روسیه دلخور از ایران اما همچنان در کنار آن

دیپلماسی ایرانی: آغاز مراسم بتن ریزی واحد دوم نیروگاه اتمی بوشهر اتفاقی مهم در بحبوحه تنش های سیاسی ایران و غرب به ویژه بعد از خروج امریکا از برجام و فشارهای حداکثری ایالات متحده علیه ایران محسوب می شود. اهمیت این اتفاق زمانی دوچندان می شود که شاهدیم این اقدام با اقدامات ایران در چارچوب گام چهارم در راستای کاهش تعهدات برجامی هم زمان شده است.

در مراسم بتن ریزی الکساندر لوکاشین، معاون رئیس سازمان انرژی اتمی روسیه و مدیرعامل شرکت روس اتم و لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران حضور داشتند. از ایران نیز علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان و جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و امام جمعه بوشهر حضور داشتند. 

در ایران بسیاری انتظار داشتند ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه یا حداقل دیمیتری مدودوف، نخست وزیر روسیه حضور یابد اما سطح حضور از توقعات طرف ایرانی پایین تر بود و معاون رئیس سازمان انرژی اتمی روسیه حضور یافت که هم زمان با ورود خبرنگاران ایرانی به بوشهر، به این شهر رسید. شاید بتوان گفت که این انتظار زمانی به وجود آمد که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به ترکیه اهمیت داد و برای مراسم بتن ریزی نیروگاه اتمی این کشور شخصا به ترکیه رفت.

نفس حضور طرف روسی در این مراسم پیام روشنی به جهانیان دارد، روسیه در کنار ایران ایستاده است و برای پیشرفت هسته ای آن، با وجود همه فشارهای بین المللی، کمک می کند. کما این که علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز به صراحت از روسیه تقدیر کرد و از این که در طول این سال ها در کنار ایران ایستاد و تسلیم فشارها نشد و به هسته ای شدن ایران کمک کرد و اکنون نیز برای احداث دومین رآکتور اتمی ایران در بوشهر کمک می کند، تشکر کرد. صالحی در سخنرانی خود در این مراسم گفت: «دروازه ورود به تاریخ معاصر ایران به کمک کشور روسیه بود. دروازه ورود به تکنولوژی و صنایع پیشرفته از طریق روسیه بود که نیروگاه اتمی بوشهر نماد آن است. ما در زمینه همکاری های پژوهشی در زمینه ایزوتوپ های پایدار همکاری های بسیار خوب و نزدیکی با روس ها داریم. برای همین ما صمیمانه از دولت و ملت روسیه تشکر می کنیم.»

اما حضور سطحی خلاف انتظار ایران در این مراسم پیام روشنی برای تهران دارد. روس ها از ایران گلایه دارند. آنها می گویند به محض امضای برجام و بهبود روابط تهران با غرب، به ویژه در سایه برجام، ایرانی ها ما را رها کردند و به سمت غرب خیز برداشتند. قراردادهای کلان اقتصادی با کشورهای اروپایی بسته شد و با وجود این که روسیه مثلا به صراحت از بابت خرید هواپیماهای مسافربری از بوئینگ و ایرباس به عنوان نمونه ای از دلخوری اش از طرف ایرانی گلایه کرد، اما طرف های ایرانی محل ندادند و همچنان به طرف های اروپایی چشم دوختند. مثلا یک مقام آگاه به دیپلماسی ایرانی گفت که روس ها هنوز درک نمی کنند چرا ایران باید بعضی از اقلام اساسی مورد نیازش مثل محصولات کشاورزی را از آن طرف کره خاکی از برزیل خریداری کند اما از روسیه که همسایه آن است، خریداری نمی کند در حالی که حداقل از لحاظ هزینه حمل و نقل، برای ایران چنین خریدی به صرفه تر است. یا مثلا زمانی که خودروسازی ایران به واسطه تحریم ها با مشکلات عدیده ای دست به گریبان است چرا شرکت های خودروساز ایرانی از طرف های روسی کمک نمی گیرند. 

به گزارش سایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، حجم بازرگانی ایران و روسیه در آخر سال 2018 به میزان 1,98% (در مقایسه با سال 2017) رشد داشته و به 1.7 میلیارد دلار بالغ شد که 1.2 میلیارد دلار آن صادرات (8.14%-) روسیه و 533,1 میلیون دلار واردات (35.9%+) بود. روس ها انتظار دارند این رقم بسیار بیشتر از این میزان باشد. 

اگرچه در دوره تحریم بعد از خروج امریکا از برجام روابط اقتصادی ایران و روسیه رو به رشد بوده و طرف ایرانی تلاش کرده از ظرفیت روسیه نهایت استفاده را ببرد و این مساله سبب رشد مراودات اقتصادی دو کشور شده است اما طرف روسی انتظار داشت که این تلاش قبل از خروج امریکا از برجام و اعمال تحریم های ظالمانه آن اعمال می شد تا انگیزه کافی برای توسعه بیش از پیش روابط اقتصادی در دوران فعلی تحریم به وجود می آمد. 

به نظر می رسد با وجود نزدیکی روزافزونی که میان ایران و روسیه به وجود آمده و طرف روسی در تمامی زمینه های سیاسی و اقتصادی به حمایت از ایران پرداخته است، و حتی در زمان کاهش تعهدات برجامی ایران در کنار ایران ایستاد و از حقوق تهران دفاع کرد، اما همچنان در گوشه ذهن خود این احساس را دارد که هر زمان که تنش ایران و غرب کاهش یابد، احتمال این که ایران مجددا به غرب گرایش یابد و آن را فراموش کند، با وجود این که یکی از مهمترین همسایه هایش است، وجود دارد. 

مقامات ایران باید تلاش مضاعفی کنند تا به طرف روسی ثابت کنند فقط در دوران محنت به کمک های آن امید ندارند بلکه در زمان هایی که از محنت خارج می شوند نیز کمک های روسیه را فراموش نخواهند کرد.

در این جا باید به نکته ای اشاره کنیم و آن این که باید در روابط بین المللی خود ذهنیت جنگ سرد را کاملا کنار بگذاریم و درک کنیم در عصر قرن بیست و یکم، زمانی که نزدیک به سه دهه از دوران جنگ سرد گذشته است، به سر می بریم. در این دوره توجه به منافع ملی اولویت هر چیزی است و ناگفته روشن است که روسیه اگر نگوییم مهمترین حداقل یکی از مهمترین همسایگانمان است که در عرصه بین المللی جزء پنج قدرت اصلی جهان محسوب می شود. ما در سیاست های کلان خود با این کشور منافع مشترک بسیاری داریم که می تواند دو کشور را بیش از پیش به هم نزدیک کند و در صورتی که روی این نقاط قوت کار شود می تواند دو کشور را به متحدان پروپا قرص هم تبدیل کند. بی شک ظرفیت های اقتصادی ای که دو کشور دارند می تواند تاثیر به سزایی در این زمینه داشته باشد. 

حضور سطحی پایین تر از سطح مورد انتظار طرف ایرانی از سوی روسیه در مراسم بتن ریزی واحد دوم نیروگاه اتمی بوشهر می تواند این پیام مسکو به تهران باشد که از شما دلخور هستیم اما همچنان معتقدیم که نمی خواهیم شما را تنها رها کنیم و دلیل آن هم مشارکت در یکی از مهمترین پروژه های انرژی ایران و خاورمیانه است.