کرونا؛ امنیت زیست محیطی یا سیاسی

نویسنده: پاتریک ساهاکیان، کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: تبیین نظریه ها، درک مفاهیم انتزاعی را می طلبد که ذهن آدمی با ساخت آنها، پدیده های واقعی را در قالب آنها قرار داده می تواند فهمی از مفاهیم داشته باشد. در علوم اجتماعی به طور عام و در علوم سیاسی بصورت خاص مفاهیم از تعاریف انتزاعی برخوردار هستند که برای افراد مختلف می تواند نمودی متفاوت داشته باشد. نظریه های امنیت نیزاز این قاعده مستثنی نیستند و نظریه پردازان علوم سیاسی و روابط بین الملل، درکی متفاوت از آن دارند. آنچه برای ورود به موضوع بحث لازم است تعریفی فراگیر از امنیت است که می توان آن را "ترس و واهمه از تغییر وضعیت" تعبیر کرد. 

از سال 1990 میلادی اندیشمندان روابط بین الملل، در تکمیل نظریه های امنیتی، حوزه های مورد مطالعه را توسعه بخشیده، به چارچوب های امنیت سیاسی – نظامی، حوزه های امنیت اقتصادی، جامعه نگری و زیست محیطی را افزودند. کما آنکه بعدها بسیاری از این اندیشمندان سعی کردند به مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، توجه در چارچوب امنیت سیاسی یا نظامی داشته باشند. اما نهایتا با تنوع و کثرت مسائل هر حوزه، تفکیک آنها امری شایسته و درخور است.

کرونا به عنوان پدیده ای که زیست انسانی را مورد هدف قرار داده است، می تواند در مبحث امنیت زیست محیطی، مورد بررسی قرار گیرد. ایجاد ارتباط حوزه امنیت زیست محیطی با مسائل سیاسی به واسطه نگاهی که انسان را در ایجاد و شیوع آن دخیل می داند، می تواند امری سیاسی تلقی شود و در قالب امنیت سیاسی مورد واکاوی قرار گیرد. اما شبکه های سیاسی خارجی، با وانمود کردن پوشش خبری، با نگاهی سیاسی توام با غرض ورزی از موضوع زیست محیطی برای اهداف سیاسی خود دست به سود جویی می زنند. 

موضوع، امنیتی کننده و بازیگر امنیتی؛ سه عامل یا مولفه به هم پیوسته هستند که در مسیر امنیتی کردن می توانند ایفای نقش کنند. کرونا و عملکرد به خطر انداختن حیات انسانی، ترس از تغییر وضیعت موجود را تداعی می کند و همین کافیست که قالب امنیتی را برای این موضوع لایق بدانیم. اما باید کمی فراتر رفت و در بخش دیگر تحت شعاع قرار دادن اقتصاد را نیز مد نظر قرار داد، شیوع این ویروس، عدم کارایی بسیاری از شرکت های چندملیتی را نیز به دنبال دارد.

انتشار اخبار ضد و نقیض رسانه ها و خبرنگاران برون مرزی، اقدام در جهت سیاسی کردن و بزرگنمایی شیوع این ویروس در کشور است، این در حالی است که شیوع این بیماری امری فراملی و در سطح جهانی است. کشورهای جهان یکی پس از دیگری در حال اعلام آمار و ارقامی دال بر مشاهده نمونه های تسری انسانی آن هستند. اما انتقال اخبار با محتوی بزرگ نمایی و تبلیغ علیه کشور با هدف رسانه ای، خوراک رسانه های خارجی علیه کشور شده و این رفتار در تضاد با اخلاق حرفه ای اطلاع رسانی است.  

بازیگر امنیتی می تواند بازیگری باشد که با ایجاد موضوع امنیت و تامین خوراک واحدهای امنیتی کننده، شوک و نگرانی را ایجاد کرده، به دنبال بهره برداری از آن است. درگیر کردن اقتصاد کشورها و ایجاد ناامنی مقاصد و اهداف بازیگر امنیتی می تواند باشد. تحت شعاع قراردادن تحولات اساسی در مالیه بین الملل نیازمند دور کردن اذهان عمومی و ایجاد موانعی است که حصول به نتایج تحولات را مختل کند. شاید نتایج تحولات خوشایند پرچم دار مالیه بین الملل نیست و سعی دارد از این روند بهره برداری کند. یک دولتمرد موفق همواره سود حاصل از هزینه کردن را محاسبه می کند و در نظر می گیرد چه چیزی در مقابل چه هزینه ای به دست می آورد. 

گذشته از اهمیت کورونا، آستانه تحمل ملل با یکدیگر یکسان نیست. از عوامل تعیین کننده آستانه تحمل ملل می توان به تاریخ و شرایط زندگی و همچنین باورها و فرهنگ افراد توجه کرد. ایران سرزمینی است که به واسطه موقعیت سیاسی – جغرافیایی، تاریخ پرفراز و نشیبی را از طرف همسایگان و حتی دول دیگر شاهد بوده است. از طرفی فرهنگ و باور ملت ایران، ریشه در دین و منشا الهی دارد. سرگذشت و آموزه های دینی باعث افزایش آستانه تحمل این ملت شده است. این عوامل در مقایسه با بسیاری از کشورها شرایط بسیار مطلوبی برای فائق آمدن بر بحران است. این ویژگی می تواند کارگشای مناسبی برای چیرگی دولت بر بحران کرونا باشد.  

برای فائق شدن بر شرایط بحرانی حاکم، دولت و رسانه های کشور نه تنها خبرهای مرتبط و واقعی وضعیت بحران پیش آمده را باید برای مخاطبان خود بیان کنند، بلکه با بیان و پررنگ جلوه دادن مسیر شکست مشکلات و از بین رفتن بحران، روحیه مقاومت را تقویت و شور و شوق ادامه حیات را بپرورانند.