ظهور هنجارهای جدید اجتماعی با سرایت بیماری  COVID-۱۹

نویسنده: حسن فتاحی، کارشناس علوم سیاسی و استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در سال 2012 ، دکتر الکس لیکرمن در مقاله ای با عنوان «دست دادن؛ خطر سلامتی امروزی»، خاطرنشان کرد: بیشتر بیماری های منتقل شده از طریق دست قابل تحمل است، اما «اگر ویروس هایی که گسترش می دهند کشنده باشند بدون تردید تماس ها و دست دادن ها به زودی کنار گذاشته خواهند شد.»

بنابراین جای تعجب نیست که در پی شیوع SARS-CoV-2 ، انواع سلام ها و احترامات جدیدی ظهور می کنند؛ از اتصال آرنج ها تا مدل دست دادن ووهان مبتنی بر پا.

به دو مورد زیر نگاه کنید:
1.    به علت نگرانی از سرایت ویروس کرونا وزیر بهداشت فرانسه بوسه را در فرانسه ممنوع کرد. 
2.    آنگلا مرکل، صداعظم آلمان دست دراز کرد تا با وزیر کشور آلمان دست دهد اما او از دست دادن خودداری کرد و سپس هر دو خندیدند و موجی از خنده اطرافیانشان را فرا گرفت.

با انتشار کرونا ویروس، تیپولوژی معاشرت ها و آداب و سنن اجتماعی نیز تغییر کرده و آداب و معیار جدیدی ظهور کرده است. روندهای هندزفری در حال افزایش است و سنت های اجتماعی در حال دگرگونی هستند. 

    سلام کردن بدون دست دادن به گونه ای که چه بسا «دست دادن» حتی بعد از کنترل کرونا نیز فراموش شود.
    پس کشیدن دست وقتی برای دست دادن دراز شده ولی طرف مقابل از دست دادن خودداری می کند و به طور طنز آمیزی موضوع شیوع کرونا را یادآور می شود.
    ترس از دست نزدن به اشیاء در دفاتر کار و اداره
    انجام برخی کارها با پا در حالیکه قبلاً با دست انجام می شده
    کمی استرس داشتن ناشی از نگرانی از برداشت طرف مقابل از خودداری ما از دست دادن
    ظهور و ترویج ژست های جسمی جدید در روابط اجتماعی و ...
چندی پیش گمان می کردیم که با عمل های پیشرفته روی عروق کرونری و درمان معضلات قلبی که سال های متمادی تلفات انسانی در بر داشت بشریت از گردنه های خطرناک بیماری و ناسلامتی عبور کرده است. اما پیشرفت های سریع پزشکی و جهش هایی در امور درمان و سلامت و بهداشت کمی غفلت ایجاد کرد. کروناویروس محاسبات تک تک انسان هایی که اکنون نفس می کشند را به هم ریخت و برای نخستین بار در قرون اخیر یک موضوع در آن واحد بخشی از ذهن همه ما انسان ها را به خود مشغول کرده است: ویروس کرونا؛ که آن را  SARS-CoV-2و بیماری ناشی‌از آن را کووید۱۹ (COVID-19) نامیده‌اند.

اکنون بشریت از عمل ساده دست دادن که قرن ها به آن مبادرت می کرد نیز باید چشم پوشی کند: دست دادن به معنای پیمان بستن تا دست دادن به معنای حالت چطوره؟

شاید آثار سنگی مربوط به دست دادن در موزه ها برای نسل های آینده جالب تر می شوند. نسل های آتی بشر، از عمل «دست دادن» در الیاد و اودیسه هومر چیزی درک نخواهند کرد جز یک سنت متروک. دیپلمات ها نیز باید راهی برای کیفیت روابط دیپلماتیک خود بیابند که جز با دست دادن قابل نشان دادن باشد. هنرمندان احتمالاً باید در این زمینه به دیپلمات ها کمک کنند و راه هایی را به آنها نشان دهند. نرم افزارهای هنری دست کم بیش از 20 راه دیگر به جای دست دادن پیشنهاد می کنند از جمله آنها «دست زدن» است؛ مانند دست زدن برای تبریک.
در قرن نوزدهم روبرت کوچ، پزشک آلمانی، کشف کرد که میکروب های خاص باعث بیماری های خاص می شوند و میکروبیولوژیست فرانسوی لوئیز پاستور ایده تولید خود به خود را رد کرد؛ به معنای آن که میکروب ها باید از یک منبع به منبع دیگر منتقل شوند؛ آنها فقط به طرز جادویی ظاهر نمی شوند. یک پزشک مجارستانی، ایگناز سملوویس نیز ارتباط بین دست - و شستشوی دست - و میزان عفونت را کشف کرد. 

برخی فرهنگ های شرقی ماننند ژاپن کمتر فرهنگ لمسی به شمار می رود. ژاپنی ها بیشتر با فرم های متنوع رفتاری منظور خود را بجا می آورند و احساسات خود را ابراز می کنند بدون اینکه با طرف مقابل تماس داشته باشند یا حداقل تماس برقرار می شود. امروزه بطور متوسط هر فرد در طول زندگی حدود 15000 بار دست می دهد. امروزه فرهنگ ها باید راه های جایگزین برای سلام کردن بدون دست دادن بیابند. دست دادن که هیچ، حتی به صورتمان نیز دست نزنیم.

در بسیاری از مناطق اروپا و خاورمیانه، مردم هنگام ملاقات و عزیمت، بوسه می گیرند (یک بار، دو بار یا حتی سه بار)، در نیوزلند، بومیان موریس بینی و پیشانی را به هم متصل می کنند. تبتی ها زبان های خود را به یکدیگر متصل می کنند.

در آفریقای جنوبی مطابق برخی سنت های قبیله ای برای بسیاری دیدارهای معمولی و روزمره بوسه خاص خود را دارند مانند لمس دهانی و زبانی که از نظر سایر فرهنگ ها مانند فرهنگ ما بسیار عجیب است. 

ژاپنی ها با قراردادن دست ها در کنار خود تعظیم می کنند، در حالی که تایی ها و کامبوجی ها با دست های خود که در حالتی مانند عبادت قرار می گیرند ادای احترام می کنند. در هندوستان، مردم با namaste به یکدیگر خوش آمد می گویند، که از طریق تمرین یوگا در سراسر جهان رواج یافته است.

اما اکنون در مورد اینکه دست دادن به یکباره کنار گذاشته شود اجماع جهانی وجود ندارد. برخی استدلال های موافق با «دست دادن» شامل عدم پذیرش برخی فرهنگ ها در جهان و نیز ترس از کنار گذاشتن یک سنت افتخارآمیز، معتقدند کنار گذاشتن دست دادن به عنوان یک واکنش بیش از حد محسوب می شود آن هم در زمانی که ما به آرامش جمعی نیاز داریم.

یک مطالعه در سال 2014 نشان داد که ضربات مشت مشت، 90٪ باکتری کمتر از دست دادن به صورت رایج را منتقل می کند. دکتر دیو ویت وورث می گوید:«به نظر می رسد که یک ارتباط دست با دست در دست دادن برای انتقال باکتری کافی است زیرا سطح تماس بسیار بزرگتر است، برخی دست ها بیشتر طول می کشد و امکان این انتقال میکروبی و ویروسی بیشتر می شود. ویتورث می گوید: ترجیح شخصی من گره زدن دستها و لبخند زدن است تا دست دادن.

اینها همه نشان می دهند هنجارهای جدیدی در حال شکل دادن به ارتباطات انسانی و اجتماعی ماست. موضوع ویروس کرونا صرفاً به نظافت سطوح، شستن دست، رعایت بهتر بهداشت و افزایش تمهیدات بهداشتی ختم نمی شود. تماس بدنی در سلام و درودهای روزمره و از خانه و مدرسه تا اداره و مراسمات ورزشی وجود دارد. 

تغییر فقط در مقایسه اکنون با گذشته دیده نمی شود بلکه در مقایسه با آینده هم قابل پیش بینی است. کسی چه می دانست که پیامدهای اجتماعی و فرهنگی ویروس کرونا هم به زودی از راه می رسند؛ از ترس و استرس درونی تا norm های جدید در ارتباطات اجتماعی و انسانی. 

بی تردید پیامدهای اجتماعی کرونا نیز دارای جنبه های مثبت و منفی است. اما تفوق جنبه های منفی مانند ایجاد گسل های اجتماعی و بیشینه سازی تفردگرایی در کنار فرهنگ انزواگرایانه مدرنیسم و دنیای صنعتی، بیش از پیش انسان ها را از هم دور می سازد و بنا به قول فردیناند تونیس جامعه شناس، روابط را بیش از پیش حسابگرانه می سازد و این همان چیزی است که معیارهای مهرورزی، نوعدوستی و انسان مداری را تحت الشعاع قرار می دهد. پیامدهای جهانی اقتصادی و سیاسی ظهور کرونا نیز  به زودی از راه خواهند رسید. شاید برای نخستین باز پیامدهای – نوعاً - دراز مدت فرهنگی و اجتماعی از پیامدهای سیاسی و اقتصادی رخدادها پیشی گرفته اند.