بعید است ایران در آینده نزدیک با آمریکا مذاکره کند ​​​​​​​

نویسندگان: امیر اسمر و جیکوب وِر

دیپلماسی ایرانی: حتی اکنون که جهان با مشکلات مربوط به همه گیری ویروس کرونا دست و پنجه نرم می کند نیز ایالات متحده و ایران همچنان درگیر تنش های فزاینده بین خودشان هستند. چشم انداز مذاکرات جدید درباره برنامه هسته ای ایران و رفتارهای منطقه ای آن کمرنگ شده است. پس از آنکه ایالات متحده در سال 2018 از برنامه جامع اقدام مشترک عقب کشید، ایران هم از سال گذشته شروع به عقب نشینی از تعهدات هسته ای خود کرد و به نظر می رسد اکنون اورانیوم کافی برای تولید یک سلاح هسته ای را دارد. به رغم آسیب های شدید تحریم های آمریکا به اقتصاد ایران، شواهد چندانی دال بر تمایل جمهوری اسلامی به تغییر رفتار به گونه ای که ایالات متحده را راضی کند یا آمادگی آن برای امتیازدهی در مذاکرات، دیده نمی شود. جمهوری اسلامی می تواند مذاکرات با غرب را برای مدت نامعلومی عقب بیندازد چون مقاوم تر از آن بوده که تصور می شده است. اگرچه برخی به اعتراض های اخیر در ایران به عنوان نشانه ای دال بر تضعیف نظام اشاره می کنند، اما دولت در تهران به سه دلیل اصلی همچنان قدرت خود را حفظ خواهد کرد: اولی غرور پارسی است که جمهوری اسلامی از آن برای جلب حمایت از فعالیت های خود استفاده می کند؛ دومی این است که تحریم ها کمتر از تصورات دولت دونالد ترامپ تاثیرگذار بودند و تجربیات پیشین ایران به مدیریت تحریم ها کمک کرده اند؛ سومی هم تمایل ایران به روی آوردن به خشونت برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی است.

ایران از سال 1979 به طور متوالی با فشار تحریم های ایالات متحده مواجه بوده است. در اوایل دهه 1980 که تهران شروع به ایجاد جنبش های شبه نظامی شیعه در خاورمیانه کرد، ایالات متحده ایران را حامی تروریسم خواند. در چند سال گذشته هم ایالات متحده کمپین «اعمال فشار حداکثری» را علیه ایران به اجرا گذاشته که به گفته مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، 12 هدف اصلی از جمله پایان غنی سازی و توسعه موشکی و متوقف کردن حمایت از گروه های شبه نظامی در منطقه را شامل می شود.

یکی از مسائلی که سبب شده نظام ایران بتواند در برابر این فشار مقاومت کند، تکیه بر غرور ملی و ترویج ملی گرایی ایرانی برای جلب حمایت از فعالیت های خود است. روحیه ملی گرایانه ایرانی در اظهارات نظام این کشور درباره آمریکا و متحدانش نیز مشهود است. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، یک مرتبه گفت: «ایالات متحده همواره سعی کرده ایران را به زمین بزند، اما همواره در برابر عظمت ایران شکست خورده است.» جمهوری اسلامی با تکیه بر همین غرور ملی از هر گونه مذاکره ای که کشور را تحت تاثیر اراده یک قدرت خارجی قرار دهد، طفره رفته است. همین مساله بوده که امکان مقاومت ایران در برابر خواسته های ایالات متحده از جمله مذاکرات جدید را فراهم آورده است.

تهران همچنین نشان داده که توانایی مقاومت در برابر تحریم های ایالات متحده را دارد. این تحریم ها به معنای واقعی دردناک بوده اند: ریال نیمی از ارزش خود را در کمتر از دو سال از دست داده، صادرات نفت نسبت به سال 2018 نزدیک به 90 درصد کاهش یافته، اقتصاد ایران در سال 2019 برابر با 7.1 درصد کوچک شده، قیمت همه چیز از سوخت گرفته تا داروهای شیمی درمانی به طور پیوسته در حال افزایش است. امضا کنندگان اروپایی برجام به رغم تمایل خود به محافظت از این توافق، نتوانسته اند از اثرگذاری تحریم ها بکاهند و ساز و کار پیشنهادی آنها برای جریان کمک های اقتصادی و بشردوستانه موسوم به اینستکس هم در بیش از یک سال گذشته که راه اندازی شده، تنها یک مرتبه مورد استفاده قرار گرفته است. یک تحلیلگر درباره چگونگی مدیریت اقتصادی ایران اینطور توضیح داده: «ایرانی ها واقعا صنایع متنوع و ظرفیت داخلی بالایی دارند و همچنین می توانند از روابط خود با چند کشور همسایه به خوبی استفاده کنند.» تحریم های ایالات متحده اساسا بر چند بخش کلیدی بانکی، انرژی و سیاسی متمرکز شده و از این رو، ایران توانسته به دیگر بخش های اقتصاد متنوع خود از جمله بخش رو به رشد تولید تکیه کند. ایران همچنین با استفاده از ساز و کارهای غیرمتداول پرداخت که امکان دور زدن تحریم های ثانویه را برای این کشور و شرکای تجاری آن فراهم می آورد، خسارت های وارده بر بخش صادرات را جبران می کند. به علاوه، تهران تجارت با مسکو و پکن که هر دو تحریم های واشنگتن را رد کرده اند، افزایش داده و تدابیر ریاضتی برای کاهش هزینه های داخلی به اجرا گذاشته است.

نظام ایران همچنین نشان داده که در صورت لزوم؛ برای پیشبرد اهداف خود و مقابله با تحریم های ایالات متحده به استفاده از خشونت تمایل دارد. ایران توانایی درگیری نظامی متعارف با قدرت های غربی را ندارد، اما همچنان به منعکس کردن قدرتش و اعمال نفوذ در همسایگی برای پیشبرد منافع سیاست خارجی در خاورمیانه ادامه می دهد، از گروه های شبه نظامی متحد حمایت می کند و زرادخانه بزرگ موشکی دارد.

در این میان، همه گیر شدن ویروس کرونا در جهان سبب شده برخی در غرب پایان دولت تهران را پیش بینی کنند. اگرچه نظام جمهوری اسلامی در پی کمبودها و مشکلات در بخش بهداشت و درمان با مشکلاتی مواجه است، اما حتی در این شرایط هم نشان داده که به هر ترتیبی در برابر خواسته های ایالات متحده مقاومت می کند. این احتمال وجود دارد که ایالات متحده فشارهای بیشتر وارد آمده به ایران در میانه شیوع کرونا را فرصتی برای قدم برداشتن در جهت کاهش تنش ها و اعتمادسازی بداند. پیشنهاد ارسال کمک های پزشکی «بی قید و شرط» به ایران یا درخواست از سایر کشورها برای این کار می تواند گامی مثبت در این راستا باشد.

ایران به احتمال زیاد قبل از تصمیم گیری درباره زمان بندی و استراتژی خود در رابطه با مذاکرات جدید هسته ای، منتظر نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در نوامبر 2020 خواهد ماند. اولویت ایران در مواجهه با تحریم ها، ادامه فعالیت های منطقه ای، از سرگیری جنبه های اصلی برنامه هسته ای و گسترش زرادخانه موشکی بوده است. جمهوری اسلامی در موارد بیشمار گذشته نشان داده که توانایی مقاومت و دوام آوردن در برابر تحریم ها را دارد و همچنان به پیشبرد اهداف سیاست داخلی و منطقه ای خود ادامه خواهد داد.

منبع: شورای روابط خارجی / مترجم: طلا تسلیمی