بن علوی با حل تنش ایران و انگلستان به دنبال پادشاهی عمان

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – صبح امروز شنبه یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان برای رایزنی و دیدار با سران و مقامات ایرانی وارد تهران شد و در همان ساعات اولیه مذاکرات و گفت و گوهایی را با محمدجواد ظریف، همتای ایرانیش داشت. اما به واقع هدف یا اهداف حضور وزیر امور خارجه عمان در تهران چیست؟ دیپلماسی ایرانی برای پاسخ به این سوال، گفت و گویی را با محمد صالح صدقیان، رئیس مرکز عربی مطالعات ایران و کارشناس مسائل خاورمیانه ترتیب داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

بسیاری معتقدند که هدف از حضور یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان در قالب دو سناریو قابل ارزیابی و بررسی است؛ سناریوی اول بر این نکته تاکید دارد که وزیر امور خارجه عمان به منظور تکمیل تلاش‌های دیپلماتیک میانجیگرایانه عراق و کویت به منظور کاهش تنش در روابط ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران وارد تهران شده است. سناریوی دوم معتقد است که عمان با اشراف به جایگاه و وزن دیپلماتیک خود و میانجی ناپذیر بودن تنش تهران – واشنگتن، آن هم بعد از شکست تلاش های آبه شینزو، نخست وزیر ژاپن سعی دارد در یک سطح محدودتر تلاش هایی را در خصوص کاهش تنش در روابط امارات متحده عربی و عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران را در دستور کارش قرار داد، به خصوص که اخیراً کدهایی از طریق ابوظبی و ریاض برای تعدیل مواضع در خصوص تجاوز به یمن و مناسبات دیپلماتیک با تهران مطرح شده است. ارزیابی شما از این سناریوها چیست؟

به واقع یوسف بن علوی برای پیگیری هیچ یک از این دو سناریو به ایران سفر نکرده است. چون معتقدم هیچ کدام از این سناریوها نمی تواند هدف اصلی سفر وزیر امور خارجه عمان به ایران باشد. همان گونه که شما اشاره کردید تنش ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران به قدری پررنگ است که اساساً میانجی ناپذیر جلوه می کند. به خصوص که بعد از شکست تلاش های نخست وزیر ژاپن اکنون تقریبا هیچ کشور دیگری به دنبال میانجیگری در این تنش نیست. البته در این میان فرانسه فعالیت‌های خود را دارد و خبرهایی هم از تلاش عراق و کویت به گوش می رسد. لذا دیگر لزومی ندارد که کشوری مانند عمان در این رابطه کاری انجام دهد. اما در خصوص کاهش تنش در روابط عربستان سعودی و امارات متحده عربی با جمهوری اسلامی ایران هم عمان چندان رغبتی در این خصوص ندارد. چون اساساً مناسبات مسقط با ریاض و ابوظبی آن گونه نیست که بخواهد در این راستا اقدامی صورت دهد. پس اکنون یک دلیل و هدف برای سفر بن علوی به تهران می ماند و آن هم کاهش تنش ایران و انگلیس است. در این رابطه من معتقدم که این سناریوی اصلی است که باید در آن حضور وزیر امور خارجه عمان را در تنش روابط انگلستان و ایران بعد از مسئله توقیف محموله نفتی ایران در جبل الطارق و بعد از آن توقیف نفتکش انگلستان در تنگه هرمز دید. به هر حال اکنون مناسبات لندن و تهران در سایه اتفاقات چند هفته اخیر چندان مناسب نیست. لذا دولت جدید بوریس جانسون سعی می کند این مسئله را که ابعاد بین‌المللی و رسانه ای وسیعی پیدا کرده است را در همین ابتدای کار دولتش حل و فصل کند. از این رو به نظر می رسد که نخست وزیر انگلستان با یک دستور کار و مأموریت حساس، وزیر امور خارجه عمان را برای میانجیگری و پایان دادن به تنش انگلیس و ایران راهی تهران کرده باشد. به خصوص که روابط عمان با انگلستان از گذشته تا به اکنون روابط بسیار گرم و راهبردی بوده است. به گونه ای که بسیاری معتقدند مسقط نماینده سیاست های لندن در خاورمیانه است.

اما بعد از رای دادگاه عالی انگلستان به سود شرکت تسلیحاتی این کشور که شدت تنش و تخاصم را افزایش داد و نیز اقدام احتمالی  لندن در خصوص بلوکه کردن اموال و دارایی های ایران در این کشور در تقابل هر چه بیشتر با ایران به نظر شما تنش تهران – لندن می‌تواند با میانجیگری یوسف بن علوی حل و فصل شود؟

در حال حاضر وضعیت داخلی انگلستان به شدت متشتت و مبهم است. مشکلات سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و اجتماعی ناشی از برگزیت دامن این کشور را گرفته است. یعنی اکنون بوریس جانسون با کوهی از مشکلات و چالش ها در خصوص خروج از اتحادیه اروپا رو به رو است. مضافا بر آن مسئله احتمال فروپاشی بریتانیا به واسطه خروج اسکاتلند و ایرلند هم در صورت جدایی انگلستان از اتحادیه اروپا وجود دارد. بنابراین زمانی که جانسون دولت را در دست گرفته است، سعی دارد در همین ابتدای کار با حل و فصل تنش خود با جمهوری اسلامی ایران، قدری از مشکلات و چالش های پیش رو را تعدیل کند. به هر حال اگر این مسئله تنش تهران- لندن پایان یابد فضای مناسب تر و مثبت تری پیشروی بوریس جانسون خواهد بود. چون وزن سیاسی نخست وزیر کنونی بیشتر خواهد شد و این انتقادات که وی میراث دار یک دولت مستعفی است را تا اندازه‌ای به حاشیه خواهد برد و حتی اگر مسئله انتخابات زودهنگام هم مطرح شود، امکان دارد که جانسون با این اقدام خود در کاهش تنش ایران و انگلستان بتواند پیروز انتخابات احتمالی شود.
 نکته مهم دیگر به این مساله باز می‌گردد که علاوه بر انگلستان، جمهوری اسلامی ایران نیز به دنبال تداوم تنش و اختلافات نیست. پس یقیناً این اراده هم در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که شرایط برای عدم تداوم تنش میان تهران و لندن از هر طریق ممکن پیگیری شود. لذا من به دستاوردها، نتایج و خروجی سفر یوسف بن علوی در خصوص کاهش تنش ایران و انگلستان خوش‌بین هستم. چون به هر حال اکنون این تبعات بسیار منفی تنش با ایران به خصوص بعد از توقیف نفتکش انگلیسی در تنگه هرمز، چالش‌های بسیار بزرگ داخلی را برای دولت انگلستان و شخص جانسون فراهم کرده است. از این رو وی سعی می کند تا این اختلاف و تنش در اسرع وقت حل و فصل شود.

بسیاری معتقدند که اساسا بوریس جانسون را باید ترامپ 2 دانست و از این به بعد مناسبات لندن و واشنگتن در خصوص ایران هراسی و اقدامات ضد جهموری اسلامی ایران به شدت پررنگ خواهد شد. با این وصف آیا نخست وزیر جدید انگلیس به واقع به دنبال کاهش تنش با ایران است؟

چنانکه اشاره کردم وضعیت انگلستان اکنون پیچیدگی و ابهام زیادی دارد و از این رو جایگاه و پایگاه دولت بر شانس آن بسیار متزلزل است. از این رو انگلستان به دنبال این نیست که با تداوم تنش با جمهوری اسلامی ایران بار مشکلات و چالش های خود را افزایش دهد. پیرو این نکته دو سناریو پیش روی دولت بوریس جانسون برای عبور از ابر چالش برگزیت وجود دارد؛ سناریوی اول اعتقاد دارد که جانسون به هر ترتیب و بدون هیچ گونه توافقی با اتحادیه اروپا از این اتحادیه خارج خواهد شد. در این صورت شدت اختلافات در انگلستان افزایش پیدا خواهد کرد. اما در سناریوی دوم این احتمال وجود دارد که نخست وزیر انگلستان به دنبال یک توافق خوب با اتحادیه اروپا پیش از خروج باشد. البته این سناریو چندان مطلوب نظر دونالد ترامپ نیست و در صورت تحقق این سناریو مناسبات لندن و واشنگتن با مشکلاتی همراه خواهد بود. از این رو در هر دو سناریو مشکلات انگلستان جدی است. لذا تداوم تنش لندن و تهران تنها بار مشکلات و چالش های بوریس جانسون، نخست وزیر فعلی را دو چندان خواهد کرد. پس زمانی که می گویم به دستاوردهای سفر یوسف بن علوی به منظور کاهش تنش در روابط ایران و انگلستان خوشبین هستم، ناشی از این مسائل است. 

مناسبات داخلی عمان چه تاثیری بر سفر یوسف بن علوی به تهران برای کاهش تنش در روابط ایران و انگلستان داشته است؟

به این نکته بسیار مهم اشاره کردید. اکنون وضعیت جسمانی سلطان قابوس، پادشاه عمان چندان مناسب نیست. لذا از هم اکنون رقابت های سیاسی برای جایگزینی وی میان سران و مقامات عمانی شکل گرفته است. یکی از مهمترین گزینه های جانشینی سلطان قابوس، یوسف بن علوی است. از این رو وزیر امور خارجه عمان سعی دارد با این دست اقدامات وزن سیاسی خود را، هم در ایران، هم در میان کشورهای اروپایی و هم در ساختار سیاسی عمان سنگین تر کند و به تبع آن احتمال جانشینی وی افزایش یابد.