رابطه عمان با اسرائیل، رقابت با عربستان یا دوری از ایران؟

نویسنده: میرجواد میرگلوی بیات، دانشجوی دکتری مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: رابطه عمان با اسرائیل، رقابت با عربستان یا دوری از ایران؟ موقعیت خاص جغرافیایی عمان سبب شده که این کشور در طول تاریخ از معادلات شبه جزیره عربستان تاثیر کم‌تری بپذیرد و به سبب توانایی‌های خود در صنعت کشتی‌سازی بتواند با سرزمین‌های غیر عربی رابطه بهتری نسبت به سایر بلاد عربی برقرار کند. اساسا این روحیه استقلال طلبانه عمانی‌ها باعث شد که این کشور مذهب خاص خود یعنی اباضیه را داشته باشد تا از این طریق مسیر خاص خود را در تاریخ دین اسلام طی کند. این روحیات را امروزه می‌توان به انحاء مختلف در میان سیاست‌مداران عمانی دید که همواره به دنبال نوعی استقلال رای، خاصه نسبت به عربستان سعودی هستند. در کنار این توضیحات بدیهی است که عمانی‌ها بیش از آنکه بخواهند به دلخواه کشورهای منطقه عمل کنند همانند بیشتر کشورهای دنیا و منطبق با منطق روابط بین‌الملل در درجه اول به دنبال منافع خود هستند. با این توضیحات سراغ تحلیل روابط گرم امروز اسرائیل با عمان می‌رویم. 

درست در زمانی که عمان در حال بهبود روابط خود با کشورهای عربی بود، قرارداد کمپ دیوید به تصویب رسید و عمان را وارد چالش با همسایگان عرب خود کرد. عمان که از لحاظ جغرافیایی در حاشیه مساله اسراییل و فلسیطین بود و قدرت چندانی برای عرض اندام نداشت در هیچ یک از جنگ‌های میان اعراب و اسرائیل مشارکت نکرد و از قرار داد کمپ دیوید حمایت کرد و هیچ وقت ارتباط خودش را با مصر قطع نکرد. پس از قرارداد مادرید میان سازمان آزادی بخش فلسطین و اسرائیل عمان روابط محدود تجاری، سیاسی و نظامی خود را با اسرائیل آغاز کرد. عمان در انعقاد قرارداد مادرید نقش مهمی داشت و چندین جلسه را در این پروسه میزبانی کرد. در سال 1994 از بایکوت اقتصادی علیه اسرائیل خارح شد و در سال 1996 به عنوان اولین کشور حاشیه خلیج فارس از اسحاق رابین، نخست وزیر وقت اسرائیل میزبانی کرد، شیمون پرز نیز سال 1997 به عمان سفر کرد. با انتفاضه دوم در سال 2000 عمان روابط خود با اسرائیل را کاملا قطع کرد و در سال 2002 از پروژه صلح ملک عبدالله حمایت کرد. البته عمان از سال 2008 پس از دیدار بن علوی با وزیر امور خارجه وقت اسرائیل یعنی لیونی دفاتر تجاری خود را در مسقط و تل‌آویو بازگشایی کردند و روابط خود را بهبود بخشیدند. عمانی‌ها در سال 2016 در تشیع جنازه شیمون پرز به طور رسمی شرکت کردند و در سال‌های اخیر با سفر بن علوی به اسرائیل و سفر اخیر نتانیاهو به عمان این روابط به شدت تعمیق شده است. 

فقره فوق به طور مختصر تاریخ روابط عمان با اسرائیل را نشان می‌دهد و بیان‌گر این است که این دو کشور هیچ‌گاه همانند سایر کشورهای عرب رابطه پرتخاصم و سرد نداشته‌اند. انزوای جغرافیایی و مذهبی عمان که عملا آنها را در حاشیه جهان عرب نگه داشته سبب شده است که عمان به دنبال متحدینی به غیر از کشورهای عرب منطقه که با آنها مشکلات مرزی و مذهبی زیادی دارد برود. عمان با عربستان و امارات مشکلات مرزی حل نشده زیادی دارد و عربستان در طول تاریخ معاصر بارها طمع خود به خاک عمان را نشان داده و میزبان مخالفان سلطنت نیز بوده است و وهابیت نیز اباضیه را تکفیر می‌کند. در چنین فضایی بدیهی است که عمان به دنبال متحدینی به دور از مرزهای خود برود. دولت‌مردان عمانی در طول سال‌های اخیر از روابط پنهانی سران عرب با اسرائیل و مسابقه آنها برای ایجاد بستری برای رابطه رسمی با اسرائیل به خوبی با خبر هستند. عمان طبعا نمی‌خواهد امتیازی را که در طول چهار دهه اخیر با هزینه زیاد به دست آورده است را ضایع کند و در این فرصت تاریخی میدان را دست خالی ترک کند. 

از سوی دیگر سلطان رابطه خوب خود با ایران را قربانی خواست ترامپ نکرده ولی به دنبال تقابل با ترامپ هم نیست، در همین راستا عمان مساله فلسطین را که از سال‌ها قبل میزبانی طرفین دعوا را داشته فرصت خوبی برای نشان دادن حسن نیت خود به آمریکا می‌داند، لذا در کنار سایر عوامل می‌توان طرح ترامپ برای پرونده اسرائیل را یکی از دلایل اصلی ارتباطات گرم میان عمان و اسرائیل در نظر گرفت. عمان سیاست خارجی مداراجویانه و متساهلانه‌ای دارد و همواره به دنبال میانجی‌گری در پرونده‌های مختلف است. در همین راستا آنها که از گذشته میزبان گروه‌های فلسطینی بوده‌اند و با قطر نیز رابطه خوبی دارند می‌توانند نقش مهمی در مذاکرات صلح میان اسرائیل و گروه‌های فلسطینی بازی کنند و از این طریق پرستیژ و احترام بیشتری در جامعه جهانی به دست آورند. با توجه به توضیحات بالا به نظر نگارنده عمان در مساله رابطه خود با اسرائیل بیش از آنکه به فکر نشان دادن چنگ و دندان به ایران باشد (البته رابطه با اسرائیل را بالانس قدرتی با ایران نیز می‌بیند) به دنبال این است که ابتکار عمل در این پرونده منطقه‌ای را از دستان عربستان در بیاورد و با رابطه خوب با اسرائیل معادلات منطقه‌ای را به نفع خود رقم بزند و در مقابل زیاده‌خواهی‌های عربستان به طور غیر مستقیم ایستادگی کند، چنان‌چه که در فقرات مختلف این سیاست را دنبال کرده است. قطعا توان مالی و تکنولوژیک اسرائیل برای عمان نیز اهمیت به‌سزایی دارد و رابطه حسنه اسرائیل و هند که نفوذ زیادی در عمان دارد نیز مزید بر علت است. 

به طور کلی می‌توان گفت همراهی با سیاست‌های ترامپ در مورد فلسطین، بالانس قدرت با عربستان و امارات، به دست گرفتن ابتکار عمل در مناسبات منطقه‌ای و خارج کردن عربستان از معادلات و میانجی‌گری میان فلسطینی‌ها و اسرائیل از اهداف اصلی سلطنت عمان در رابطه رسمی و علنی با اسرائیل است.