مسیرهای بالقوه تهران به سمت مصالحه

نویسنده: اییِن داجِن

دیپلماسی ایرانی: تهدید دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، به واکنش نظامی به حمله ایران به «هر چیزی متعلق به آمریکا»، هشداری واضح به تهران و همه گروه های تحت حمایت آن محسوب می شود مبنی بر اینکه واشنگتن اکنون اقدام نظامی مهلک را نیز به برنامه جنگ افزاری خود افزوده است. جنگ افزاری اقتصادی، واقعیت شدت تحریم های اقتصادی آمریکا علیه ایران و جنگ افزاری سایبری، از جمله ابزاری برای خنثی سازی نظام های فرماندهی و کنترل ایران، از دیگر عناصر این برنامه به شمار می روند.

و آنچه تنش ها را تشدید می کند این است که تحریم های اخیر ترامپ به طور مستقیم سران ایران را هدف گرفته که به طور قطع آنها را به مقاومت بیشتر در برابر اعمال فشار ایالات متحده ترغیب خواهد کرد. اما اگر جنگ طلبان در واشنگتن خودشان شرایط را به گونه ای مهیا کرده باشند که ایران را به حمله به منافع و دارایی های آمریکایی تحریک کنند تا ترامپ بهانه ای برای اقدام نظامی تلافی جویانه علیه ایران داشته باشد، آنگاه باید گفت که رویکرد آنها ناموفق بوده است.

ایرانی ها به خوبی می دانند که هر گونه حمله اولیه از سوی ایالات متحده روی هدف های خاص از جمله پایگاه ها و کارخانه های موشکی ایران، دارایی های دریایی و هوایی که حمل و نقل دریایی در منطقه را تهدید می کنند و تاسیسات هسته ای متمرکز خواهد بود. هر اندازه که گزینه ها و تاکتیک های ایالات متحده پیچیده و در هم تنیده باشد، بازی نهایی ترامپ کاملا آشکار است. او می خواهد ایران را به تسلیم و مذاکره درباره تغییراتی در توافق هسته ای موسوم به برجام از جمله اضافه کردن تدابیری در ارتباط با برنامه توسعه موشکی ایران و اقدامات منطقه ای آن، وادار کند. در غیر این صورت، ترامپ درصدد در هم شکستن نظام کنونی ایران و تحمیل نظر خود در جایگزینی نظام سیاسی بعدی در ایران بر خواهد آمد.

تمایل کنونی ایالات متحده به مذاکره بدون پیش شرط، اساسا یک پیشنهاد توخالی است. منابع آگاه گفته اند تصور می کنند که اگر ایران با گفت و گو موافقت کند، ایالات متحده بالافاصله به عنوان بهای پیشرفت بر تحقق خواسته های خود اصرار خواهد ورزید. اما عمق تعهد ایالات متحده به خواسته هایش همچنین نشان می دهد که در شرایط کنونی انعطاف پذیری در بررسی گزینه های مختلف را از دست داده است.

تا به امروز مسیری که ایران طی کرده، رد شدید هر گونه مذاکره مجدد و تحمیل عواقب احتمالی در صورت ناتوانی اروپا و دیگران در تسهیل فشار تحریم های ترامپ یا ارائه راهی برای دور زدن آنها و از سرگیری تجارت بوده است. دو مورد از تهدیدهای ایران به تحمیل این عواقب به طور مستقیم بر برجام تاثیر می گذارد. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، ماه گذشته اعلام کرد در رابطه با خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم ها، ایران اورانیوم را در سطح بالاتری غنی می کند و حجم ذخایر اورانیوم غنی شده خود را افزایش می دهد. ایران همچنین تهدید کرده در صورتی که چشم اندازی برای تحقق مزایای اقتصادی توافق پیش روی خود نبیند، به طور کامل از برجام خارج خواهد شد.

تهدید اولی تا حد زیادی نمادین بهشمار می رود، اما دومی عواقب شدیدی خواهد داشت. ایران دیگر تحت محدودیت های اعمالی برجام نخواهد بود و اعتبار بین المللی ای که از سال 2015 از طریق تعهد کامل و مورد تایید آژانس بین المللی انرژی اتمی به برجام به دست آورده را از دست خواهد داد. خروج ایران از برجام حتی ممکن است با اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل قبل از حصول توافق، همراه شود.

اما احتمالا ایران در نهایت بر سر برجام با امضاکنندگان کنونی آن مذاکره خواهد کرد. هر گونه توافق زودهنگامی اعتبار بین المللی ایران را افزایش خواهد داد و در چنین شرایطی، این احتمال وجود دارد که از ایالات متحده نیز برای پیوستن مجدد به برجام در برابر عقب نشینی آن از نظام تحریمی، دعوت شود. تعهد مجدد ایران به خودداری از دنبال کردن قابلیت ساخت سلاح هسته ای، نگرانی ها درباره اینکه موشک هایش قابلیت حمل کلاهک دارند را نیز از بین می برد. ایران همچنین می تواند متعهد شود که موشک بالستیک بین قاره ای نمی سازد و برای دفاع، نیازی هم به آن نخواهد داشت.

فعالیت های منطقه ای ایران از جمله فعالیت هایی که دولت ترامپ رفتارهای «شرورانه» می خواند، نباید بخشی از برجام بازنگری شده باشند، چرا که اساسا مساله متفاوتی هستند. اما ایران در بازیابی اعتبار خود باید در نظر داشته باشد که بهترین اقدام ارائه توضیحاتی درباره فعالیت های منطقه ای است و می تواند به طور مشابه به مبارزه با تروریسم و پیشبرد اهداف مشترک در ایجاد ثبات متعهد شود. بخشی از این روایت هم باید تعهد به محافظت از حمل و نقل دریایی در خلیج فارس و آب های مرتبط با آن را شامل شود. اکنون زمان تصمیم گیری های دشوار است؛ اما همه گزینه های بالا ممکن می شوند اگر که سران ایران تصمیم بگیرند تصویر ساخته شده از آن در صحنه بین المللی را به تصویری از یک کشور دارای اعتبار و سازنده تغییر دهند.

منبع: موسسه سیاست استراتژیک استرالیا / مترجم: طلا تسلیمی