اردوغان نباخت، هشدار گرفت

دیپلماسی ایرانی: بر خلاف تیتر برخی رسانه های ایرانی که متاثر از نگاه صفر و صد است، حزب عدالت و توسعه در انتخابات محلی 11 اردیبهشت 98 شکست نخورده، بلکه هشدار گرفته است. نگاه به آمار و نتایج کلی انتخابات نشان می دهد در ارزیابی کلان حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی (ائتلاف جمهور) در مقابل ائتلاف ملت (متشکل از حزب جمهوری خلق و حزب خوب) پیروز این انتخابات بوده اند. البته این پیروزی نه تنها  چندان شیرین نبوده است، بلکه با از  دست دادن شهرداری آنکارا و استانبول در حکم هشداری به حزب عدالت و توسعه بوده که اگر جدی گرفته نشود، می تواند به اقتدار تک حزبی طولانی مدت این حزب صدمه ای جدی وارد کند. 

انتخابات محلی در ترکیه در حالی برگزار شد که نخستین انتخابات محلی در سیستم ریاستی در ترکیه بوده و برای اولین بار پس از آغاز انتخابات محلی در سال 1948 به شکل ائتلافی برگزار شد. حال و هوای این انتخابات بیش از آن که فضای انتخابات محلی باشد، حال و هوای انتخابات سراسری بود. ادبیات غالب کاندیداها بیشتر از آن که پیرامون پرداختن به مسائل شهری و محلی باشد، ادبیات کلان ملی بود. اردوغان انتخابات و نتایج آن را موضوع بقای ترکیه عنوان کرد و سعی داشت به آن وجهی امنیتی بدهد. در عین حال رقبا نیز با درک شرایط اقتصادی ترکیه و سقوط شاخص های آن، بیش از هر چیزی روی مسائل اقتصادی و معاش مردم مانور دادند. در حقیقت رقبای سیاسی اردوغان، وی را از جایی زدند که مهمترین عامل تداوم پیروزی رئیس جمهوری ترکیه در سال های قدرت بوده است.

تابلوی انتخاباتی حاصل هشداری بود که قبلا در انتخابات ریاست جمهوری با مخالفت نزدیک به پنجاه درصد ساکنان این دو کلان شهر با ریاست جمهوری اردوغان، به وی داده شده بود. می توان گفت که دریافت این هشدار یکی از دلایل نامزد کردن بن علی یلدرم، رئیس مجلس و نفر دوم  حزب از سوی اردوغان در استانبول  بوده است. با آن که اردوغان تمام قد وارد انتخابات خصوصا با حضور در استانبول شده بود اما با وجود همه این تلاش ها، هدف اردوغان تحقق نیافت و رئیس جمهوری ترکیه این شهر را به رقیب واگذار کرد. تمکین به نتیجه انتخاباتی توسط اردوغان که متهم به دیکتاتوری است، تنها قبول سیستم سیاسی ترکیه در امتحان دموکراسی نبود، بلکه باید برای کشورهای خاورمیانه الگویی برای تن دادن به قواعد دموکراسی و احترام با آرای مردم باشد. 

شکست اردوغان در استانبول و آنکارا در کنار دلایل سیاسی، اقتصادی، امنیتی و شدت گرفتن فضای دو قطبی در ترکیه، دلایل دیگری نیز داشته است. 

ترکیه از زمان آتاترک با سرعت بسیاری ضمن دور شدن از ارزش های اسلامی به غرب و هنجارهای آن رو کرد. از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه از سرعت این روند کاسته شد، تا حدی که اردوغان در سال های اخیر علنا از لزوم احیای ارزش های اسلامی و ضروت آشتی ترکیه با گذشته خود سخن گفته است. این تحول اگرچه موجب خرسندی بستر محافظه کار روستایی، شهرهای کوچک و توده های مهاجردر ترکیه  شده است، اما از سوی دیگر موجبات نگرانی محافل غربی  و از آن مهمتر جناح ها، احزاب و بستر اجتماعی قدرتمند سکولار این کشور شده است. علی رغم همه این تحولات در حکومت حزب عدالت و توسعه، حوزه اژه از جمله شهرهایی چون ازمیر و آنتالیا کماکان دژ تسخیرناپذیر سکولارها مانده بود و در انتخابات اخیر  استانبول و آنکارا پس از  دو دهه از حیطه قدرت محافظه کاران حزب عدالت و توسعه خارج شد. می توان گفت در انتخابات محلی استانبول و آنکارا جدی ترین کانون رقابت دو جناح سنتی محافظه کار با جناح سکولار بود که در نتیجه نهایی این دو قلعه مهم اقتصادی و سیاسی از آن جناح سکولار شد.
از منظری می توان گفت روند اعتراضات موسوم به گزی پارک در فرآیند زمانی، سرانجام به نتایجی منجر شد که توانست استانبول و آنکارا را پس از سال ها از دست حزب عدالت و توسعه خارج کند. تظاهرات مشهور به گزی پارک که بهانه زیست محیطی داشت، بیشتر یک اعتراض مدنی و سیاسی جناح های سکولار علیه جناح محافظه کار بود. در این میان باید براین نکته تاکید ویژه شود که در پیروزی اکرم امام اوغلو، کاندیدای شهرداری استانبول از حزب جمهوری خلق، آرای کردها بسیار و بسیار تعیین کننده بوده است. در واقع اگراردوغان با سرکوب، زندانی کردن کردها و برکناری شهردارهای حزب دموکراتیک خلق ها در اندیشه به راه آوردن کردها در مسیر مد نظر خود بود، کردها نیز در استانبول انتقام انتخاباتی از رئیس جمهوری ترکیه گرفتند و او را تنبیه کردند. در این میان توجه داشته باشید اردوغان یا نظام و سیستم سیاسی در ترکیه نیز در اقدامی متقابل، پیروزی برخی از کاندیدهای حزب دموکراتیک خلق ها در شهرها و مناطق کردی را نپذیرفته و نفر دوم فهرست ها را که عمدتا کاندیداهای حزب عدالت و توسعه بودند، پیروز اعلام کردند. بهانه این اقدام داشتن پرونده محکومیت اداری بود که در نگاه منطقی این منع یا باید قبل از برگزاری انتخابات  اعلام می شد و یا اگر این استدلال درست بود، باید به تجدید انتخابات در این نواحی منجر می شد. نکته جالب توجه آن که  حذف کاندیدهای کُرد برنده انتخابات و واگذاری آن به نفر دوم لیست ها با سکوت و پذیرش حزب جمهوری خلق و حزب خوب همراه شد. نگاه جامعه شناختی به بستر اجتماعی انتخابات در ترکیه نشان می دهد صحنه سیاسی  این کشور فارغ از اینکه درگیر چالش  میان دو قطب  سکولار و محافظه کار باشد، از نظر قومی به شدت دارای شکاف است و ترک و کردها در بزنگاه ها مقابل هم می ایستند.

خلاصه آن که اردوغان در انتخابات شکست نخورده، اما هشدار جدی گرفته است. هشداردهندگان به اردوغان تنها رای هندگان داخلی نبوده اند، بلکه عوامل خارجی به خصوص امریکایی ها نیز از عوامل مهم این هشدار بوده اند. امریکای ترامپ  توانسته است در یک سال گذشته ارزش لیر ترکیه را با بازی با اقتصاد کشور، 40 درصد کاهش دهد. به نظر می رسد با توجه به نتایج انتخابات محلی، اردوغان قبل از اینکه در داخل اقدام به تغییر و تنظیم رفتار کند، در ارتباط با سیاست خارجی تنظیم رفتار خواهد شد. این تغییر با توجه به  شخصیت عمل گرای اردوغان و عدم جانشینی او از منظر داخلی و خارجی، می تواند به ادامه اقتدار حزب عدالت و توسعه تا 2023 به طول انجامد. مگر آن که تحول خاصی چون سقوط اقتصادی رخ داده و یا اردوغانی نباشد.