نتیجه انتخاب مجلس چه معنایی برای مذاکرات ایران و آمریکا دارد؟

نویسنده: شیرین هانتر

دیپلماسی ایرانی: همان‌طور که انتظار می‌ رفت، اصولگرایان در انتخابات مجلس ایران پیروز شدند و یکی از دلایلش هم این بود که بسیاری از نامزدهای اصلاح طلب و میانه رو برای نامزدی در انتخابات تایید صلاحیت نشده بودند. با این حال، پیروزی اصولگرایان آنقدر هم که انتظار داشتند شیرین نبود چون تنها ۴۲ درصد مشارکت در انتخابات وجود داشت که پایین‌ ترین میزان مشارکت از آغاز جمهوری اسلامی تاکنون به شمار می رود. میزان مشارکت در تهران تنها ۲۶ درصد بود. این نبود اشتیاق به مشارکت در انتخابات به این معناست که اصولگرایان اختیار تام نخواهند داشت. این مساله همچنین این معنا را دارد که پیروزی اصولگرایان در انتخابات ریاست جمهوری ماه مه سال ۲۰۲۱ همچنان یک عدم قطعیت است.

چرا اصولگرایان پیروز شدند؟

جدایی از شمار اندک تعداد نامزدهای میانه‌رو و اصلاح طلب، عوامل دیگری هم در پیروزی اصولگرایان تاثیر داشتند که یکی از آنها کاهش اعتقاد مردم به مشارکت در انتخابات به عنوان یک مسیر مناسب برای اصلاحات است. روسای جمهوری اصلاح طلب و میانه رو در انتخابات سال‌های ۱۹۹۷، 2001، ۲۰۱۳ و ۲۰۱۷ با اکثریت آرا پیروز شدند؛ با این حال، هیچ کدام در تلاش ها برای اصلاحات موفق نبودند.

از دیگر عواملی که در دو دهه گذشته شرایط را در انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات مجلس به نفع اصولگرایان تغییر داده، عملکرد اقتصادی دولت و عقب نشینی ها در سیاست خارجی بوده است. در رابطه با رئیس دولت هفتم و هشتم، سیاست ایالات متحده برای مجازات ایران به رغم کمک‌های آن به انتقال قدرت موفق در افغانستان در سال ۲۰۰۱ و اقدام جورج دابلیو. بوش به شمول ایران در «محور شرارت» از جمله عواملی بودند که در انتخابات ریاست‌ جمهوری سال ۲۰۰۵ به پیروزی محمود احمدی نژاد که یک محافظه کار بود، انجامیدند. آنگاه اصولگرایان رئیس دولت هفتم و هشتم را به دنبال کردن سیاست خارجی امتیاز دهنده، یعنی دست کشیدن از اهرم های نفوذ بدون هیچ دستاورد حقیقی در ازای آن، متهم کردند.

در انتخابات مجلس نیز خشم از سیاست سازش روحانی بر سر مسائل هسته‌ای بدون بهره مندی از مزایای اقتصادی، به نفع اصولگرایان تمام شد و این در حالی است که روحانی اساسا قربانی تصمیم یک‌ جانبه و تاییدنشده دونالد ترامپ به خروج از توافق و اعمال مجدد تحریم ها شده است. کمپین اعمال فشار حداکثری ترامپ بیش از هر زمان دیگری اصولگرایان ایران را متقاعد ساخت که باید خودشان به دنبال منابعی برای نجات و توسعه باشند و این که دولت ایران هر کاری انجام دهد و هر امتیازی که قائل شود، بازهم ایالات متحده از دشمنی با آن دست نخواهد کشید. از آنجایی که اصلاح طلبان و میانه روها در زمان حصول توافق هسته ای ایالات متحده از آن خارج شد قدرت را در کشور در دست داشتند، آنها های خشم و اصولگرایان را پرداختند.

اصولگرایان مجبورند با حقایق مواجه شوند

در سراسر دو سال گذشته اصولگرایان روحانی و کابینه او را برای مشکلات ایران مقصر دانسته اند درخواست برای استعفای او پیش رفته اند. آنها همچنین محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، را به دلیل مذاکره برجام مورد شماتت قرار داده اند. اصولگرایان همچنین از سیاست روحانی در بازگشایی درها به روی جهان خارجی و تسهیل محدودیت های فرهنگی و سیاسی به شدت انتقاد کرده اند. آنها می گویند که اتکا به خارجی‌ ها مشکلات اقتصادی ایران را حل نمی‌ کند و در همین راستا، اقتصاد مقاومتی و مدیریت انقلابی را خواستار شده‌ اند.

به طور قطع کارهای زیادی هست که ایران خود به تنهایی می تواند انجام دهد و از نمونه آنها می توان به برخورد درست با سوخت های فسیلی، مدیریت بهتر و استفاده کارآمد از منابع اشاره کرد. با این حال، ایران برای توسعه و ارتقای شرایط زندگی مردم به فناوری و سرمایه نیاز خواهد داشت. با توجه به تحریم های ایالات متحده و احتمال اعمال مجدد تحریم‌ های جهانی، ایران نمی‌ تواند به دریافت آنچه نیاز دارد امید داشته باشد. حتی متحدان از جمله روسیه و چین نیز  کمکی نمی کنند. برای نمونه، ایران به شدت به سرمایه‌ گذاری در صنعت نفت خود نیاز دارد؛ اما روسیه همین اواخر اعلام کرده که در عراق سرمایه گذاری می کند. به علاوه، روسیه و چین هر دو در رابطه با تجارت با ایران نگران مواجهه با تحریم‌ های غرب هستند.

 زمانی که اصولگرایان مجلس کار خود را آغاز کنند، روحانی تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اساسا به رئیس جمهوری سرپرست تبدیل می شود. آنگاه اصولگرایانی که بزرگترین وظیفه مجلس آتی را ارتقای اقتصاد و استانداردهای زندگی مردم توصیف کرده‌ اند، مجبور به پاسخگویی برای عملکرد خود خواهند شد. اگر در این مسیر شکست بخورند دیگر نمی توانند روحانی را تنها مقصر بدانند. اصولگرایان خیلی زود در خواهند یافت که نمی توانند دستور کار خود را تحت تحریم ها پیش ببرند به ویژه که شرایط اقتصادی تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا وخیم تر شده است. از این رو، آنها هم با همان گزینه‌ های دولت‌های قبلی مواجه می‌شوند: یا منعطف باشند و اولویت‌های سیاست خارجی خود را تغییر دهند و درصدد اصلاحات داخلی برآیند یا با سقوط بیشتر اقتصاد و مشکلات سیاسی مواجه شوند.

تاثیرات نتیجه انتخابات مجلس بر روابط ایران و آمریکا چطور خواهد بود؟

یکی از مسائل اصلی این است که آیا ایران تصمیم می گیرد با ایالات متحده مذاکره مستقیم داشته باشد یا خیر. این تصمیم به ویژه با توجه به تجربه برجام بسیار مخاطره آمیز خواهد بود. اما این مخاطره ایست که دیر یا زود ایران مجبور می‌ شود بپذیرد. در رابطه با مذاکره اصولگریان در موقعیت بهتری برای کسب اطمینان از هرگونه عدم مخالفت داخلی هستند. هیچ کسی آنها را به نزدیکی با غربی ها متهم نمی‌ کند و آنها باور دارند که اعتبار انقلابی آنها مثال است. لازم به ذکر است که حتی رئیس جمهوری احمدی‌ نژاد نیز آماده بود تا با ایالات متحده توافق کند اما ایالات متحده او را رد کرد و نهایتا بن بست هسته‌ ای پیش آمده به شرایط کنونی انجامید.

به علاوه اصولگرایان می‌توانند از توافق با ایالات متحده به شدت ببرند چرا که می توانند بگویند تنها آنها توانایی اداره ایران را دارند. لازم به ذکر است که اختلافات میان اصولگرایان-اصلاح‌طلبان-میانه‌روها تنها بر سر ایدئولوژی نیست و به قدرت نیز مربوط می‌ شود. اگر اصولگرایان مطمئن باشند که توافق قدرت آنها را بیشتر می کند، در جهت آن گام برمی دارند. اما برای تحقق چنین توافقی لازم است که محافظه کاران در آمریکا نیز منافع خود را در توافق با ایران بدانند و از این رو، برای امتیازدهی آماده باشند. بدترین اتفاق این است که محافظه‌کاران آمریکایی به این نتیجه برسند که پیروزی اصولگرایان در مجلس به معنای از بین رفتن احتمال گفت و گو بین ایران و امریکاست و بدین ترتیب، سیاست اعمال فشار خود را با بیشترین شدت و با وجود همه مخاطرات درگیری نظامی احتمالی، پیش ببرند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت (دولتداری مسئولانه) / مترجم: طلا تسلیمی