پوتین، گرفتار در بازی همزمان خود با اسد و اردوغان

نویسنده: مارک ان. کاتز

دیپلماسی ایرانی: ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، توانایی این را دارد که روابط خوبی با دولت ها و دیگر بازیگران در منطقه برقرار کند، حتی اگر آن دولت‌ ها و بازیگران به شدت با یکدیگر مخالف باشند. او تا همین اواخر این استراتژی را با موفقیت در رابطه با چندین جناح مختلف در سوریه پیش برده است.

دشمنی دیرینه بین اسرائیل ایران، روسیه با هر دو طرف به طور موفق همکاری داشته است. مسکو به طور مشابه توانسته بین روابط خود با کردهای سوری و در طرف دیگر با ترکیه، توازن برقرار کند. روسیه حتی توانسته توازن در روابط خود با ترکیه و دولت بشار اسد را که در جاهایی همچون ادلب و دیگر مناطق در شمال غربی سوریه در روبروی یکدیگر ایستاده‌ اند، حفظ کند. اما این تلاش ها برای توازن در روابط به ویژه پس از درگیری میان نیروهای سوری و ترکی در ادلب، دچار فروپاشی شده است.

پوتین حقیقتا خواستار داشتن روابطی خوب با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، و بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، است. مشکل از جایی شروع می شود که این دو رئیس‌ جمهوری به شدت با یکدیگر مخالفت می‌ کنند. اسد مکررا از تمایل خود به بازپس گیری سانت سانت سوریه از همه مخالفانش ازجمله اسلام گرایان تحت حمایت ترکیه که اکنون در ادلب مستقر هستند و دیگر پایگاه های خود را از دست داده اند، سخن می گوید. در همین حال، برای اردوغان از دست دادن ادلب در برابر اسد به معنای هجوم سیل جدیدی از پناهجویان سوری است که از مرزهای شمالی وارد ترکیه خواهند شد. ترکیه همین حالا هم برای اسکان پناهجویانی که پیشتر به این کشور گریخته بودند، مشکلات زیادی دارد.

موفقیت پوتین در ایجاد توازن در روابطش با طرف‌ های مخالف به این مساله بستگی دارد که این بازیگران به دنبال جنگ تمام عیار با یکدیگر نباشند. اینکه روسیه به طور محتاطانه به هر دو طرف کمک می کند، ناشی از همین درک است و به علاوه، این امکان را برای مسکو فراهم می آورد که از فروش تسلیحات و استفاده از دیگر مزایای اقتصادی از هر دو طرف، پول زیادی به جیب بزنند. البته طرف‌ های درگیر هیچگاه از حمایت مسکو از رقیب خود خوشنود نبوده اند. اما از دیدگاه مسکو، شرایط زمانی منطقی تر به نظر می رسد که هیچ یک از طرفین درگیر به دلیل ترسشان از اینکه مبادا روسیه به طرف رقیب بیشتر کمک کند، نمی توانند روابط خود را با آن قطع کنند. مسکو همچنین امیدوار است که تمایلش به حمایت از طرفین مخالف آنها را به رقابت بر سر روابط با روسیه و پیشنهاد لطف و امتیاز به آن، ترغیب کند. 

این رویکرد پوتین در بیشتر مواقع جواب داده است و از دیدگاه پوتین، اکنون در رابطه با اسد و اردوغان هم باید جواب می داد. از یک سو، اسد دوام آوردن خود را به مداخله نظامی روسیه در سوریه از سال 2015 مدیون است. دولت اسد به رغم کمک‌ های گسترده‌ای که از ایران، حزب الله و دیگر گروه های شبه نظامی شیعه دریافت می کرد، تا پیش از مداخله نظامی روسیه به شدت در خطر بود. طبق این منطق، اسد اکنون نباید هیچ کاری انجام دهد که صبر مسکو را لبریز کند یا روابط خود با آن را به خطر اندازد. به طور مشابه دشمنی فزاینده اردوغان با آمریکا و اروپا باید ترکیه را به روسیه وابسته تر کند. اقدامات زیادی برای محافظت از منافع ترکیه در شمال سوریه انجام داده و با توجه به اینکه اقتصاد ترکیه به منابع گازی روسیه و تجارت با این کشور وابسته است، اردوغان نباید اقدامی انجام دهد که مخاطره لبریز شدن صبر پوتین را در پی داشته باشد. اقدام روسیه به اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ترکیه در اواخر سال 2015 و پس از آنکه نیروهای ترک یک هواپیمای نظامی روسی را هدف گرفتن و سپس، لغو این تحریم ها در پی بهبود روابط روسیه و ترکیه را می توان هشداری از سوی پوتین به اردوغان تلقی کرد.

اما مساله تاسف برانگیز برای پوتین این است که به نظر می رسد نه اسد و نه اردوغان بر مبنای این منطقی عمل نمی کنند. این حقیقت که مداخله روسیه دولت اسد را نجات داده و به کنترل او بر بخش اعظم سوریه انجامیده، اکنون اسد را در موقعیت بهتری برای بازپس‌گیری ادلب قرار داده است. به طور مشابه، اردوغان هم تصور نمی‌ کند که ترکیه به روسیه نیازمند است و روسیه را به ترکیه محتاج تر می داند. سفر اخیر اردوغان به اوکراین و اظهار حمایت از این کشور به علاوه اشتیاق تازه کشف شده آن برای ناتو نشان می دهد که اردوغان باور دارد مسکو گرفتن طرف دمشق در برابر آنکارا، چیزهای زیادی برای از دست دادن خواهد داشت.

به علاوه، از آن جایی که اردوغان و اسد هر دو منافع خود را در ادلب در خطر می بینند، هیچ یک به رغم تلاش های مسکو برای یافتن راه حلی به نفع هر دو طرف، حاضر به عقب نشینی از مواضع خود نیستند. روسیه اکنون به جای اینکه بتواند در روابط خود با دو طرف رقیب توازن ایجاد کند، خود را در موقعیتی یافته که ممکن است نفوذش را بر یکی از آنها یا حتی هر دو از دست بدهد. گزارش ها حاکی از آن است که ترکیه از روسیه به دلیل حمایت هوایی آن از حملات سوری علیه نیروهای ترک خشمگین است و در عین حال سوریه هم حمایت روسیه از ترکیه را نامناسب می داند.

روسیه واقعا نمی تواند دست روی دست بگذارد تا ترکیه نیروهای سوریه را در شمال غربی این کشور شکست دهد چراکه آنگاه با مخاطره تجدید مخالفت‌ ها در دیگر مناطق در سوریه مواجه خواهد شد. اما در عین حال، کمک روسیه به دولت اسد در مبارزه با نیروهای ترک در شمال غربی سوریه، مسکو را در جنگ بزرگ تری درگیر می کند که مطلوب پوتین نیست. حتی اگر حمایت‌ های روسیه از سوریه به موفقیت آن در برابر ترکیه کمک کند، بازهم آسیب به روابط روسیه و ترکیه شدید خواهد بود. تلاش های پوتین برای ایجاد توازن در روابطش با اردوغان و اسد دیگر دوام آوردنی به نظر نمی رسد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت (دولتداری مسئولانه) / مترجم: طلا تسلیمی