برنامه ترکیه برای توسعه نفوذ در عراق

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – در حالی که عراق با کانون ناامنی هایی از قبیل بازماندگان داعش و حملات و بمب گذاری های گاه و بی گاه دست و پنجه نرم می کند باید شاهد بمباران مناطق مرزی خود توسط ارتش ترکیه به نام مقابله با نیروهای مسلح پ.ک.ک هم باشد. این در حالی است که با افزایش حملات مکرر هوایی و توپخانه ای ارتش ترکیه در طول سال های اخیر، به ویژه از سال 2015 میلادی و در پی شکست مذاکرات دولت آنکارا با کردهای این کشور، از یک سو، نه تنها از شدت عمل نیروهای کُرد ترکیه در این مناطق کاسته نشده که حتی موجب جان باختن و مجروح شدن ده ها تن از شهروندان غیرنظامی اقلیم کردستان عراق و نابودی زیر ساخت های این مناطق و تخلیه بیش از 127 روستا شده است. از طرف دیگر نیز همین حملات ارتش ترکیه بر شدت ناامنی های عراق افزوده و خود به یکی از کانون های اصلی عدم ثبات در این کشور بدل شده است. 

اگر چه اقلیم کردستان عراق تحت عنوان حکومت فدرال، به صورت خودگردان اداره می شود، اما به هر حال این منطقه کردی در نهایت جزء خاک کشور عراق محسوب می شود و هر گونه تعدی به آن به معنای تجاوز به خاک عراق است. 

با این وصف نیروهای نظامی ارتش ترکیه تحت عنوان اقدام علیه پ.ک.ک، از ماه مارس سال گذشته میلادی وارد عمق 30 کیلومتری خاک اقلیم کردستان یا بهتر بگوییم خاک عراق شده و همزمان با حملات هوایی و توپخانه ای بی وقفه به مناطق مسکونی اقلیم، عملیات نظامی گسترده ای را آغاز و این سلسله عملیات را تحت عنوان عملیات "چنگال" در هفته های گذشته شدت بخشیده است. همین اقدامت سبب شده تا مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در توئیت 14 ژوئن (26 خرداد) واکنش تندی به تجاوزات ترکیه داشته باشد.

اما این پایان ماجرا نیست. چون به نظر می رسد که اکنون در سایه اشتهای توسعه طلبی و سیری ناپذیر ترکیه و شحض اردوغان در حمله به مناطقی از سوریه مانند عفرین و منبج و حمایت صریح و آشکار از نیروهای معارض سوریه در ادلب، گوشه چشمی هم به عراق دارد. 

در این رابطه ارتش ترکیه علاوه بر استقرار بیش از 32 پایگاه‌ نظامی و اطلاعاتی در خاک اقلیم، به دنبال بسترسازی برای گسترش و در عین حال دائمی کردن حضورش در خاک عراق و توجیهی برای تجاوز خود به این کشور است. یقینا خرید و استقرار سامانه اس – 400 روسیه و نیز افزایش تلاش برای در اختیار گرفتن جنگده های اف – 35 آمریکایی هم در مدت اخیر موجب شده تا آنکارا بر بر دامنه‌ جغرافیایی تحرکات خود بیفزاید. پیرو این نکته برخی تحرکات و اقدامات اربیل با محوریت بارزانی ها هم بر پررنگ تر شدن نقش مخرب ترکیه در خاک عراق و تحقق هر چه بیشتر طرح و برنامه های آنکارا کمک می کند. 

در این راستا دیروز یکشنبه خبری در خصوص تسلیم کردن تپه استراتژیک "کانی ماسی" و 8 روستای اطراف آن را از جمله بارخی و دلمان در استان دهوک در نزدیکی مرز مشترک اقلیم و ترکیه مخابره شد که از افزایش حضور آنکارا در عمق بیشتر خاک عراق نشان دارد. این افزایش حضور به معنای حملات بیشتر و گسترده تر در عمق خاک عراق و کشیده شدن دامنه تنش و درگیری به مناطق داخلی عراق است. 

البته با حضور 10 ژوئن (20 خرداد) مولود چاووش اغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در اربیل به منظور شرکت در مراسم تحلیف نچیروان بارزنی به عنوان رئیس جدید اقلیم کردستان، ناگفته پیدا بود که آنکارا به دنبال همراه کردن دولت جدید کُردی برای گسترش عملیات نظامیش در خاک اقلیم است. البته سکوت دولت مرکزی بغداد نیز در قبال این عملیات و حملات ترکیه به اقلیم در سایه برخی توافقنامه ها سبب آن شده تا با آسودگی بیشتر و بدون دغدغه تجاوز خود به عراق را ادامه دهند.   

با این حال اگر چه ترکیه با این بسترسازی به دنبال تحقق تجاوزات مکرر خود به عراق است، اما به نظر می رسد که در آن سوی داستان شرایط برای افزایش اعتراضات مردمی این مناطق و حتی همسویی کردهای عراقی با نیروهای پ.ک.ک بینجامد، کما این که ما شاهد حمله و به آتش کشیدن یکی از پایگاه های ارتش ترکیه در اقلیم توسط ساکنان بخش شیلادزی در شهرستان مرزی آمیدی در 26 ژانویه سال جاری میلادی(6 بهمن 97) بودیم.    

مضافا بر آن یقینا اقدامات و همراهی های اربیل با تجاوزات آنکارا افزایش گسل جامعه و افکار عمومی با دولت جدید بارزانی را سبب خواهد شد، آن هم در شرایطی که اختلافات دیگر احزاب به خصوص اتحادیه میهنی حیات شکننده ای را برای حزب دموکرات کردستان عراق رقم زده است و شدت یافتن اعتراضات مردمی مناطق مرزی در سایه تجاوزات ترکیه هم می تواند به افزایش مشکلات دولت اربیل بینجامد.