ترکیه می خواهد به محور مقاومت بپیوندد؟

نویسنده: محمد حسین

دیپلماسی ایرانی: چند سال گذشته به محور مقاومت، اتحاد پرچین «ضد امپریالیسم»، نشان داده است که تلاش های آنها در خاورمیانه بی نتیجه نبوده است. مداخله نظامی روسیه و ایران در سوریه این امکان را برای بشار اسد فراهم آورد تا از چندین سال هجوم گروه های مخالف جان سالم به در ببرد و سپس، قلمروهای بسیار فراتر از سنگرهای اولیه در جنوب و مناطق دفاعی علوی در غرب را پس بگیرد.

ایران از طریق پراکندگی گروه های شبه نظامی شیعه در سراسر عراق و شام، هرگونه حمله زمینی آتی ایالات متحده یا متحدانش را عملا غیر ممکن کرده چرا که این نیروها مجبور خواهند شد ابتدا از گروه های شبه نظامی بگذرند. به علاوه، نیروهای متحد ایران در لبنان و عراق ریشه دوانده اند و در برخی موارد قدرت این نیروها از ارتش های رسمی دو کشور بیشتر است.

به علاوه، بازیگران محور مقاومت به رغم تحریم های شدیدالحن اقتصادی اعمال شده از سوی ایالات متحده و دیگر کشورها در جامعه بین المللی، توانسته اند دوام بیاورند. این مساله بقای مشترک آنها از طریق شبکه های تجاری پنهانی در سراسر جهان شامل شرکت های صوری و استفاده از بهشت های مالیاتی فراساحلی و دور زدن کلی تحریم ها را در پی داشته است. آنها همچنین بیش از هر زمان دیگری از حمایت طبقه خاصی از دانشگاهیان، روشنفکران، کارشناسان سلاح های شیمیایی و سازمان های خبری و صاحب نظران برخوردار هستند. چند سال گذشته برای محور مقاومت سال های خوبی بودند چرا که جذب متحدان و وابستگان جدیدی از جمله مصر، یونان و خلیفه حفتر از لیبی را در پی داشتند. اخیرا صحبت هایی درباره احتمال پیوستن ترکیه هم عمدتا توسط رسانه های خبری اسرائیلی و سایر شخصیت های ضد ترکیه بیان شده است.

با توجه به تغییر سیاست خارجی ترکیه در سال های اخیر که از نزدیکی آن به محور مقاومت حکایت دارد، قیاس کاملا مع الفارق نیست. برای نمونه می توان به روابط ترکیه با روسیه در پنج سال گذشته و خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 و نگرش مشترک آشتی جویانه آنها درباره راه حلی برای سوریه اشاره کرد. ایران هم به این ترکیب اضافه شود، آنگاه شرایط مشهودتر خواهد شد چون تهران اساسا در گفت و گوها درباره چنین راه حلی در کنار مسکو و آنکارا نقش کلیدی دارد. ترکیه و ایران اخیرا توافق کرده اند در هدف گرفتن عناصر حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در شمال عراق با هم همکاری سیاسی و نظامی داشته باشند. این دست ابتکارات سیاست خارجی سبب شد ترکیه به سمت شرق متمایل شود. بسیاری در غرب تصور کنند که ترکیه در آغوش هژمونی روسیه افتاده و از نفوذ ایالات متحده و ملت های اروپایی فاصله گرفته است.

مساله سیاست های مستقل خارجی ترکیه در چند سال گذشته به ویژه در سوریه و لیبی و همچنین دفاع از حقوق دریایی در مدیترانه شرقی و مخالفت کشورهای غربی از جمله ایالات متحده و به طور نمایشی فرانسه با هر کاری که ترکیه بدون اجازه آنها انجام دهد، نیز مطرح است. انتقاد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، از وحشت اشغال الجزایر و دیگر مستعمرات فرانسه به رهبری ترکیه نوعی جلوه ضد امپریالیستی داده است. همه این عوامل سبب می شوند این کشور بیشتر به یک بازیگر در محور مقاومت در برابر غرب شبیه شود. در حقیقت، به نظر می رسد ترکیه سعی دارد بین روابط خود با شرق و غرب با استفاده از دوستی و اتحاد با هر دو طرف، تعادل ایجاد کند؛ اما این تلاش ها بیش از هر چیز دیگری نوعی فاصله گذاری بین مسیر ترکیه و مسیر شرق یا غرب است.

ترکیه در عین گفت و گو با ایران و روسیه درباره راه حل سیاسی در سوریه، از مخالفان سوری نیز پشتیبانی و از برخی از این عناصر در برابر نیروهای روسی و نیروهای تحت حمایت ایران حمایت می کند چون نفعش در چنین کاری است. ترکیه شاید سامانه دفاع موشکی اس-400 از روسیه خریداری کرده باشد، اما روابط خود را با ایالات متحده حفظ کرده است. وقتی صحبت از اتحاد می شود، ترکیه در هم سویی با امثال ایران و روسیه یک بعدی نیست و با دیگر بازیگران مانند قطر و آذربایجان هم اتحاد دارد.

از اهداف اصلی ترکیه این است که به یک هژمون بیش از اندازه تکیه نکند تا همانند وابستگی های گذشته به روسیه برای تامین گاز و وابستگی آن به ایالات متحده برای معاملات تسلیحاتی و دفاعی، مجبور به پذیرش خواسته های این کشورها نشود. کشف اخیر حدود 320 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در دریای سیاه امکان کاهش بیشتر وابستگی به روسیه را که پیشتر از طریق تنوع بخشیدن در منابع واردات گاز میسر شده بود، برای ترکیه فراهم می آورد. به همین ترتیب، توسعه صنعت اسلحه سازی داخلی کاهش وابستگی به آمریکا در زمینه دفاع را در پی داشته است. 

اینکه آیا این کشور موفق خواهد شد خود را کاملا از نفوذ هژمونیک اینچنینی رها کند، هنوز مشخص نیست؛ اما همه جنگ هایی که ترکیه آغاز کرده است از لیبی و سوریه گرفته تا ایستادگی در برابر یونانی ها و فرانسوی ها، نشان می دهد که اهداف سیاست خارجی این کشور همیشه در حال مستقل تر شدن و مبتنی بر منافع ملی بوده است. ترکیه به عنوان یک کشور سنی با اکثریت مسلمان با نفوذ ژئوپلیتیکی قابل توجه، مطمئنا یک جایزه ارزشمند برای محور مقاومت خواهد بود. با این وجود، بعید است که ترکیه حاکمیت و استقلال خود را برای لقب «ضد امپریالیسم» بودن قربانی کند؛ دست کم تا زمانی که قدرت در دست رجب طیب اردوغان است، چنین اتفاقی رخ نخواهد داد.

منبع: میدل ایست مانیتور / مترجم: طلا تسلیمی