می شود از درگیری نظامی آمریکا-ایران جلوگیری کرد؟

نویسنده: دنیل آر. دی پتریس

دیپلماسی ایرانی: نزدیک به یک سال پس از ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروهای قدس ایران، در حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی در حومه فرودگاه بین المللی بغداد، یکی از دانشمندان برجسته هسته ای این کشور نیز در حومه تهران ترور شد. باور بر این است که ترور دکتر محسن فخری زاده توسط اسرائیل صورت گرفته باشد که با توجه به عملیات پیشین موساد علیه برنامه هسته ای ایران در یک دهه گذشته غیرمنطقی نیست.

صرف نظر از اینکه چه گروه یا سازمانی مسئول حمله علیه دکتر فخری زاده و محافظان او بوده، واقعیت این است که تنش ها با ایران بار دیگر افزایش یافته است. در ژانویه گذشته پس از ترور سردار سلیمانی، شرایط در نهایت چندان برای ایالات متحده وخیم نشد و دو طرف از آستانه درگیری نظامی دوری کردند. اما اکنون، برای اطمینان از اینکه آمریکا یک مرتبه دیگر در یک جنگ بی هدف و بی مورد در خاورمیانه درگیر نشود، به تلاش مشترک دولت رو به پایان دونالد ترامپ و دولت منتخب جو بایدن نیاز است.

ایران از بعد از این ترور سراسر خشم و عصبانیت بوده است. هیچ موضوعی بیشتر از حمله یک نیروی خارجی به منافع ایران نمی توانست تندروها، محافظه کاران، عمل گرایان و اصلاح طلبان در نظام جمهوری اسلامی را تا این اندازه به یکدیگر نزدیک کند. اما این اتفاق با توجه به محبوبیت و اهمیت سردار سلیمانی و دکتر فخری زاده در ایران، رخ داد. آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب، وعده «مجازات قطعی» عاملان ترور فخری زاده را داده و مجلس ایران هم اوایل دسامبر قانون جدیدی را تصویب کرده که در صورت لغو نشدن تحریم های ایالات متحده، می تواند به قطع دستری بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به سایت های هسته ای و افزایش سطح غنی سازی ایران بیانجامد. با این حال، هنوز شمار زیادی از نخبگان ایرانی هستند که هیچ ابایی از اقدامی بی محابا ندارند. دولت روحانی با نگاهی به تقویم به تنش زدایی با آمریکا امید بسته است. جو بایدن در کمتر از دو ماه دیگر رئیس جمهوری ایالات متحده خواهد شد که یعنی احتمال پایان کارزار طولانی مدت اعمال فشار حداکثری واشنگتن علیه اقتصاد تهران وجود دارد. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، هر دو علنا از دولت جدید بایدن خواسته اند مجددا وارد برجام شود. ظریف در اشاره به این موضع گیری گفته که اگرچه واشنگتن و تهران یک سری «اختلافات اساسی» دارند، اما می توانند قدم های کوچکی در جهت بهبود کلی روابط بردارند. جیک سالیوان، نامزد بایدن برای سمت مشاور امنیت ملی ایالات متحده، هم از تمایل رئیس جمهوری منتخب به بازگشت به برجام در صورت موافقت ایران به بازگشت به تعهداتش سخن گفته است.

زمینه برای تنش زدائی دردسرآمیز در روابط دو کشوری که چهار دهه به یکدیگر به چشم دشمن نگریسته اند، فراهم شده است. نه ایالات متحده و نه ایران علاقه ای به پیمودن همان راهی که در ژانویه آنها را تا آستانه یک درگیری نظامی تمام عیار رساند، ندارند. اما سوال این است که چطور می توان از بروز درگیری بالقوه جلوگیری کرد؟!

رئیس جمهوری منتخب احیای توافق هسته ای ایران از طریق لغو تحریم های اقتصادی علیه ایران در ازای بازگشت این کشور به تعهدات هسته ای را در نظر دارد. اما با توجه به بی اعتمادی ایران به آمریکا در پی اجرای استراتژی اعمال فشار حداکثری توسط دولت ترامپ، احیای برجام به آن آسانی نیست که به نظر می رسد. همانطور که مقامات ایرانی در چند ماه گذشته اشاره کرده اند، ممکن است در صدد درخواست جبران خسارت برآیند. به علاوه، ایرانی ها در بازگشت به تعهدات برجامی پیش از آنکه آمریکا تحریم ها را لغو کند، مقاومت خواهند کرد چرا که از نظر آنها، ابتدا ایالات متحده بوده که به توافق پشت کرده است.

چه با برجام و چه بدون آن، دولت بعدی ایالات متحده باید به دولت ایران نشان دهد که روزهای اعمال فشار حداکثری به پایان رسیده و دوره جدیدی از دیپلماسی عملی و تنش زدایی آغاز شده است. بر خلاف آنچه بسیاری از شاهین های مخالف تهران در واشنگتن استدلال می کنند، این یک لطف به ایران نیست، بلکه یک اصلاح ضروری در سیاست گذاری ایالات متحده است؛ سیاستی که ثابت شده یک شکست تمام عیار بوده است. حامیان کارزار اعمال فشار حداکثری تصور می کردند ایران نومیدانه پای میز مذاکره باز خواهد گشت و تسهیل تحریم ها حتی به قیمت امتیازدهی بیشتر را خواستار خواهد شد. اما واقعیت این است که عمل گرایان در ایران که طرفدار دیپلماسی هستند، ممکن است خیلی زود به حاشیه رانده شوند و تندروها و محافظه کارانی قدرت بگیرند که موافق مصالحه نیستند.

واشنگتن به سناریویی که احتمال گرفتار شدن آن در یک درگیری جدید در خاورمیانه را در پی داشته باشد، نیازی ندارد. ترور دکتر محسن فخری زاده یک نمونه بارز از سرعت خارج شدن اتفاقات از کنترل در این منطقه و در عین حال، یادآور نیاز شدید به عقل سلیم در سیاست خارجی ایالات متحده بود.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34