چشم واشنگتن به دنبال توافق با تهران یا پیونگ یانگ است

نویسنده: دیوید ای سنجِر

دیپلماسی ایرانی: رئیس جمهوری ترامپ بهار سال 2018 که جان آر. بولتون را به عنوان مشاور امنیت ملی خود استخدام کرد، دقیقا می دانست با چه کسی طرف خواهد بود: یک شاهین (جنگ طلب) که تفکراتش درباره لزوم استفاده از تحریم ها علیه کره شمالی و ایران برای وادار کردن آنها به تسلیم از هیچ کسی پوشیده نبود و البته، کسی که به رئیس جمهوری گفت حمله به تاسیسات هسته ای احتمالا «تنها راه حل پایدار» خواهد بود.

اما تحریم ها تا این لحظه هنوز هیچ نتیجه ای نداشته اند: کره شمالی به میز مذاکره آمد، اما طبق برخی برآوردها در دوران ریاست جمهوری ترامپ زرادخانه خود را دو برابر گسترده تر کرده و ایران هم نهایتا با عقب نشینی از تعهداتش و از سرگیری تولید سوخت هسته ای به خروج ترامپ از توافق سال 2015 واکنش نشان داده است. با این حال، خاطرات جان بولتون که اخیرا در پی حکم دادگستری و به رغم ادعاهای کاخ سفید مبنی بر احتمال اینکه این کتاب حاوی اطلاعات طبقه بندی شده باشد، منتشر شد و یک زاویه دید جدید درباره تحولات در هر دو جبهه فراهم آورد.

بولتون نوشته رئیس جمهوری می خواست دیگران او را سخت و خشن بدانند، اما هر روز نظر خود را عوض می کرد و اولویت او «دستیابی به یک توافق» برای نشان دادن آن به صورت «یک موفقیت بزرگ» بود. بولتون نوشته در فوریه 2019 که ترامپ در هانوی، ویتنام، با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، دیدار کرد، هیچ کسی جرات نداشت آن دو را با یکدیگر تنها بگذارد. در رابطه با ایران هم مقامات کاخ سفید برای ممانعت از دیدار ترامپ و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه زیرک ایران، به شدت به دردسر افتادند.

مشکل بر سر چگونگی وادار کردن کره شمالی به دست کشیدن از زرادخانه آن و ممانعت از اقدام ایران در جهت ساخت چنین زرادخانه ای در نتیجه فعالیت مشاوران سیاست خارجی مخالف تشدید شد. بولتون هم اگرچه در کتاب خود به این مساله هیچ اشاره ای نکرده، اما یک نسخه دیگر از همان جنگی را به اجرا درآورده که در دولت جورج دابلیو. بوش در جریان بود؛ البته این مرتبه مایک پومپئو، وزیر خارجه، را نیز در طرف خود داشت.

وقتی بولتون مجبور شد پیش از کنفرانس خبری برای توضیح شکست دیپلماسی ترامپ برای پایان دادن به برنامه تسلیحات هسته ای، هانوی را ترک کند، پومپئو او را «خوش شانس» خواند. ترامپ هم که نگران این مساله بود که مایکل دی. کوهن، وکیل پیشینش، در واشنگتن درباره امور مالی و شخصی رئیس جمهوری شهادت می دهد، مایوسانه به دنبال چیزی بود که اذهان عمومی را از مساله کوهن منحرف کند. بولتون به یاد می آورد: «ترامپ از من سوال کرد چطور می توانیم اقتصاد کشور را که 7 هزار مایل با ما فاصله دارد تحریم کنیم. من هم پاسخ دادم دلیلش می تواند این باشد که آنها در حال ساخت سلاح هسته ای و موشک هایی هستند که ممکن است آمریکایی ها را بکشند. رئیس جمهوری تایید کرد.»

بولتون باور دارد که بزرگ ترین خطر در سیاست خارجی آمریکا این است که رئیس جمهوری سیاست های دولت خود را زیر پا می گذارد؛ او این مساله را «اختلاف بین ترامپ و ترامپ» می خواند. بولتون در «اتاقی که اتفاق ها در آن رخ داد»، نوشته که ترامپ به بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، اطمینان داده است که «اگر علیه ایران از نیروی نظامی استفاده کند»، از او حمایت خواهد کرد. ترامپ حتی از بولتون خواسته تا در اولین سفر رسمی خود به اسرائیل بر این پیام تاکید کند. اما ظاهرا تعریف از «حمایت» و اینکه آیا صرفا لفظی بوده یا حقیقی، مشخص نبوده است. پیام دولت باراک اوباما به نتانیاهو خیلی واضح تر بود: «اگر اسرائیل هدف حمله ایران قرار بگیرد، آمریکا از اسرائیل حمایت می کند. اما اگر اسرائیل بدون هماهنگی با آمریکا در حمله نظامی یکجانبه به ایران پیش قدم شود، نباید انتظار حمایت داشته باشد.»

ترامپ وقتی در دفتر مشاور امنیت ملی مستقر شد، دریافت که واقعیت بسیار متفاوت از لفاظی هاست. ترامپ وقتی از توافق هسته ای سال 2015 ایران خارج شد، تصور می کرد ایرانی ها حتی به معنای ورود به یک توافق شدیدالحن تر، وارد مذاکره خواهند شد. اما ایران چنین واکنشی نشان نداد. بولتون نوشته: «ترامپ عمدتا از این مساله شکایت می کرد که رهبران سراسر جهان می خواهند با او صحبت کنند؛ اما ظاهرا آنها (ایرانی ها) اینطور نبودند. چندان جای تعجب نداشت که نهایتا خودش شروع به سخن گفتن درباره مذاکره با ایران کرد. در تصور ترامپ، رئیس جمهوری حسن روحانی می خواست با ترامپ صحبت کند، همه می خواستند با ترامپ صحبت کنند، اما کسی مانع او شده بود. البته، نه ولادیمیر پوتین و نه روحانی هیچ تلاشی برای ایجاد ارتباط با ما نکردند. این محمد جواد ظریف بود که مطابق توهمات ترامپ بازی کرد. سال گذشته که ظریف در نیویورک بود، به خبرنگاران از احتمال دیدار با ترامپ گفت، بولتون و پومپئو همه تدابیر لازم برای ممانعت از وقوع هر گونه دیدار احتمالی بین ترامپ با ظریف به میانجی گری امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، را به کار گرفتند. این دیدار هرگز اتفاق نیفتاد، اما اندکی بعد بولتون از کاخ سفید اخراج شد و ایران امروز، خیلی بیشتر از زمان اجرای توافق هسته ای 2015 اورانیوم غنی می کند و با این حال، ترامپ هنوز تصور می کند ایران در هم شکسته و خیلی زود تسلیم فشار خواهد شد.

این تناقض و دوگانگی در رفتار ترامپ در تلاش ها برای رسیدگی به کره شمالی نیز قابل مشاهده است. ظاهرا کیم جونگ اون در دیدار با ترامپ در هانوی تا پای قانع کردن رئیس جمهوری آمریکا به لغو همه تحریم های تاثیرگذار در قبال برچیدن سایت هسته ای قدیمی و آسیب دیده یونگبیون پیش رفته است. یونگبیون بزرگ ترین سایت هسته ای کره شمالی به شمار می رود، ما بیشتر سایت های نگران کننده و جدید تولید مواد هسته ای کره شمالی و همچنین همه تاسیسات موشکی این کشور در خارج از یونگبیون هستند. بولتون با اقدامات «قدم به قدم» مخالفت کرده چون نگران بوده که کره شمالی به مثابه زمان توافق با دولت جورج دابلیو. بوش، مجددا اقدام به بازسازی تاسیسات کند. ترامپ هم در حضور کیم جونگ اون از این مساله سخن گفته که اگر توافق نسبی را بپذیرد، در انتخابات شکست خواهد خورد. جلسه فرو می پاشد و مذاکرات هرگز از سر گرفته نمی شود. کره شمالی همچنان به تولید مواد هسته ای ادامه می دهد؛ انباشت اورانیوم غنی شده کره شمالی از زمان آغاز دیپلماسی ترامپ تا کنون برای تولید دست کم 20 سلاح هسته ای کافی است. بولتون خود را در این روند مقصر ندانسته و نوشته: «کره شمالی و دیگران در مذاکره و استفاده از آنهایی که به دنبال توافق، توافق به هر قیمتی، هستند، کاملا کارآزموده اند. ما یک مورد ایده آل بودیم.» بولتون معتقد است که توانسته مانع از حصول یک توافق بد شود، اما این شرایط چندان طول نخواهد کشید.

منبع: نیویورک تایمز / مترجم: طلا تسلیمی