لوکاشنکو زیر فشار مسکو و غرب

دیپلماسی ایرانی: دشوارترین انتخابات عمر سیاسی لوکاشنکو  در پیش است. مسائل ادغام با روسیه، همه گیری ویروس کرونا و اقتصاد به شدت آسیب داده و به آن اضافه کنیم نارضایتی های بی سابقه شهروندان این کشور، شرایط دشواری را در مقابل رهبر این کشور قرار داده است. تنور تبلیغات انتخاباتی علیرغم بازداشت های بی سابقه کاندیداهای منتخب مردم در این کشور داغ است و تبلیغات نامزدها با وجود جو امنیتی سنگین حاکم بر این کشور به صورت گسترده در جریان است. در حالی که تا سال گذشته مردم هیچ گونه شناختی از آنها نداشتند. لوکاشنکو از دخالت برخی همسایگان و در راس آنها روسیه در امور داخلی کشور به شدت خشمگین است و می گوید نسیم از سمت روسیه در حال وزیدن است، اما او در قبال فعالیت های سازمان های غیر انتفاعی غرب در کشورش سکوت اختیار کرده است. لوکاشنکو راهبرد سیاست خارجی کشورش را ارتباط موثر و سازنده با کشورهای اروپایی می داند. حال باید ببینیم نقش این سازمان های خارجی در انتخاباتی که کمتر از یک ماه به زمان برگزاری اش مانده چیست؟

افق های جدید:

در اواخر نوامبر سال 2019 چند روز قبل از انتخابات پارلمانی در بلاروس جلساتی همزمان به بررسی موضوع انتخابات و به ویژه دخالت روسیه در امور داخلی بلاروس با حضور روزنامه نگاران و فعالان اجتماعی بلاروسی در آمریکا برگزار شد. در این سلسله جلسات فعالان و روزنامه نگاران بدون مرز به بیان دیدگاه های خود پرداختند. روزنامه نگار و سردبیر رسانه جدید رادیو آزادی فرانکا ویچورکا به انتقاد از کمبود تولید محتوا به زبان بلاروسی و عدم اختصاص بودجه مناسب به رسانه های مستقل به منظور مقابله با جنگ اطلاعاتی روسیه علیه کشورش پرداخت. نفر بعد سافیا اورلوفسکی نیز ضمن تائید سخنان فرانکا خواستار ارائه راهکارهای دیپلماتیک برای حل این مشکل از سوی ایالات متحده شد.

در سال های اخیر شبکه ای از سازمان های غیر انتفاعی با مجوز وزارت دادگستری بلاروس در این کشور مشغول به فعالیت هستند که وظیفه اصلی آنها توسعه دموکراسی و جداسازی این جمهوری از زیر سلطه روسیه است. فعالیت این سازمان ها پس از استقلال این کشور در سال 1991 آغاز شد که اغلب آنها از آمریکا هدایت می شدند. به مرور سازمان های و بنیادهای دیگری از کشور لهستان به آن اضافه شد. در آغاز همراهی مقامات بلاروس با فعالیت های این گونه سازمان ها دشوار بود اما پس از بحران اوکراین در سال 2014 لوکاشنکو با اتخاذ سیاست خارجی چند جانبه گرائی پروسه بلاروسی سازی در این کشور را آغاز کرد. به عبارت دیگر اگر بیش از این مسکو تنها متحد استراتژیک مینسک بود حال حرکت به سوی غرب و کشورهای اروپایی و آمریکا در دستور کار قرار گرفته است. پس زمینه فعالیت های سازمان های غربی مستقر در بلاروس ایجاد تصویر مثبت از ارزش های غربی در بین شهروندان بلاروسی و تلاش برای جدائی فرهنگی آنها از روسیه است. هدف بعدی که این سازمان ها به دنبال آن هستند پرورش فکری نمایندگان و نخبگان وفادار به رژیم لوکاشنکو با محوریت اروپا و چینش مهره های همسو با غرب در بدنه حاکمیت این کشور در آینده خواهد بود.

مروری به برخی از مهمترین سازمان های مردم نهاد  غرب در بلاروس:

بنیاد آلمانی کنراد آدناور (kas): وظیفه این بنیاد حمایت از احزاب و سازمان های سیاسی است و در 120 کشور جهان دارای شعبه است و با بودجه 140 میلیون یوروئی در سال، حضوری چشمگیر و همه جانبه در اغلب کشورهای جهان منجمله بلاروس دارد. وظیفه این بنیاد حمایت و پشتیبانی از  فعالان سیاسی و اجتماعی است که در تلاش هستند تا جایگاه کشورشان را در نظام بین الملل تقویت کنند. 
 
دومین بنیاد فعال در بلاروس بنیادی است به نام "آزادی و دموکراسی" که با هدایت شخصی به نام استفان باتوریا و بنیاد دیگر با نام کازیمیر پولاکی است که وظیفه این بنیادها ترویج فرهنگ و آموزش زبان و خط بلاروسی بر اساس گرافیک لاتین است.

در لهستان که در همسایگی کشور بلاروس قرار دارد سازمان های غیر دولتی دیگری وجود دارند که به شهروندان بلاروسی که تمایل به تحصیل در آن کشور دارند کمک هزینه پرداخت می کنند. آنها قادر خواهند بود پس از فارغ التحصیلی جذب مراکز تحقیقاتی مورد حمایت این سازمان ها در کمک به توسعه دموکراسی و سایر مسائل مرتبط با کشور بلاروس شوند.

یکی دیگر از دانشگاه های فعال در زمینه گسترش دموکراسی در بلاروس دانشگاه علوم انسانی، وابسته به اتحادیه اروپا در پایتخت لیتوانی (ویلنیوس) است. این دانشگاه ابتدا در مینسک فعالیت داشت اما در پی فشار و اذیت و آزار کارکنان آن از جانب دولت بلاروس بار دیگر به لیتوانی برگشت. اکثر دانشجویان این دانشگاه تبعه بلاروس هستند که عمده فعالیت آنها در بخش رسانه های آزاد است.

با این اوصاف سوالی که به ذهن متبادر می شود این است که ببینیم وجود چنین شبکه گسترده ای از سازمان های غربی چه تاثیری بر روند انتخابات پیش روی بلاروس دارند و آیا اساسا این سازمان ها توان تاثیر گذاری بر افکار عمومی جامعه بلاروس را دارند یا خیر؟ 

اکنون در غرب هیچ گونه اجماعی در مورد نحوه تعامل با لوکاشنکو پیش از مبارزات انتخاباتی وجود ندارد. برخی از کشورها امید چندانی به تغییر شرایط در این کشور ندارند و به همکاری خود با این رژیم ادامه می دهند. از سوی دیگر کشورهای غربی قرار دارند که آماده حمایت از اعتراضات احتمالی پس از انتخابات هستند و تغییرات بنیادی در راس قدرت را نشانه گرفته اند. اینجاست که نقش حیاتی سازمان های غیر انتفاعی مستقر در این کشور با بسیج کلیه امکانات اعم از مالی و فکری می تواند اهداف اردوگاه غرب را عملی کند. 

در روزهای گذشته انتقاد لوکاشنکو از متحد همیشگی خود یعنی روسیه افزایش یافته است. وی مسکو را متهم به اخلال در پروسه ادغام دوکشور، فروش حامل های انرژی بدون سوبسید، اقدامات و محدودیت های اعمال شده به دلیل  شیوع کرونا و دخالت در امور داخلی این کشور متهم کرده است. اما کرملین با اتخاذ سیاست خویشتن داری هنوز به این اتهامات پاسخی نداده است. افزایش تنش با روسیه در ماه های اخیر و فضای پرالتهاب شهرهای بلاروس فرصتی است تا اروپا و آمریکا بتوانند به آرامی استراتژی تقسیم و تسخیر خود را در این کشور به پیش ببرند. لهستان نقش محوری در این میان دارد. تماس های پشت پرده مقامات لهستانی با کاندیداهای بلاروسی که مورد حمایت لیبرال های روسیه که از قضا دارای نفوذ خوبی در اقتصاد بلاروس هستند از یک سو و حمایت پشت پرده روسیه از این اقدامات از سوی دیگر، شرایط پیچیده ای را برای اینکه پیروز انتخابات چه کسی خواهد بود رقم زده است. در حالی که سازمان های غربی مستقر در این کشور در تلاش برای هدایت افکار عمومی ای هستند که امیدوار به تغییر شرایط در این کشورند، رهبر بلاروس خود را در موقعیتی مبهم قرار داده است، اما باید اشاره داشت که، لوکاشنکو برای پیروزی در انتخابات پیش رو به شدت به حمایت مسکو و جامعه نخبگانی روسیه نیاز دارد. 

همین اواخر به نظر می رسید اصلی ترین مسئله انتخابات آتی بلاروس میزان رای الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهوری فعلی این کشور باشد. او عزم خود را برای ششمین بار متوالی جزم کرده تا در انتخابات شرکت کند و پیروز انتخابات شود. انتخابات بلاروس در پیش است و کاندیداهای احتمالی از ماه ها قبل در تب و تاب رسیدن به این انتخابات و احتمالا تلاش برای پیروزی در آن هستند. تاکنون بسیاری آمادگی خود را برای کاندیداتوری اعلام کرده اند. بر اساس گزارش های خبرنگاران، چنین فضائی در 25 سال گذشته و از زمان به قدرت رسیدن لوکاشنکو در این کشور بی سابقه بوده است تا جائیکه بسیاری از چهره ها بازداشت شده اند و بسیاری دیگر از رقبای جدی او، از مقامات سیاسی برکنار شده به شمار می روند که تصمیم دارند با این سیستم بجنگند. به راستی چه کسی قصد دارد لوکاشنکو را به چالش بکشد و شانس او برای کنار زدن رقبای نه چندان مطرح چقدر است؟

تبلیغات داوطلبان از 8 می ( 19 اردیبهشت) در بلاروس آغاز شده است. لوکاشنکو در ابتدا توجه چندانی به تبلیغات نامزدان از خود نشان نداد. وی اعتقاد داشت رقبای شایسته ای در انتخابات پیش رو برای او وجود ندارد و تمرکز وی بر حل مشکلات اقتصادی کشور خواهد بود. انتخابات ریاست جمهوری بلاروس در تاریخ 9 اوت (19 مرداد) در بلاروس برگزار خواهد شد و چنانچه انتخابات به دور دوم کشیده شود باید تا قبل از پایان تابستان سرانجام گیرد. طبق آمار تاکنون 55 نفر نامزدی خود را برای احراز پست ریاست جمهوری اعلام کرده اند که پس از بررسی توسط نهادهای نظارتی، تنها 15 نفر موفق به عبور از لایه های نظارتی دولت شدند. بسیاری از مردم بلاروس این روزها در حال جمع آوری امضاء برای کاندیداهای مورد علاقه خود هستند. برگزاری کمپین های انتخاباتی در بلاروس با توجه به شیوع ویروس کرونا باعث نگرانی های زیادی در بین مردم شده است. هزاران نفر در اعتراض به فقر و بیکاری، کاهش شدید ارزش پول کشور در چند ماه اخیر و با رعایت پروتکل های بهداشتی گرد هم آمده اند تا شاید پس از گذشت 25 سال از حکمرانی آخرین دیکتاتور شرق اروپا بتوانند تغییری در وضعیت موجود به وجود آورند. واقعیت این است که مردم بلاروس مدت هاست در تلاش برای تغییر در وضعیت موجود و ایجاد فضای باز سیاسی و تمرین نه گفتن به حاکمیت فعلی هستند. این موج اعتراضی در تاریخ 29 ماه مه با انتشار یک پست اعتراضی به سیاست های دولت لوکاشنکو در فضای مجازی توسط یک وبلاگ نویس اهل استان گرودنا به نام سرگئی تیخانوفسکی، یکی از کاندیداهای مورد حمایت مردم وارد فاز جدیدی شد که البته وی بلافاصله توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. پس از بازداشت، کمپین بزرگی در حمایت از او به جمع آوری امضاء پرداخت هر چند حکومت نیز تیخانوفسکی را به استفاده از خشونت علیه ماموران امنیتی متهم کرد که این موضوع می تواند برای او صدور حکم حبسی در حدود 6 سال را به ارمغان آورد. به ادعای پلیس یک تن از ماموران در حین بازداشت وی از ساختمان محل اقامت او به بیرون پرتاب شده که پس از این حادثه پلیس ضد شورش وارد عمل شد و وی را بازدداشت کردند. دو رقیب قدرتمند دیگر لوکاشنکو به ترتیب ویکتور بابا ریکو (رئیس سابق هیئت مدیره قدرتمند ترین بانک بلاروس "بل گاز پروم بانک") و والری تسپکالو، معاون سابق ریاست جمهوری هستند که در هفته های اخیر توسط سرویس امنیتی بلاروس بازداشت شدند. طبق گفته مقامات امنیتی این افراد مورد حمایت دولت روسیه هستند، در حالی که اکثریت قریب به اتفاق شهروندان بلاروس از ایده ادغام با روسیه حمایت می کنند بنابراین برچسب زدن به کاندیداهای بازدداشتی و متهم کردن آنها به ارتباط با دولت روسیه یک تناقض آشکار در سیاست های بلاروس به شمار می آید. 

وبلاگ نویس مردمی:

دیدگاه های انتقادی سرگئی تیخانوفسکی به حاکمیت مدت هاست که مورد حمایت مردم در فضای مجازی است. وی ابتدا با انتشار پستی در وبلاگ خود با عنوان "حفظ کشور برای زندگی" نگاه مردم را به سمت خود جلب کرد. جمع آوری بیش از 180 هزار امضاء درحمایت از آزادی او باعث خشم لوکاشنکو شد. تیخانوفسکی   اگرچه یک فعال اجتماعی است اما در عرصه سینما و موسیقی دارای آثاری است. مردم وی را به خاطر اظهار نظر های صریح درباره فساد، قدرت مطلقه مسئولان و سایر مشکلات اجتماعی که رسانه های رسمی جسارت پرداختن به آنها را ندارند مورد ستایش قرار می دهند. تیخانوفسکی هدف خود را احقاق حقوق مردم اعلام کرده است. وی از مخالفان سرسخت طرح ادغام با روسیه است. اگرچه شانس او برای پیروزی در انتخابات پیش رو با توجه به فضای حاکم بعید به نظر می رسد. 

منبع: لنتا/ برگردان از متن روسی: محمود خدمتگزار 

تحلیل کارشناسی:

به نظر می رسد بحران کنونی کرونا و فشارهای ناشی از آن به مردم از یک سو و شرایط بد اقتصادی بلاروس از سوی دیگر، پتانسیل اعتراض در کشور را به حدی رسانده که نه تنها فراتر از انتظارات است بلکه امکان دارد انتخابات آینده را به جدی ترین آزمون برای الکساندر لوکاشنکو در طول سال های سلطنت او تبدیل کند. 

رهبر بلاروس آماده است تا هزینه های لازم را برای حفظ قدرت بپردازد هر چند اراده ای برای اصلاح کشور در او دیده نمی شود. حملات بی سابقه رسانه های روسی به او هم ثمری نداشته است. مسکو تلاش می کند تا پروسه اتحاد بیش از پیش دو کشور را هر چه سریعتر سرانجام دهد. در حالی که مینسک همچنان   مقاومت کرده و بر روابط متوازن درحوزه های اقتصادی تاکید می کند. این در حالی است که، فضای سنگین امنیتی و موج گسترده بازداشت ها در این کشور شرایطی را فراهم کرده است که به رهبر این کشور اجازه می دهد هر دو مجلس را منحل و خود شخصا قانونگذاری کند، ضمن آن که هر مقامی را که با سیاست های او همسو نیست را عزل و مقام دیگری را نصب کند.

نمایندگان پارلمان اروپا در روزهای اخیر از مقامات بلاروس خواستند فورا شهروندان دستگیر شده را آزاد کنند و از موج غیر قابل قبول سرکوب دست بردارند. جامعه بلاروس از خستگی روانی ناشی از دیکتاتوری 25 ساله و پیوسته لوکاشنکو رنج می برد. به نظر می رسد با توجه به گزاره های پیش رو و تحولات هفته های اخیر پیروزی لوکاشنکو در انتخابات پیش رو دور از ذهن نباشد.