اهمیت استراتژیک عمان برای چین

نویسنده: مقصد میرامبکف، کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی 

دیپلماسی ایرانی: در سال های اخیر، چین از طریق سرمایه گذاری در زیرساخت های فیزیکی، یعنی بندرها و خطوط لوله، راه آهن سریع السیر و سایر تاسیسات، با تجارت و سرمایه گذاری های دو جانبه به دنبال تعمیق مرکز جهانی خود با اتصال به آسیا، اروپا و آفریقا در کشورهای در امتداد جاده ابریشم زمینی و دریایی است. عمان قرار است نقش حیاتی در رد پای در حال گسترش چین در خاورمیانه بازی کند. موقعیت دریایی سودمند آن، نفوذ در بازارهای انرژی و سیاست خارجی مستقل، عمان را به یک شریک جذاب برای چین تبدیل کرده و از اهمیت راهبردی اساسی در ساخت و تحقق ابتکار جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم (MSRI) برخوردار است. عمان مشتاقانه MSRI چین را پذیرفته و ابراز اشتیاق کرده است تا از نفوذ روزافزون چین در خاورمیانه برای تبدیل خود به یک مرکز تجارت جهانی و تولید استفاده کند. در این نوشته به اهمیت قابل توجه عمان در ابتکار عمل جاده ابریشم دریایی چین و محدودیت های پیش رو آن می پردازیم. 

سیاست پکن در قبال عمان بخشی از سیاست کلی آن در خلیج فارس و خاورمیانه است که به نوبه خود بخشی از سیاست خارجی چین در سطح جهانی است. در دهه دوم قرن بیست و یکم، خاورمیانه چهار اولویت مهم برای سیاست خارجی چین را نشان می دهد. مهمترین آنها اهمیت منطقه به عنوان منبع انرژی و منطقه مهمی برای تجارت و سرمایه گذاری چین است. به عنوان بزرگترین مصرف کننده انرژی در جهان به طور کلی و دومین وارد کننده نفت خام، حفاظت از جریان پایدار نفت خام از منطقه یکی از مهمترین نگرانی های چینی ها است. دوم، این منطقه به ویژه برای مولفه جاده ابریشم دریایی، بخشی مهم از ابتکار چین است. در گذشته، خاورمیانه توسط پکن به عنوان یک منطقه پیرامونی و نسبتا ناچیز در جهان در نظر گرفته می شد، در حالی که اکنون خاورمیانه به عنوان یک تقاطع حیاتی ژئواستراتژیک جهانی و مهمترین منطقه برای تحقق برنامه چین، فراتر از آسیا – اقیانوسیه که در مجاورت خود است. سوم، پکن به خاورمیانه به عنوان عرصه رقابت قدرت بزرگ نگاه می کند که در آن باید قدرتی در حال ظهور مانند چین را به عنوان یک بازیگر در نظر گرفت. سرانجام، چین دارای منافع امنیتی حیاتی در خاورمیانه در مورد گسترش تروریسم و ایدئولوژی افراطی و تأثیر آن بر جدایی طلبی اویغور است. این نگرانی وجود دارد که اویغورهای چینی که در کنار القاعده و داعش در سوریه می جنگند، ممکن است جنگ را ترک و تلاش برای بازگشت کنند و یک روایت و انگیزه اسلامی جدیدی را بیاورند که چالش مهمی برای ثبات اجتماعی و توسعه اقتصادی سین کیانگ محسوب می شود. با این مقدمه وارد هدف اصلی نوشته که ارزش استراتژیک عمان برای موفقیت جاده ابریشم دریایی چین است می شویم. 

علیرغم قرار نگرفتن مستقیم کشور عمان در مسیرهای تجاری دریایی، این کشور آماده است تا در تلاش های چین برای احیای مسیرهای تجاری دریایی باستان نقش مهمی ایفا کند و دارای سهم اقتصادی و ژئوپلیتیکی بالایی در راهروی اقتصادی دریایی برنامه ریزی شده پکن است. عمان از اهمیت و ارزش استراتژیکی برای موفقیت این ابتکار برخوردار است. 

نخست، عمان در جنوب شرقی شبه جزیره عربستان و در مجاورت تنگه هرمز، شریان دریایی حیاتی بین خلیج فارس و خلیج عمان و دریای عرب و اقیانوس هند واقع شده است. عمان با عربستان سعودی، یمن و امارات متحده عربی مرز مشترک دارد و در نزدیکی هند، ایران، پاکستان، آفریقای شرقی و منطقه بزرگ اقیانوس هند واقع شده، که یکی از نگرانی های اصلی امنیت ملی چین است. 

حضور در حال گسترش چین در عمان افزایش حضور پکن در اقیانوس هند و دریای عرب را باعث خواهد شد. دوم، همسایگی عمان با دریای عرب، خلیج عمان، خلیج فارس و اقیانوس هند به آن امکان دسترسی به مهمترین کریدورهای انرژی در جهان را می دهد و موقعیت عمان را در زنجیره تأمین انرژی جهانی افزایش می دهد. بیش از 80 درصد تجارت دریایی جهان در حمل و نقل نفت از طریق مسیرهای اقیانوس هند، 18.5 درصد از کل تجارت نفت و 40 درصد از تجارت دریایی جهانی تجارت نفت از تنگه هرمز عبور می کند، و این بزرگترین منطقه ترانزیت دریایی در جهان است. چین با کمک عمان می تواند به مدیریت و کنترل موثر جریان انرژی مورد نیاز خود دست یابد و بازار جدیدی را باز کند و مسیرهای تجاری را برای عمان و خاورمیانه باز کند، زیرا طرح چین، اقتصاد منطقه را با جنوب شرقی و شرق آسیا متصل می کند. 

اقتصادهای آسیایی به نوبه خود به دنبال افزایش ادغام و همکاری اقتصادی هستند. در مورد اتصالات حمل و نقل، این کشور در مهمترین مسیرهای حمل و نقل بین المللی است که بسیاری از قاره ها را به هم متصل می کند. همچنین مسیرهای تجاری مستقیم به بازار رو به رشد شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، هند و آفریقا دارد. عمان از زیرساخت های حمل و نقل بسیار خوبی برخوردار است و سه بندر، پنج فرودگاه کلاس جهانی و همچنین یک شبکه جاده ای درجه یک را ارائه می دهد. به عنوان مثال، چین علاقه خاصی به بندر صحار و منطقه آزاد عمان، یک بندر دریایی در آبهای عمیق واقع در خلیج عمان در قسمت شمال غربی کشور در نزدیکی مرز عمان با امارات متحده عربی و منطقه تجارت آزاد وابسته به آن دارد. پکن همچنین مشتاق است از گسترش شبکه های جاده ای عمان و راه آهن که بندر صحار و منطقه آزاد را در کریدورهای حمل و نقل دولتی عمان و شورای همکاری خلیج فارس تا امارات و عربستان سعودی ادغام کند بهره مند شود. علاوه بر این، چین در حال حاضر به میزان 10.7 میلیارد دلار آمریکا در توسعه بندر دقم Duqm در عمان در دریای عرب، بسیاری از صنایع استخراج اطراف آن و یک شهر صنعتی جدید سرمایه گذاری زیادی کرده است. این یک پایگاه عملیاتی بالقوه برای چینی ها در نزدیکی بازارهای صادراتی است که آنها می خواهند در خلیج فارس، شبه قاره هند و آفریقای شرقی توسعه دهند. از طریق دقم، عمان می تواند با همکاری در سرمایه گذاری های جاده ابریشم دریایی چینی به قطب پالایشگاه نفت منطقه خلیج فارس تبدیل شود. 

سرانجام، موقعیت استراتژیک عمان چین را قادر می سازد تا از نفوذ ژئوپلیتیکی خود در سراسر اقیانوس هند، مرکز جدید جاذبه ژئوپلیتیک جهان، استفاده کند. این اقیانوس به مرکز جهانی جدید تجارت و جریان انرژی تبدیل شده است که نیمی از ترافیک کانتینر جهان و 70 درصد محموله های نفتی آن را تشکیل می دهد. 

با این وجود محدودیت ها و موانع خاصی در روابط چین و عمان وجود دارد که می تواند از تعامل آنها جلوگیری یا آنها را مختل کند. اول، عمان در تلاش است تا از موقعیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به بخشی از مسیر حیاتی تجارت جهانی دریایی بهره مند شود اما مجبور است با سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس که مشتاق سرمایه گذاری در مراکز لجستیکی خود هستند نیز به رقابت بپردازد. دوم، آشفتگی ژئوپلیتیکی در خلیج فارس در سال های اخیر ممکن است بر امنیت سرمایه گذاری شرکت های چینی تأثیر بگذارد. عمان بین دو رقیب منطقه ای یعنی عربستان سعودی و ایران همچنین یمن در همسایگی آن قرار دارد. این موقعیت استراتژیک خطرات ژئوپلیتیکی بیشتری را متوجه عمان می کند. 

علاوه بر این، هند نیز به همین ترتیب مصمم است که با بهره گیری از شبکه های تجاری عمان به بازارهای بیشتری در آفریقا و خاورمیانه دسترسی پیدا کند و همچنان برای نفوذ ژئوپلیتیک در سراسر اقیانوس هند به رقابت ادامه می دهد. عمان و هند دارای روابط نزدیک دیپلماتیک، فرهنگی و اقتصادی هستند که شامل همکاری گسترده در حوزه های نظامی و دفاعی است. تمایل عمان برای بازی در هر دو طرف برای محافظت از ترتیبات اقتصادی خود و باز نگه داشتن گزینه های خود امری است که چین قادر به چشم پوشی از آن نخواهد بود.