روسیه در جستجوی جهانی برای فرصت ‌ها

دیپلماسی ایرانی: از زمان قیام ها در کی یف در حمایت از اروپا بیش از 5 سال گذشته است؛ این قیام ها اگرچه در اوکراین آغاز شدند، اما عواقب آن همچنان در سراسر جهان قابل مشاهده است. جدای از الحاق کریمه به روسیه و ادامه درگیری های جدایی طلبانه در شرق اوکراین، این قیام ها روسیه و غرب را از یکدیگر جدا کرد به طوری که روابط آنها به پایین ترین سطح از زمان پایان جنگ سرد تاکنون رسیده است. ایالات متحده و اتحادیه اروپا سعی کرده اند با اعمال تحریم ها، روسیه را منزوی کنند و روسیه و ناتو بارها با مشارکت در اقدامات نظامی خشم یکدیگر را برانگیخته اند.

در نتیجه ادامه بن بست پیش آمده، مسکو استراتژی سیاست خارجی خود را تغییر داده و در صدد تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی خود و فاصله گرفتن از غرب برآمده تا هم اقتصادش را در برابر تحریم ها مقاوم سازد و هم فرصت های از دست رفته در سال های محدودیت تجاری و سرمایه گذاری را جبران کند. چین در این زمینه شریک اصلی روسیه بوده است: مسکو از سال 2014 و درست همزمان با وقتی که روابط اقتصادی اش با بروکسل و واشنگتن کاهش یافت، ارتباطات خود را با پکن در زمینه های تجاری، مالی و انرژی گسترش داده است. اما چین تنها مقصد تلاش های روسیه برای تحقق نیازهای اقتصادی و استراتژیک نبوده است. با توجه به اینکه انتظار می رود بن بست موجود بین روسیه و غرب برای مدت زمانی طولانی ادامه داشته باشد، روسیه به جنوب آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای جنوبی را نیز به عنوان مکان هایی برای تقویت روابط اقتصادی و امنیتی می نگرد و در این روند، برنامه های ایالات متحده در این مناطق را به چالش می کشد.

به سوریه و فراتر از آن

یکی از مولفه های اصلی استراتژی روسیه گسترش ارتباطات امنیتی و نظامی با کشورهای خارج از غرب بوده که مهم ترین آنها سوریه است. مسکو در سال 2015 در نقش نجات دهنده بشار اسد رئیس جمهوری سوریه به این کشور شتافت. دلایل اصلی روسیه برای مداخله در سوریه از تمایل به محافظت از پایگاه دریایی در تارتوس تا هدف ممانعت از گسترش داعش و دیگر گروه های افراطی در داخل و خارج از منطقه متغیر بوده است. با این حال، در زمان ورود به درگیری سوریه یک سری ملاحظات استراتژیک مرتبط با ایالات متحده نیز ذهن روسیه را اشغال کرده بود. همانطور که در عراق و دیگر کشورها در فضای شوروی سابق که انقلاب های رنگی رهبران مستبد را متوقف کردند، روسیه اساسا مخالفت با تلاش های تحت حمایت ایالات متحده یا ایالات متحده در تغییر رژیم است. مسکو همچنین می خواست به واشنگتن و جهان خارج ثابت کند که این کشور همچنین می تواند مداخله نظامی در خارج از کشور را انجام دهد تا بتواند آنچه را که به عنوان یک حکومت قانونی و بین المللی شناخته شده در سوریه محسوب می شود حفظ کند. سرانجام، روسیه خواستار تقویت اهرم خود در مذاکرات گسترده تر با ایالات متحده شد، با تبدیل شدن به یک بازیکن قدرتمند در کشوری که علاقه ای استراتژیک به واشنگتن دارد. همانند انقلاب های رنگی در کشورهایی که پیشتر بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند، روسیه اساسا با تلاش های تحت رهبری یا با حمایت آمریکا برای تغییر نظام مخالف است. مسکو همچنین می خواهد اثبات کند که همانند واشنگتن توانایی مداخله نظامی برای محافظت از آنچه مشروع می داند، را دارد. و نهایتا اینکه روسیه می خواهد با تبدیل شدن به یک قدرت کلیدی در کشوری که منافع استراتژیک ایالات متحده محسوب می شود، موضع مذاکراتی خود را تقویت کند.

این استراتژی روسیه موفق بوده چراکه نقش و اهمیت آن را نه تنها در سوریه که در خاورمیانه افزایش داده است. روسیه اکنون به عنوان یک میانجی کلیدی دیپلماتیک در درگیری ها در عراق، لیبی و فلسطین-اسرائیل اهمیت بیشتری یافته و همچنین فروش اسلحه را به کشورهایی همچون مصر، ترکیه و عربستان سعودی توسعه داده است. این افزایش مشارکت روسیه و بالا رفتن جایگاه آن به این معناست که ایالات متحده باید در هر منطقه ای که برایش اهمیت دارد، موضع و نفوذ روسیه را نیز در نظر بگیرد و این مساله به ویژه باتوجه به تمایل به کاهش حضور نظامی در منطقه اهمیت دارد.

حرکت به سمت جنوب آسیا

استراتژی متنوع سازی روابط روسیه در ابتدا به دلیل نزدیکی جغرافیایی بر منطقه آسیا-اقیانوس آرام و خاورمیانه تمرکز داشت. اما در سال های اخیر مسکو نفوذ خود را در سایر نقاط کلیدی جهان گسترش داده است. یکی از این مناطق جنوب آسیا و به ویژه افغانستان است. روسیه با میزبانی چندین نشست میان نماینده های اصلی افغان از جمله مقامات دولت و طالبان، در امور افغانستان بیشتر ایفای نقش می کند.روسیه همچنین حضور امنیتی خود را در آسیای میانه از جمله تاجیکستان و قرقیزستان افزایش داده است. روسیه از افزایش مشارکت در امور افغانستان برای تقویت روابط اقتصادی و امنیتی با پاکستان نیز استفاده کرده است؛ با این حال، محتاط بوده که توازن و تعادل را در روابط با هند که یکی از مشتریان دیرینه تسلیحات روسی بوده نیز حفظ کند و حتی پیشنهاد ایفای نقش به عنوان میانجی در مناقشات اخیر اسلام آباد و دهلی نو را مطرح کرده است.

پیشروی در حیاط خلوت آمریکا

یکی از دیگر مناطقی که روسیه به سمت آن پیشروی کرده، حیاط خلوت یاالات متحده یعنی ونزوئلاست. روابط اقتصادی و امنیتی مسکو با کاراکاس به پیش از قیام های سال 2014 کی یف و به دوران هوگو چاوز برمی گردد.  با این حال، کرملین به طور پیوسته حمایت مالی، روابط امنیتی و همکاری ها در زمینه انرژی را با دولت نیکولاس مادورو افزایش داده است.

همانند افغانستان و سوریه، روسیه در ونزوئلا هم به دنبال کسب منافع در زمینه های صنعتی-نظامی است. اما این کشور آمریکای جنوبی همچنین می تواند به پایگاهی برای روسیه در مواجهه با ایالات متحده و منافع استراتژیک آن تبدیل شود. ایالات متحده به طور فعالانه سعی دارد به اتفاقات داخلی در ونزوئلا شکل دهد و منافع روسیه هم در مواجهه با این تلاش ها از طریق محافظت از دولت مادوروست.

استراتژی روسیه در تنوع بخشدین به روابط آن را در سال های اخیر به قلمروهای ناشناخته همچون آفریقا کشانده است. روسیه علاوه بر بررسی امکان مدرنیزه کردن ارتش زیمبابوه، یک سری پیمان کاران امنیتی خصوصی را به جمهوری آفریقای مرکزی اعزام و همچنین تلاش کرده است تا در درگیری ها دی این کشور به عنوان میانجی سیاسی ایفای نقش کند. اگرچه روابط با این کشورها روسیه را در برابر ایالات متحده قرار نمی دهد، اما فرصت توسعه فروش تسلیحات و دسترسی به منابع معدنی را برای آن فراهم می آورد.

روسیه اگرچه به سمت آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی پیش رفته، اما هیچ تمایلی به بستن درها به روی غرب ندارد. به ویژه اروپا همچنان یک بازار کلیدی برای صادرات انرژی و مواد معدنی روسیه باقی مانده است. اما باتوجه به اینکه حل و فصل بن بست کنونی در روابط چندان محتمل به نظر نمی رسد، مسکو در عمل گزینه ای جز تحقق بخشیدن به نیازهای اقتصادی و استراتژیک خود در خارج از غرب ندارد.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی