و این رقم برای کشورهایی مانند برزیل، کانادا، آلمان و سوئیس کمتر است. بنابراین چقدر واقع بینانه است که تصور کنیم چین سالانه بیش از هر کشور دیگری در دنیا در ایران سرمایه گذاری می کند؟
 
البته این بدان معنا نیست که یک معامله بزرگ اقتصادی بین ایران و چین معنایی ندارد. باید این مساله را در نظر گرفت که ایران هر چه نفت بیشتری به چین بفروشد، تحریم های ایالات متحده را زیر پا گذاشته و تضعیف کرده است. همچنین باید این احتمال را در نظر گرفت که چین سرمایه گذاری های خود را در ایران در بسیاری از بخش های اقتصادی افزایش خواهد داد. این مساله احتمالا بر تمایل چین بر تحمیل انضباط بر ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در رابطه به عقب نشینی از تعهدات برجامی، پروتکل الحاقی و پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای تاثیر خواهد داشت.

در نهایت، درباره چشم انداز فروش نفت ایران «با تخفیف شدید» به چین به عنوان بخشی از توافق آنطوری که در گزارش نیویورک تایمز مطرح شده، شک و تردید وجود دارد. نظام روحانی ایران بارها از این مساله سخن گفته که به دنبال استقلال و تعیین سرنوشت خود است و قاطعیت در این مورد را با ضعف رژیم شاه مقایسه می کند. در چنین شرایطی اگر تصور کنیم که توافق با چین فروش نفت با ارزان ترین قیمت را شامل شود، چین می تواند در صدد خریدن کل کشور برآید. لازم به یادآوری است که حداکثر مبلغ سرمایه گذاری شده در ایران در یک سال 5 میلیارد دلار بوده است و طبق آنچه درباره توافق تبلیغات می شود، چین به مدت 25 سال سالانه سه برابر این مبلغ در ایران سرمایه گذاری خواهد کرد. در پایان این دوره سرمایه گذاری ایران اساس به یک شرکت تابعه متعلق به چین یا به عبارت دیگر یک پمپ نفت و گاز برای جمهوری خلق تبدیل خواهد شد.

به هر حال، آنچه توسط نیویورک تایمز به عنوان جزئیات توافق منتشر شده، قابل پذیرش نیست و شاید هدف ایران و چین از منتشر نکردن جزئیات هم استفاده از همین گمانه زنی ها در جریان مقابله با تحریم های ایالات متحده باشد.

منبع: نشنال ریویو / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34