بایدن و دیدگاه های متفاوت درباره ایران

نویسنده: دنیل برومبرگ

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه در حال تجربه یک دوره دیپلماتیک و تعدیل استراتژیک هستند که برای دولت جدید جو بایدن در ایالات متحده هم چالش ایجاد می کند و هم فرصت. این تحولات تا اندازه ای نتیجه ابتکارعمل های دیپلماتیکی است که به عنوان مهم ترین آنها می توان به توافق ابراهیم بین اسرائیل و بحرین و امارات متحده عربی اشاره کرد. مایک پومپئو و جرد کوشنر، وزیر خارجه و فرستاده ویژه پیشین تصور می کردند که این توافق ها تلاش کاخ سفید بایدن برای احیای دیپلماسی با ایران را مشکل می سازند. اما بعید است چنین اتفاقی روی دهد. در حقیقت، به رغم بی اعتمادی مشترک اسرائیل، امارات و عربستان به ایران، هر یک از آنها برای سازگاری با دیپلماسی نوظهور بایدن، مواضع متفاوتی اتخاذ خواهند کرد.

بازگشت ساده به برجام معنا ندارد

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه جدید، در جلسات استماع سنا گفت ایالات متحده برای رسیدن به توافق با ایران «عجله» نخواهد کرد. از نظر تاکتیکی، این موضع گیری منطقی است. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، هم گفته کشورش برای بازگشت به برجام عجله ندارد. اما موضع گیری ایالات متحده تنها به خودداری از ارائه امتیازات به ایران مربوط نمی شود؛ بلینکن وعده داده کاخ سفید جدید با همه دوستان آمریکا در خاورمیانه و با کنگره رایزنی خواهد کرد. چالش دولت این است که چطور به این تعهد عمل کند بدون اینکه به اسرائیل، امارات متحده عربی، بحرین یا عربستان و کنگره فرصتی برای تضعیف یا حتی لغو احتمال گفت و گوهای جدید را بدهد.

تلاش کاخ سفید برای مدیریت مساله در نتیجه اقدامات عمومی ایران در عقب نشینی از تعهدات توافق هسته ای دشوارتر شده است. بلینکن گفت زمان «شکست» ایران از یک سال پیش از خروج دولت دونالد ترامپ، به حدود سه ماه کاهش یافته است. ایران همچنین اخیرا از غنی سازی 20 درصدی اورانیوم خبر داده که به معنای افزایش اهرم های فشار آن در برابر آمریکاست. ایران خواستار لغو تحریم ها و جبران درآمد از دست رفته نفت و گاز است. اگر دولت بایدن بخواهد دستورکار خود را تنظیم کند، باید به این خواسته ها به گونه ای پاسخ دهد که ترس دوستان آمریکا در خاورمیانه را برنیانگیزد.

مساله هر اندازه چالش برانگیز باشد، مانع از احیای برجام نمی شود. ظریف تاکید کرده ابتدا بایدن باید لغو بی قید و شرط همه تحریم ها را آغاز کند و ایران هم به نوبه خود اقداماتی که در پی خروج ترامپ از توافق هسته ای انجام داده را معکوس خواهد کرد. در این اظهارات پرسش دشوار سیاسی «کدام طرف اولین گام را بردارد» پاسخ داده نشده. دولت بایدن تاکید دارد که «به نوبه خود» باید به معنای اقدامات تقریبا همزمان واشنگتن و تهران باشد. با این حال، اسرائیل و دیگر متحدان آمریکا در خاورمیانه اقدامات ایران را اثبات هدف نهایی ایران مبنی بر استفاده نظامی از توانایی هسته ای می دانند. البته امارات و عربستان چنین دیدگاهی به برنامه هسته ای ایران ندارند، اما از این بهانه برای تاکید بر درخواست شروع مذاکرات درباره موشک های ایران و حمایت این کشور از حوثی ها در یمن، حزب الله در لبنان و حماس در غزه استفاده کنند. اتفاقی که ایران به تاکید رد کرده است.

تغییر جزر و مد منطقه ای

تلاش های دولت بایدن برای جهت یابی در این آب های پرتلاطم به هیچ وجه به این مساله بستگی ندارد که دوستان منطقه ای آمریکا منافع خود را در تشکیل یک جبهه متحد می بینند یا اقدامات جداگانه. در حقیقت، اکنون که رهبران اسرائیل، امارات و بحرین دریافته اند اهرم فشاری که به استفاده از آن در برابر ایران امید داشتند بی فایده است، چشم انداز اقدامات جداگانه برای حصول منافع منطقه ای و جهانی آنها بیشتر شده.

اسرائیل - با فرض اینکه تحولات سیاسی مداوم در اسرائیل به روی کار آمدن نسخه دیگری از ائتلاف تندرو مانند دولت ها در سال های اخیر منجر شود، می توان گفت که اسرائیل احتمالا سرسخت ترین مخالف بازگشت آمریکا به برجام در خاورمیانه است. اسرائیل همواره خواستار توافقی بوده که به طور کل غنی سازی توسط ایران را متوقف کند.

عربستان و امارات - از آنجا که ثبات سیاسی ایران و همسایگان عرب آن در حاشیه خلیج فارس به درآمد نفت و گاز بستگی دارد، همگی به دیپلماسی تمایل دارند. این واقعیت اساسی در سال های اخیر به اختلاف در روابط آمریکا و متحدان در خلیج فارس منجر شده چرا که به رغم بی اعتمادی مشترک رهبران خلیج فارس و ترامپ به ایران، دولت پیشین آمریکا نه پذیرش مخاطره درگیری نظامی را داشت و نه یک روش دیپلماتیک روشن برای تعامل. اواخر تابستان و پاییز سال 2020 امارات و عربستان سعودی درباره موضوعات زیادی با ایران گفت و گو کردند که از احتمال وجود فضای همگرایی دیدگاه ها و منافع بین دولت بایدن و کشورهای حاشیه خلیج فارس حکایت دارد.

همه نگاه ها به بایدن است؟

پیشنهاد اخیر قطر برای میانجی گری در مذاکرات میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و ایران نشان می دهد تغییر وضعیت استراتژیک منطقه می تواند اهرم فشار دولت بایدن را تقویت کند، چرا که می تواند ضمن مدیریت مساله هسته ای، با همه بازیگران اصلی مشورت کند. بر اساس این امتیاز، دولت جدید احتمالا روابط خود را با کشورهای اتحادیه اروپا در اولویت قرار خواهد داد. موضع مشترک آمریکا و اروپا می تواند بسیار مهم باشد زیرا کاخ سفید نشان می دهد که رهبری ایالات متحده و دیپلماسی چندجانبه دست به دست هم می دهند. کشورهای خاورمیانه که به دنبال پیشبرد اولویت های خود هستند، اکنون توجه زیادی به تغییرات در منطقه و جهان دارند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34