خوانش اشتباه آمریکا از اعتراض ها در ایران

نویسنده: الدار ممدف

دیپلماسی ایرانی: اعتراضات مردمی اخیر در ایران در یک برهه زمانی حساس برای توافق هسته ای ایران و قدرت های جهانی رخ داد. بیش از یک سال از خروج یک جانبه ایالات متحده از برجام و امال تحریم ها علیه ایران می گذرد و توافق هسته ای در آستانه فروپاشی قرار گرفته است. در حال حاضر تنها مسیر آشکار و موجود برای ایران و آمریکا در جلوگیری از مواجهه مستقیم، ابتکار امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، برای میانجیگری و ایجاد خط اعتباری 15 میلیارد دلاری برای ایران برای تامین نیازهای اساسی آن است. با این حال، به نظر می رسد اعتراض های مردمی در ایران، واشنگتن را از تلاش برای شروع مجدد دیپلماسی با تهران سرد کرده است. کاخ سفید و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، آشکارا طرف معترضان را گرفتند و تظاهرات مردمی را اثباتی بر تاثیرگذاری کمپین «اعمال فشار حداکثری» علیه ایران دانستند. از دیدگاه آنها، دیگر نیازی به مذاکره با «نظام تئوکرات» که به زودی قدرت خود را از دست می دهد، وجود ندارد!

اما چنین رویکردی احتمالا یک اشتباه محاسباتی است. ایران همواره خلاف انتظارات عمل و بارها کارشناسان را خجالت زده کرده است؛ از این رو، جای تعجب ندارد اگر بار دیگر خوانش ها از تحولات داخلی ایران اشتباه باشند. قطعی اینترنت هم به ادراک نادرست از شرایط دامن زده، اما به هر حال به نظر نمی رسد که برداشت های مبتنی بر تغییر نظام چندان درست باشند.

جمهوری اسلامی از ابتدای امر بحران های مختلفی را پشت سر گذاشته است. عامل اغتشاش های فعلی افزایش 50 درصدی قیمت سوخت است و جالب اینجاست که دولت روحانی در این اقدام از توصیه صندوق بین المللی پول، پایه اصلی نظم مالی بین المللی تحت رهبری آمریکا، پیروی کرده است. اسفندیار بتمنقلیچ، کارشناس اقتصادی، معتقد است که این اقدام از نظر مالی منطقی بوده چراکه قیمت بنزین در ایران به طور غیرمنطقی ارزان بوده است. طبق گزارش صندوق بین المللی پول، کمک هزینه دولتی برای پایین نگه داشتن قیمت بنزین برابر با 1.6درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بود. 

تظاهرات اخیر اساسا ماهیتی ضد ریاضتی و به تظاهرات در سایر کشورها از جمله مصر و شیلی شباهت داشتند که هیچ یک از آنها هدف تحریم های ایالات متحده نبوده اند و هیچ انگیزه ای برای تغییر نظام در ناآرامی ها وجود نداشته است. اما این بدان معنی نیست که هیچ تلاشی برای تبدیل اعتراض اقتصادی مشروع به تلاش ها برای تغییر نظام صورت نگرفته است. دستگاه خبری جعلی که توسط سلطنت طلب ها و گروهک تروریستی مجاهدین خلق فعالیت می کرد، سعی داشت حال و هوای انقلابی ایجاد کند. اظهارات بی محابای مقاماتی همچون ریچارد گرنل، سفیر آمریکا در آلمان، و برایان هوک، نماینده ویژه ایران در وزارت خارجه آمریکا، به فرضیه دسیسه چینی بیرونی دامن زدند.

با این حال، به سه دلیل عمده بعید است که تلاش های خارجی برای تغییر نظام در ایران موفق شوند: اول اینکه ایرانی ها هر اندازه هم که با نظام حاکم مشکل داشته باشند، اما تجربه به آنها نشان داده که هزینه انقلاب خشونت آمیز بسیار بالا خواهد بود؛ دوم اینکه نگرانی از تبدیل به ایران به صحنه خونین و خشونت آمیز در عراق و سوریه به شدت در میان مردم ریشه دوانده است؛ سوم اینکه دستگاه امنیتی ایران کاملا آماده است تا هر قیامی را در نطفه خفه کند.

این مساله سبب می شود که ساعت هسته ای درست پیش از اعتراض های داخلی در ایران، حرکت کند. ایران در نبود مذاکره و تسهیل تحریم ها احتمالا عقب نشینی از برجام را تسریع خواهد کرد. گام بعدی ممکن است غنی سازی 20 درصدی باشد که می تواند به اعمال مجدد تحریم های شورای امنیت سازمان ملل بینجامد. ایرانی ها هم به وضوح اعلام کردند در صورت وقوع چنین اتفاقی از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای خارج خواهند شد و بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را از کشور اخراج خواهند کرد. این به خودی خود به معنای پیشروی ناگزیر ایران به سمت سلاح هسته ای نیست. ناصر هادیان، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه تهران، معتقد است که ایران سعی دارد از ابهام استراتژیک به عنوان ابزاری برای ایجاد شک و تردید جهانی درباره اهدافش استفاده کند.

اگر وخامت شرایط به چنین سطحی برسد، آنگاه تنها دو مسیر وجود خواهد داشت: انزوای بیشتر ایران تحت ماده 7 منشور سازمان ملل یا مذاکرات جدید پسابرجامی. با توجه به تاکتیک ایران در ماه های گذشته، اعمال فشار بیشتر علیه ایران به مقاومت بیشتر آن خواهد انجامید. به علاوه، انتظار می رود که اصول گرایان در ایران که با هر گونه مصالحه ای با غرب مخالفند، در انتخابات مجلس در ماه فوریه قدرت بگیرند که این یعنی جنگ برای از بین بردن بن بست کنونی به تنها گزینه موجود تبدیل می شود. از سوی دیگر، دونالد ترامپ بارها نشان داده که هیچ تمایلی به یک جنگ پر هزینه دیگر در خاورمیانه که می تواند به قیمت شکست او در انتخابات ریاست جمهوری 2020 تبدیل شود، ندارد. بدین ترتیب، مسیر دیپلماسی به هر حال در یک مقطع زمانی اجتناب ناپذیر می شود. از این رو، هرچه دیپلماسی زودتر اتخاذ شود، هزینه ها و مخاطرات آن برای همه طرفین درگیر کمتر خواهد بود.

اروپا باید برای جلوگیری از بروز یک بحران هسته ای قدم پیش بگذارد و خط اعتباری پیشنهادی ماکرون را به عنوان راهکاری برای نجات برجام راه اندازی کند. اتحادیه اروپا در شرایط بحرانی امنیتی توانایی اقدام را دارد و برای نمونه، می تواند همانند توافق عملی مدیریت مهاجرت با ترکیه، عمل کند. واکنش ایالات متحده به اعتراض های اخیر در ایران هیچ شکی باقی نگذاشته که اروپا دیگر زمانی برای انتظار کشیدن پایان ریاست جمهوری ترامپ ندارد و باید هر چه سریع تر در صدد اجرای طرح ماکرون برآید و در غیر این صورت، یا با جنگی مواجه می شود که امنیتش را به خطر خواهد انداخت یا در یک بازه زمانی مذاکرات بین ایران و ایالات متحده بدون حضور اروپایی ها را پیش رو خواهد داشت. اما اگر اروپا همین حالا اقدام کند، می تواند به یک بازیکن مطرح ژئوپولتیک تبدیل شود. بدین ترتیب، می توان گفت که بحران اعتراضی در ایران به نفع اروپا تمام خواهد شد.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی