پایان دیپلماسی و شروع جنگ نزدیک است؟

نویسنده: تریتا پارسی

دیپلماسی ایرانی: محسن فخری زاده، یک مقام کلیدی هسته ای ایران، در تهران ترور شد. در زمان نگارش این مطلب هنوز عاملان ترور به طور دقیق شناسایی نشده اند، اما به نظر می رسد اسرائیل که در گذشته چندین دانشمندان هسته ای ایران را ترور کرده و تاپیش از این نتوانسته بوده به فخری زاده که تحت محافظت شدید قرار داشت برسد، مقصر بوده است.

برخی گزارش های ایرانی مبنی بر این هستند که حمله، انتحاری بوده است و این ادعا، احتمال انجام عملیات اسرائیلی را کاهش می دهد؛ با این حال، سوراخ های گلوله در خودروی فخری زاده در این مساله شبهه ایجاد می کنند. در همین حال، اسرائیل در گذشته برای انجام حملات در ایران از ماموران (گروهک تروریستی) مجاهدین خلقکه به تازگی از فهرست سازمان های تروریستی وزارت امور خارجه آمریکا خارج شده، استفاده کرده است. گروهک تروریستی مجاهدین خلق اولین گروهی بود که ترورهای انتحاری را به ایران وارد کرد.

اسرائیل به چند دلیل مظنون اصلی این ترور است: تخصص و توانایی چنین کاری را دارد؛ پیشتر هم این کار را انجام داده است؛ انگیزه دارد.

بسیار بعید است که اسرائیل بدون دریافت چراغ سبز از دولت دونالد ترامپ این ترور را انجام داده باشد، اما این احتمال هم وجود دارد که ایالات متحده نقشی مستقیم در این عملیات ایفا کرده باشد. طبق برخی گزارش ها، دولت ترامپ در سال گذشته چندین عملیات خرابکارانه مشترک با اسرائیل علیه تاسیسات هسته ای ایران انجام داده و در ترور سردار قاسم سلیمانی در خارج از فرودگاه بغداد در ژانویه گذشته تا حدی به اطلاعات اسرائیل اعتماد کرده است. در اوایل این ماه هم گفته شد که ترامپ از احتمال حمله به ایران با مشاوران ارشد امنیت ملی خود سخن گفته و همین هفته گذشته هم مایک پومپئو، وزیر امور خارجه و برجسته ترین شاهین مخالف ایران در دولت ترامپ، با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، و رهبران کشورهای مخالف ایران در خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی دیدار کرده است.

به هر حال، در شرایط کنونی انجام حملات در ایران برای اسرائیل معایب اندکی دارد. ممکن است ایران با ابراز خشم خود و حمله، یک درگیری گسترده تر ایجاد کند و ایالات متحده را نیز به آن بکشاند که همان مواجهه نظامی آمریکا و ایران می شود که نتانیاهو از مدت ها پیش به دنبال آن بوده است. 

اگر ایران خویشتن داری پیشه کند و منتظر توافق با رئیس جمهوری منتخب جو بایدن بماند، بعید است که دولت ترامپ یک هزینه دیگر را در پی تحریک های اسرائیلی به ایالات متحده تحمیل کند. اما در هر صورت، ترور دانشمند هسته ای (و احتمال حملات آتی) می تواند موضع گیری ایران و تلاش های گروه بایدن را برای احیای دیپلماسی را دشوار و پیچیده کند و این، به نفع نتانیاهو است.

در واقع، اگر اسرائیل در ترورهای جدید در ایران دست داشته باشد، احتمال موافقت ایران با مذاکرات پسا برجام درباره موشک ها و سایر موارد کاهش می یابد. دولت باراک اوباما ترورهای پیشین اسرائیل را محکوم کرد دقیقا به این دلیل که می دانست این ترورها تاثیری در پیشروی برنامه هسته ای ایران نخواهند داشت و تنها هر تلاشی برای مذاکره بر سر توافقی برای جلوگیری از این پیشروی را مختل می کنند.

اگر اسرائیل مسئول این ترور باشد و دولت ترامپ هم به آن رضایت داده باشد، و با در نظر گرفتن تحریک های بیشتر اسرائیلی می توان گفت که اکنون تا دو ماه آینده در وضعیتی به شدت خطرناک قرار داریم و این امر به ویژه اگر بایدن و گروه سیاست خارجی او نتوانند با ایران ارتباط برقرار کنند و اسرائیل هم به حملات خود در داخل ایران ادامه دهد، هزینه گزافی خواهد داشت.

به همین ترتیب، آمریکا باید خود را برای مراسم تحلیفی پر دردسر یا حتی معوق آماده کند. اگر معلوم شود که اسرائیل پشت این ترور بوده، هیچ شکی نیست که نتانیاهو می خواسته ایالات متحده را به یک جنگ بی پایان دیگر در خاورمیانه بکشاند.

همچنین، لازم است مردم آمریکا یک الگوی گسترده تر را مورد توجه قرار دهند. از حدود سال های 2002 تا 2012، اسرائیل ایالات متحده را تحت فشار قرار داد تا به برنامه هسته ای ایران بپردازد. در آن دوره، واشنگتن به طور اجباری تحریم های شدیدتری علیه تهران وضع و بارها به اقدام نظامی تهدید کرد. اما وقتی ایران به طور سیستماتیک توانایی هسته ای خود را ارتقا داد، این تلاش ها ناکام ماند. سپس، از سال 2012 تا 2015، ایالات متحده دیپلماسی واقعی را همراه با بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین امتحان کرد که در برجام به اوج خود رسید؛ توافقی که گسترده ترین برنامه منع گسترش سلاح های هسته ای مذاکره شده تا کنون به شمار می رود و به موجب آن، ایران توافق کرده برنامه هسته ای خود را به شدت مهار کند. اما به رغم این مساله، اسرائیل باز هم با توافق هسته ای مخالفت کرد و دولت ترامپ را برای پایان دادن به مشارکت ایالات متحده در توافق در سال 2018 و اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران به عنوان بخشی از کارزار اعمال فشار حداکثر تحت فشار قرار داد. 

به طور قابل پیش بینی، تشدید تنش ها از آن زمان تاکنون بارها ایالات متحده و ایران را تا نزدیکی جنگ برده است. اما جنگی که بسیاری در اسرائیل و ایالات متحده به دنبال آن بودند، هنوز در نگرفته است. بایدن در انتخابات ترامپ را شکست داده و آنهایی که به ویژه در اسرائیل خواهان جنگ هستند، احتمالا اینطور نتیجه گرفته اند که فرصت آنها رو به پایان است. در همین حال، اسرائیل در حال هماهنگی با آمریکا، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای تشدید تحریم های جدید است که هیچ هدفی غیر از نابود کردن فرصت بایدن برای شروع مجدد دیپلماسی با ایران ندارند.

اگر اسرائیل پشت ترور دانشمند فخری زاده باشد، که احتمال آن زیاد به نظر می رسد، این مساله نشان می دهد که نتانیاهو آنقدر احساس جسارت می کند که بدون هیچ مجازاتی روسای جمهوری دموکرات ایالات متحده را تضعیف کند و ایالات متحده را به جنگ بکشاند.

مشارکت های استراتژیک ایالات متحده باید برای این کشور امنیت بیشتری ایجاد کنند؛ اما این مساله در رابطه با بسیاری از شرکای آن در سراسر جهان صدق نمی کند و این روند تغییر نخواهد کرد مگر آنکه ایالات متحده تصمیم بگیرد به هژمونی نظامی خود در خاورمیانه پایان دهد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34