آیا تجربه تلخ مصر پیش روی سودان و الجزایر است؟!

صابر گل‌عنبری ، کارشناس مسائل جهان عرب

دیپلماسی ایرانی - در حالی که انقلاب‌های عربی در حدود یک دهه گذشته (به استثنای تونس) پایان تلخی پیدا کرد و دولت پنهان بار دیگر قوی‌تر از گذشته به عرصه قدرت بازگشت یا در حال بازگشت است، اعتراضات گسترده مردمی در الجزایر و سودان با توجه به تاثیرات مستقیم آن‌ها بر اوضاع دیگر کشورهای عربی به ویژه مصر در صورت به نتیجه رسیدن، امیدها را برای شروع موج دوم "بهار عربی" زنده کرد، اما تحولات روزهای گذشته در الجزایر و امروز در سودان این کورسوی امید را هم بست. 
در هر دو کشور تغییرات سریعی اتفاق افتاده و یا در حال وقوع است که ظاهر آن شاید گمراه کننده و پیروزی اعتراضات مردمی جلوه کند، اما باطن آن بازتولید دولت پنهان در هر دو کشور به ویژه سودان در وجوه جدید و بسیار خطرناک‌ است. علت هم این است که تغییرات در دو کشور پیش گفته، نه نتیجه طبیعی تظاهرات مردمی، بلکه برآیند دخالت مستقیم ارتش به عنوان رکن رکین دولت پنهان در کشورهای عربی است. 
آنچه در دوم آوریل 2019 در الجزایر اتفاق افتاد و منجر به استعفای بوتفلیقه شد، شبیه ماجرای کناره‌گیری حسنی مبارک در یازدهم فوریه 2011 است. هر چند شکل دخالت ارتش دو کشور متفاوت بود؛ به نحوی که در الجزایر ارتش مستقیما بیانیه داد و آشکارا موجب استعفای بوتفلیقه رئیس جمهور بیمار و به عبارتی بهتر برکناری سعید بوتفلیقه برادر وی شد که کشور را اداره می‌کرد، اما دخالت ارتش مصر در برکناری مبارک غیر مستقیم و پنهان بود. 
اما آنچه امروز پنجشنبه گذشته در سودان اتفاق افتاد بیشتر با کودتای سیسی علیه محمد مرسی شباهت دارد؛ هر چند مرسی تنها یک سال حکومت کرد و بشیر حدود سه دهه است در راس قدرت است. 
دو نظام‌ بوتفلیقه و البشیر هر چند به نظام‌های کهنه عربی تعلق دارند، اما تفاوت‌های اساسی با آن‌ها به ویژه در سیاست خارجی داشته‌اند و همین مساله هر دو را بارها در تعارض با بلوک عربی عربستان قرار می‌داد که در مسائل متعدد خود را نشان داد. در این میان، هر چند نظام بشیر در چند سال اخیر به ویژه پس از کودتا در مصر به این بلوک نزدیک شد، اما فاصله خود را تا حفظ کرد. 
از این رو، بسیار دور از ذهن است که دخالت‌های ارتش در این دو کشور به ویژه در سودان بدون پشتوانه خارجی بلوک ریاض ـ ابوظبی انجام شده باشد. به همین خاطر باید گفت که تا اینجای کار این بلوک هم توانسته است، دو نظام "نسبتا زاویه‌دار" با خود را حذف کند و هم مانع آن شود تا اعتراضات مردمی مسیر خود را به سمت تحقق خواسته‌های اساسی معترضان طی کند. 
فعلا وضعیت الجزایر در نتیجه دخالت ارتش تا حدودی شبیه دوره پس از کناره‌گیری حسنی مبارک است و چند ماه آتی و انتخابات ریاست جمهوری بسیار حساس است و دولت پنهان چه نظامی چه رسانه‌ای چه مالی با حمایت خارجی درصدد بازتولید خود از طریق جهت‌دهی به اوضاع و کنترل آن است و باید دید چه اتفاقی در نهایت خواهد افتاد.
اما در سودان، وضعیت شبیه کودتای عبدالفتاح سیسی است و ارتش مستقیما گرداننده اوضاع است. هر چند اطلاعات و اخباری مستند در این خصوص وجود ندارد، اما قرائن و شواهد متعدد نشان می‌دهد که مثلث ریاض، ابوظبی و قاهره در کودتای امروز در این کشور نقش جدی داشته و دارند.
اکنون لحظه سرنوشت‌سازی برای مردم و فعالین سیاسی و مدنی الجزایری و سودانی است و تجربه تلخ مصر هم پیش روی آن‌هاست.
واقعیت این است که رهبران نظام‌های غیر سیستمی و غیر دمکراتیک هیچ کدام با میل و رغبت خود عرصه قدرت را رها نمی‌کنند و اساسا ماهیت این نظام‌ها چنین اقتضایی را دارد و سرنوشت آن‌ها را مرگ، یا استعفا یا کودتا یا انقلاب یا برکناری تعیین می‌کند و همین خود مسبب دور باطلی در حیات ملت‌ها است و پایان دوران زمامداران به روش‌های پیشگفته نه پایان یک دوره تلخ، بله غالبا سرآغاز دوره‌ای تلخ‌تر و بحرانی فراگیرتر است.