حمله به آرامکو و حرف هایی که ایران برای گفتن دارد

نویسنده: ندا بلورچی

دیپلماسی ایرانی: بلافاصله پس از حمله 14 سپتامبر به تاسیسات نفتی آرامکو در خاک عربستان سعودی، بسیاری از دولت ها و تحلیل گران ایران را مسئول دانستند و گفتند ایران به طور مستقیم یا غیرمستقیم در پشت این حمله بوده است. این اتهامات در حالی مطرح شدند که حوثی ها در یمن مسئولیت حملات را بر عهده گرفته بودند. زمان وقوع این حملات قابل توجه بود چرا که درست اندکی پیش از مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک و در میانه شایعات درباره دیدار احتمالی دونالد ترامپ و حسن روحانی، روسای جمهوری ایالات متحده و ایران، روی داد.

اگر طبق ادعای ایالات متحده ایران خطر انجام چنین حمله بزرگی را در این بازه زمان مهم به جان خریده باشد، یک سری دلایل محتمل برای این کار داشته است: ایران می توانسته به دنبال آزمودن بزرگ ترین رقیب خود یعنی عربستان باشد؛ تلاش برای نوسان در بازار نفت هم محتمل به نظر می رسد چرا که کوچک ترین افزایش قیمتی می توانست تاثیر قابل توجهی در شرایط ایجاد کند؛ حتی این احتمال که حمله به تاسیسات آرامکو یک ضد حمله صرف بوده باشد نیز وجود دارد. باز هم لازم به ذکر است که ایران هر گونه دست داشتن در این حمله را رد کرده است.

به هر حال، اتفاقاتی همانند حمله به تاسیسات سعودی نشان می دهد که ایران انتظار و اعتقادی به تغییر در سیاست گذاری های ترامپ در آینده نزدیک ندارد و تسهیل کمپین «اعمال فشار حداکثری» را پیش بینی نمی کند. منظور این است که اگر ایران پشت حمله بوده باشد، زمان بندی آن اهمیتی نداشته چرا که نه یک برجام جدید را پیش بینی می کرده و نه تسهیل تحریم ها را محتمل می دانسته است.

ایران از چند ماه قبل به طور آشکار نشان داده بود که هیچ تمایلی به دیدار ترامپ و روحانی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل ندارد. در ماه ژوئن هم که آبه شینزو ، نخست وزیر ژاپن با موافقت ترامپ به ایران سفر کرد تا ایده دیدار و توافق را مطرح کند، تهران پیشنهادش را رد کرد. وقتی فرانسه ایده تخصیص خط اعتباری به ایران با تضمین فروش نفت را مطرح کرد، تهران محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه خود، را برای گفت و گو در این زمینه در حاشیه نشست گروه 7 به باریتز فرانسه فرستاد. ظریف همه تلاش خود را به کار گرفت و امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه را وادار کرد تا برای جلوگیری از «دیدار تصادفی» ظریف و ترامپ از محل نشست های گروه 7 به دفتر شهرداری بیاریتز برود. ماکرون به ایران «خط اعتباری 15 میلیارد دلاری»، معادل ارزش یک سال فروش نفت ایران به اروپا، را پیشنهاد اما تاکید کرد که اروپا به موافقت آمریکا در این زمینه نیاز دارد و ترامپ هم از معافیت از تحریم ها خودداری کرد. طبق برخی گزارش ها، ترامپ ظریف را به تحریم در صورت خودداری از دیدار با او در کاخ سفید، تهدید کرده است. ظریف دیدار را قبول نکرده و کاخ سفید هم وزیر امور خارجه ایران را تحریم کرده است.

ایران با اقدامات بسیاری نشان داده که تا زمانی که ترامپ برجام را احیا یا آن را با توافقی جایگزین و شامل «معافیت دائمی از تحریم ها» در برابر «ممنوعیت دائمی تسلیحات هسته ای» جایگزین نکند، هیچ دیداری در کار نخواهد بود. این رویکرد حداکثر طلبی ایران است، اما آنها در مذاکره اندکی کوتاه خواهند آمد. آنچه مشهود است این است که ایران تا زمانی که برخی از مزایای توافق قدیمی را به دست نیاورد، در هیچ مذاکرات جدیدی شرکت نخواهد کرد. همانطور که روحانی 25 سپتامبر در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت، عکس یادگاری آخرین مرحله مذاکرات است، نه اولین مرحله.

از این رو، حمله آرامکو می توانسته 4 پیام اصلی داشته باشد: اول و مهم تر از همه اینکه اروپا باید به طور ملموس در ماجرا درگیر شود و به طور قابل توجهی برای حفظ برجام و تحقق مزایای اقتصادی وعده داده شده به ایران سرمایه گذاری کند. ایرانی ها از مدت ها پیش از اروپایی ها ناامید شده اند. ایران باور دارد که اروپا می تواند با تحریم های ثانویه مقابله کند و بر معافیت ها از تحریم ها اصرار ورزد، اما یا به دلیل ضعف و یا عدم تمایل از این کار خودداری می کند. تهران می خواهد که اروپا از نظر سیاسی و اقتصادی در این زمینه سرمایه گذاری کند یا با عواقب انتخاب خود مواجه شود. از این نظر، حمله آرامکو پیش از مجمع عمومی سازمان ملل می توانسته اقدامی برای تحت فشار گذاشتن اروپایی ها باشد. حال چه ایران طبق اتهامات آمریکا پشت حمله بوده یا طبق گفته های خودش هیچ دخالتی در آن نداشته، تلاش های ماکرون در نیویورک برای برقراری تماس تلفنی سه جانبه با ترامپ و روحانی نشان داد که این پیام را دریافت کرده است.

دومین پیام این است که «سیاست اعمال فشار حداکثری» دولت ترامپ موثر نیست. هدف از وضع تحریم ها تغییر رفتار منطقه ای ایران یا ترغیب آن به حضور پای میز مذاکره اعلام شده که تا کنون هیچ یک از آنها محقق نشده است.

سوم اینکه ایرانی ها می خواهند سعودی ها رویکرد خود را در قبال تهران و منطقه تغییر دهند. ایران می داند که امارات متحده عربی پس از ارزیابی و تخمین خسارت چند میلیارد دلاری جنگ احتمالی در منطقه برخی رفتارهای خود را تغییر داده است. تعامل کنونی ایران و امارات به معنای دوستی نیست، اما نشان می دهد که دو کشور درگیر گفت و گو هستند. تهران به دنبال تغییر رفتار و لحن مشابه از سوی ریاض است. اظهارات محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در برنامه «60 دقیقه» سی بی اس و تغییرات رویکرد دیپلماتیک ریاض درباره تهران گواهی بر دریافت پیام ایران از سوی عربستان سعودی است.

چهارم اینکه ایران می خواهد نشان دهد که اگرچه هراسی از جنگ ندارد، اما جنگ نمی خواهد. به علاوه، همسایگان ایران و جامعه بین المللی باید بدانند که تنها ایران از خروج ایالات متحده از برجام و جنگ احتمالی متضرر نمی شود.

به هر حال، حمله آرامکو هیچ آسیبی به شرایط ایران در مجمع نزد چرا که ایران چیزی برای از دست دادن نداشت. اروپا و ایالات متحده از عمل به تعهدات خود خودداری کرده و باقی جامعه بین المللی را وادار کرده اند که خواسته آنها را انجام دهند. ایران هم تا زمانی که تعهد عمومی به توافق قبلی را شاهد نباشد، تسلیم یک توافق جدید نخواهد شد. تحولات اخیر در منطقه خلیج فارس می تواند رویکرد عمومی به مذاکرات را تغییر دهد. آشکار شدن مخاطرات درگیری در منطقه به جهان نشان داد که دیپلماسی تنها گزینه مناسب است.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34