سیاست خارجی ایران در دام اسلامگرایی اردوغان و تاکتیک اسب تروا!

نویسنده: اسلام ذوالقدرپور، دانشجوی دوره دکتری سیاستگذاری عمومی

دیپلماسی ایرانی: سیاستگذاری عمومی یک کشور که دارای ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، قضایی، اجتماعی و ... است، بر دو رکن و بنیاد اساسی یعنی سیاست داخلی و سیاست خارجی استوار است. همسازی سیاستگذاری داخلی و سیاستگذاری خارجی می‌تواند به موفقیت یک سیاستگذاری عمومی منجر شود. همسازی سیاستگذاری داخلی و سیاستگذاری خارجی به معنای همسویی و رویکرد موازی در این دو حوزه نیست، بلکه بسیاری از سیاستگذاران برای رهایی از وضعیت نابسامان داخلی خود به سیاستگذاری متقابل و مخالف در حوزه سیاست خارجی متوسل می‌شوند تا بتوانند ضمن سرپوش نهادن بر مشکلات داخلی، به کنترل کشور و در نهایت تداوم و بقای دولت خویش ادامه دهند.

چنین سیاستگذاری چند بعدی و بلکه متضاد در بسیاری کشورهای جهان و به‌خصوص در آسیای جنوب غربی به خوبی قابل مشاهده و بررسی است. نابسامانی‌های داخلی این حوزه جغرافیایی سبب می‌شود تا سیاستگذران ارشد و رهبران این دولت‌ها به سوی یک سیاستگذاری خارجی پیچیده، تنش‌آمیز و متکی به اصول نیرنگ‌، متوسل شوند. در چنین فرآیند سیاستگذاری است که سیاستگذاران و رهبران برای رهایی از نابسامانی‌های داخلی، کنترل و مدیریت مخالفین و در نهایت ادامه حکومت خود به سیاست‌های خاص در نظام جهانی روی می‌آورند.

یکی از مؤلفه‌های اصلی سیاستگذاری بسیاری از کشورهای اسلامی و به‌ویژه آسیای جنوب غربی را می‌توان همین سیاست تقابل و تضاد در سیاستگذاری داخلی با سیاستگذاری خارجی دانست که بیشتر مبتنی بر دخالت آرمان‌های اسلامی در سیاستگذاری خارجی هستند. مهم‌ترین آرمان اسلامی اثرگذار و مداخله‌گر در سیاست خارجی کشورهای اسلامی را می‌توان "آرمان آزادی فلسطین" محسوب کرد.

کشورهای مختلف جهان اسلام و به‌خصوص کشورهای عربی به شدت در سیاستگذاری اعلامی و رسانه‌ای خود به آرمان فلسطین اشاره می کنند و سیاست‌های خود را به آزادی فلسطین معطوف می‌دانند. کشورهای اسلامی غیر عرب مانند: ایران، پاکستان و ترکیه نیز از جمله کشورهایی هستند که همواره به آرمان آزادی فلسطین اشاره داشته اند و خود را حامی این آرمان معرفی می‌کنند.

در حالی که در میان کشورهای عربی نیز دولت‌های کنونی سوریه، کویت و تاحدودی عراق از آرمان فلسطین حمایت کرده اند و از مذاکره و برقراری روابط با اسرائیل امتناع می‌کنند، کشورهای ایران، پاکستان و ترکیه دارای شرایط به شدت ناهمگون و متلاطمی در سیاستگذاری خارجی خود در مسئله فلسطین هستند.

در میان این سه کشور غیرعرب مهم جهان اسلام، تکلیف پاکستان بسیار روشن است. این کشور علی‌رغم روابط بسیار نزدیک و استراتژیک با آمریکا، به خاطر وضعیت قومی، دینی و مذهبی خاص و بلکه افراطی خود، هرگز قادر به عادی سازی روابط با اسرائیل نبوده است و حتی اعلام رسمی تعامل و دیدار با مسئولین اسرائیلی نیز موجب پیامدهای بسیار تشنج‌آفرین داخلی در پاکستان می‌شود. هر چند چنین دیداری در سطح وزیران امور خارجه دو کشور در سال 2005 (1384 شمسی) در استانبول با میانجیگری و مدیریت اردوغان، نخست‌وزیر وقت ترکیه رخ داده است.

ترکیه نیز طی حدود دو دهه اخیر و تحت رهبری و هدایت رجب طیب اردوغان همواره روابطی مسالمت‌آمیز با اسرائیل داشته است، حتی هنگامی که در ظاهر میان اردوغان و شیمون پرز در اجلاس داووس در بهمن‌ماه ۱۳۸۷ یک مناظره جنجالی رخ داده و اردوغان، رهبران اسرائیل را "آدمکش" می‌خواند، روابط دوستانه میان ترکیه و اسرائیل ادامه داشته است. 

برخی جلوه‌های سیاست‌های نیرنگ‌گونه اردوغان در استفاده از کارت آرمان فلسطین در سیاستگذاری قدرت‌طلبانه خویش را می‌توان چنین مورد بررسی قرار داد:

یکم – بی‌وفایی و بد عهدی اردوغان: دولت اردوغان طی حدود دو دهه اخیر نشان داده که دولتی بد عهد و بی‌وفا به دوستان اسلامی خویش است. ترکیه تحت حاکمیت اردوغان را می‌توان نماد یک جریان نفوذی در آسیای جنوب غربی دانست که با زیرکی توانست خود را به عنوان دوست کشورهای منطقه به‌خصوص ایران، سوریه و عراق جلوه داده است و توافقات سیاسی و اقتصادی بسیار سودمندی را نصیب خود کند، اما در مواقع خطر یا بزنگاه‌های حساس منطقه‌ای با شکستن عهدها و پیمان‌های خود، در قالب خطرناک‌ترین دشمن ایران، سوریه و عراق به ایفای نقش بپردازد.

نقش ستیزه جویانه و مداخله‌گر دولت اردوغان در تحولات 10 ساله اخیر سوریه و عراق را می‌توان نشانی از بد عهدی و بی وفایی آشکار ترکیه به توافق و معاده‌های دو یا چند جانبه با همسایگان به‌خصوص ایران برشمرد.    
 
دوم- اردوغان شریک دزد و رفیق قافله: دولت اردوغان در ترکیه که از ابتدا با پوشش اسلام و احیای اسلام در ترکیه توانست قدرت را در این کشور به دست بگیرد و مورد حمایت کشورهای اسلامی منطقه و ازجمله سیاستگذاران ساده لوح و برخی مسئولین خوش خیال ایرانی قرار گرفت را می‌توان مصداق این ضرب‌المثل ایرانی "شریک دزد و رفیق قافله" دانست. این ضرب‌المثل بهترین توضیح برای روابط ترکیه با اسرائیل و اعراب طی 20 سال گذشته است. دولت اردوغان در حالی که خود را یکی از حامیان اصلی آرمان آزادی فلسطین و حمایت از حقوق شهروندان فلسطینی معرفی می‌کند، همواره روابط بسیار خوب، پنهان و آشکار دیپلماتیک و اقتصادی با اسرائیل داشته است. قراردادهای مختلف اقتصادی و کمک‌های متقابل که نمونه آخر آن به تهیه و فروش لوازم و تجهیزات درمانی و پزشکی کروناویروس از سوی ترکیه به اسرائیل برمی‌گردد را می‌توان سیاست همیشگی و سودآور دولت اردوغان برای بهبود شرایط اقتصادی ترکیه و البته تسلط بر تحولات سیاسی منطقه با اهرم فشار اسرائیل قلمداد کرد. 

برجسته‌ترین نقش "شریک دزد و رفیق قافله" که اردوغان بر عهده داشته است را می‌توان ماجرای مناظره و کنش گفتاری رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر وقت ترکیه علیه شیمون پرز، رئیس جمهوری اسرائیل در اجلاس داووس در بهمن‌ماه ۱۳۸۷ دانست که اردوغان، رهبران اسرائیل را "آدمکش" می‌خواند. اما همین اردوغان و دولتش در عمل به روابط با اسرائیل ادامه می‌دهند هر چند فراز و فرودهایی در روابط دیپلماتیک خود نیز داشته اند.
    
سوم- جنگ ترکیه و امارات متحده عربی به نام فلسطین به کام اردوغان: موضع‌گیری اردوغان علیه توافق عادی‌سازی روابط امارات متحده عربی و اسرائیل را باید یکی دیگر از جلوه‌های سیاستگذاری نیرنگ از سوی اردوغان قلمداد کرد که سعی دارد به نام دفاع از آرمان آزادی فلسطین، با دولت امارات و بر سر مسائلی چون لیبی، یمن، سودان و ...، تسویه حساب کند.

اردوغان با اعلام مواضع تند علیه توافق امارات و اسرائیل، تنها به فکر ایجاد یک جبهه جدید در افکار عمومی شهروندان جهان اسلام و البته جلب موافقت شهروندان ترکیه علیه امارات متحده عربی است تا بتواند فشار بیشتری بر این کشور در منازعات منطقه‌ای وارد کند. 

آرمان فلسطین برای دولت ترکیه تنها یک کارت بازی است که به نام فلسطین و در واقع به کام اردوغان مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد و تمام منافع مواضع ظاهراً ضد اسرائیلی اردوغان نصیب ترکیه و سیاستگذار اعظم یعنی رجب طیب اردوغان می‌شود که در داخل کشور خود نیز با مخالفت‌ها و بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متعددی درگیر است.

بنابراین همراهی ایران با سیاست ترکیه علیه توافق امارات و اسرائیل حتی در کنش‌های گفتاری را نیز می‌توان تنها یک خدمت بزرگ به سیاست‌های جاه‌طلبانه و تسلط جویانه اردوغان در ترکیه و سپس آسیای جنوب غربی محسوب کرد که آسیب‌های جدی به ایران وارد خواهد ساخت. 
  
چهارم – آرمان فلسطین در خدمت آرمان پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا: سیلوان شالوم، وزیر امور خارجه اسبق اسرائیل در سخنانی که در روزنامه الشرق الاوسط منتشر شده است، به صراحت می‌گوید: (اردوغان در ازای کمک اسرائیل در پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا، روابط اسرائیل با کشورهای عربی و اسلامی را گسترش داده است.)1 این سخنان یکی از سیاستگذران ارشد سابق اسرائیلی است که به خوبی و صراحت کم‌نظیری از سیاستگذاری‌های نمایشی و فرصت‌طلبانه اردوغان در سیاست خارجی این کشور پرده برداشته و دروغ بزرگ اردوغان در دفاع از آرمان فلسطین را افشا کرده ‌است. این سخنان نشان می‌دهد که اردوغان از آرمان فلسطین به عنوان یک کارت بازی برای پیوستن به اتحادیه اروپا سوءاستفاده کرده است.

این سخنان را می‌توان یک رسوایی دیگر برای سیاست خارجی ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان برشمرد که آرمان اصلی‌اش پیوستن به اتحادیه اروپا با کمک اسرائیل و سوءاستفاده از آرمان آزادی فلسطین بوده است، به نحوی که این سیاست نیرنگ‌گونه اردوغان بسیار بدتر و زشت‌تر از اقدامات سران اسرائیل است که اردوغان به آنها لقب سران آدمکش اسرائیلی داده بود.  

*

اعترافات صریح سیلوان شالوم در مورد نقش دولت ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان در طراحی و اجرای سیاست درهای باز جهان اسلام بر روی اسرائیل را باید یکی از جلوه‌های سیاست نیرنگ اردوغان در حکمرانی داخلی و خارجی خویش طی دو دهه اخیر محسوب کرد. اردوغان در حالی که پرستیژ حمایت از آرمان فلسطین برای جلب حمابت شهروندان ترکیه و سایر ملل اسلامی می‌گیرد، در عمل نه‌تنها به دنبال برقراری روابط ترکیه با اسرائیل بلکه بازگشایی درهای تمام کشورهای اسلامی برای اسرائیل بوده است.   

به صراحت باید گفت که سیاست نیرنگ اردوغان به مانند اسب تروا به قلب جهان اسلام رخنه کرده و شرایط را برای قدرت‌نمایی اردوغان در جهان اسلام از مسیر روابط پنهانی و ترغیب سران کشورهای اسلامی به برقراری رابطه با اسرائیل فراهم کرده که موضع‌گیری ظاهراً تند ایشان علیه توافق اسرائیل و امارات متحده عربی تنها برای سرپوش نهادن بر نقش اصلی خویش در برقراری روابط اسرائیل و جهان اسلام بوده است.   
   
**

برقراری رسمی روابط دیپلماتیک اسرائیل و امارات متحده عربی که همچنان در صدر اخبار رسانه‌ای منطقه آسیای جنوب غربی و به‌ویژه ایران قرار دارد، فرآیندی است که پیامدهای مهمی در منطقه و جهان خواهد داشت. این فرآیند دارای جلوه‌هایی از یک سیاستگذاری پیچیده از سوی برخی مدعیان سیاستگذاری منطقه‌ای و بین‌المللی به‌خصوص رجب طیب اردوغان است که می‌تواند نقشی افسانه‌ای برای سران ترکیه در تحولات جهانی فراهم و اردوغان را به اسطوره تاریخی ترکیه تبدیل کند. 

اردوغان یک اسطوره برای ترکیه خواهد بود که برای کسب، حفظ و نمایش قدرت خویش، حاضر است دوستان و همسایگان خود را سرنگون کند، تمام منطقه را به آتش بکشد و در نهایت به عنوان یک امپراتوری بزرگ همراه با دولت اسرائیل به منطقه آسیای جنوب غربی حاکم شود.   

به صراحت می‌توان گفت که رجب طیب اردوغان را باید به عنوان یک سیاستگذار توانمند در برقراری صلح اسرائیل و جهان اسلام مورد تقدیر قرار داد و حتی ایشان را نامزد اصلی دریافت جایزه نوبل صلح مطرح کرد! 

***

واکنش تند ایران به توافق اسرائیل و امارات که شاید به امید همراهی و همسویی برخی دیگر بازیگران مهم جهان اسلام مانند: مصر، پاکستان، ترکیه و ... بوده است را می‌توان یک واکنش احساسی و منفعلانه دانست که ایران را در دام نیرنگ برخی سیاستمداران پرستیژگرا مانند اردوغان قرار می‌دهد. 

شاید بهتر بود به جای موضع‌گیری و تهدید کشور امارات متحده عربی از سوی رئیس جمهوری، فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح، رئیس مجلس و دیگر مسئولین ایرانی، نهادها و تشکل‌های مردمی و اسلامی به موضع‌گیری و آن هم نرم و آرام علیه توافق اقدام می‌کردند تا ایران و منافعش در منطقه تنها بازنده توافق اسرائیل با دولت‌های اسلامی در منطقه نباشند. 

اعتراف صریح "سیلوان شالوم" وزیر امور خارجه اسبق اسرائیل پیرامون نقش دولت ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان در برقراری روابط اسرائیل و کشورهای اسلامی را می‌توان یک هشدار برای سیاستگذاران ایرانی دانست که در دام نیرنگ‌های قدرت طلبی اردوغان گرفتار نشوند.

اکنون سیاستگذاران سیاست خارجی ایران در یکی از حساس‌ترین دوره‌های سیاستگذاری خود قرار دارند، زیرا فرآیند عادی‌سازی روابط کشورهای اسلامی و عربی با اسرائیل به صورت جدی در حال پیگیری است. این فرآیند که روابط بین‌المللی به‌خصوص در آسیای جنوب غربی را دچار تغییر و چرخشی مهم خواهد کرد، می‌تواند به یک آسیب جدی برای ایران منجر شود. بنابراین لازم است تا سیاستگذاران ایرانی در دام نیرنگ سیاست‌های ضد اسرائیلی دولتی مانند ترکیه گرفتار نشوند، زیرا ترکیه خود به عنوان یک رقیب و بلکه دشمن منافع ایران در منطقه در حال فعالیت است و نباید فریب ظاهر و تاکتیک‌های اسلامگرایی دولت اردوغان را خورد.
 
منابع: 
1- روزنامه الشرق الاوسط. 22 آگوست 2020-  یکم شهرویر 1399. به آدرس:  https://english.aawsat.com/home/article/2462541/ex-israeli-minister-erdogan-set-stage-talks-arab-islamic-states